سند مصور تمدن یا یک رسوایی

نگاهی رسانه ای تاریخی به سریال اسپارتاکوس

ریشه ها و گذشته تمدن های روم و یونان از مهم ترین بخش های تاریخ است که دنیای غرب همیشه با افتخار از آنها یاد می کند و به نوعی آن را از سندهای مهم برای فخرفروشی به دیگر تمدن ها می داند. این مسئله از گذشته تا به امروز ادامه داشته و به خصوص پس از این که دولت های اروپایی در کنفرانس وستفالی به طور رسمی به دولت- شهرهای مشخصی تبدیل شدند این موضوع برای برخی از این کشورها اهمیت ویژه تری پیدا کرد.

این موج فخرفروشی نسبت به تاریخچه روم و یونان که به تدریج به یک اپیدمی در بین اروپاییان تبدیل شده بود روز به روز شدت گرفت تا اینکه با شروع عصر رسانه ها و به وجود آمدن شبکه های ماهواره ای و مجموعه هایی مانند هالیوود این مسئله پررنگ تر شد و رسانه های غربی به صورت سازمان مندتری سعی در القای این مسئله به مخاطبان خود تا به امروز داشته اند.

در همین راستا، شاید بتوان با نگاهی به جدیدترین این گونه محصولات رسانه ای به اصل ماجرا بیشتر توجه کرد و نقطه تمرکز موضوع را بیشتر دریافت. چرا که با بررسی یک سند رسانه ای بهتر می توان دلایل افتخار و درستی یا نادرستی اینگونه فخرفروشی های به اصطلاح تمدنی دنیای غرب را دریافت.

نمونه این گونه آثار سریال «اسپارتاکوس» محصولی از گروه تلویزیونی استارز است که از تاریخ ۲۲ ژانویه ۲۰۱۰ (میلادی) به نمایش گذاشته شد. این سریال توجه به شخصیت تاریخی اسپارتاکوس دارد که این کاراکتر زندگی یک گلادیاتور که در سال های ۷۱ تا ۷۳ قبل از میلاد مسیح، رهبر شورش بزرگ بردگان بوده را روایت می کند.

● موج خشونت و ابتذال

در این بین نکته ای درباره این سریال در مرحله اول یعنی از زمان شروع آن در ۲۰۱۰ به چشم می خورد موج خشونت فوق العاده و غیرقابل باوری است که در صحنه های مختلف آن به تصویر کشیده شده است. در این فیلم که به دست خود کارگردانان غربی ساخته شده تمدن روم و یونان که از حاکمان و شهروندان درجه یک و دو شکل گرفته، به شدت وحشی نشان داده می شوند. به گونه ای که حتی خود کارگردان این سریال هم که سعی داشته تا از زاویه دید خود تاریخچه پسین روم را متمدنانه به تصویر بکشد باز هم ناتوان بوده است. چرا که موج خشونت و ابتذال آن قدر در این سریال زیاد است که بیننده در همان مرحله اول از این استهجان تصویری به شدت دلزده و آزرده خاطر می شود. استهجانی که هیچ نشانه ای از تمدن در آن یافت نمی شود.

یعنی اگر بخواهیم این سریال را به عنوان یک سند از سوی خود کارگردانان غربی در نظر بگیریم متوجه می شویم که روم باستان نه تنها ترویج دهنده حقوق انسانی و یا هرگونه مظاهر دموکراسی حتی از جنس دموکراسی غربی نبوده، بلکه به طور کلی دولت- شهرهای روم دقیقا بر مبنای دو عنصر زور و زر اداره می شده اند.

در بسیاری از سکانس های سه فصل این سریال یعنی «خون و شن»، «خدایان میدان نبرد»، «انتقام» به عینه شاهد این موضوع هستیم که پادشاهان رومی که هنوز غربی ها از آنان به عنوان اولین مروجان دمکراسی یاد می کنند برای به دست آوردن قدرت و شکست دشمنانشان حتی از دست اندازی به نوامیس آنها و گروگان گیری برای شکستن مقاومت شان چشم پوشی نمی کنند.

از طرف دیگر روابط نامشروع براساس آنچه در صحنه های مختلف این سریال دیده می شود، یک موضوع کاملا عادی در دربار و فضای عمومی جامعه به شمار می رفته و حتی تجاوز به نوعی از سوی خود درباریان و پادشاهی روم به جامعه تزریق می شده است.

● سؤالی که جوابش در سکانس های سریال است

حال سؤال اینجاست که آیا مواردی که عینا از خود این سریال بیان شد نشانه هایی از دمکراسی و احترام به حقوق افراد هم در خود دارد؟

برای پاسخ دادن به این سؤال باید توجه داشت که از اولی ترین حقوق انسان ها، آزادی بیان و تأمین امنیت جانی و حتی حق آزادانه زیستن است؛ مواردی که دقیقا و به عینه در هیچ کدام از سکانس های «اسپارتاکوس» مشاهده نمی شود و در تمام فضای این فیلم دقیقا تمام این فاکتورها نقض می گردد، که این مسئله نشان از ساختگی بودن این تمدن تاریخی دارد که از روم به عنوان منشأ فرهنگی غرب امروز سخن به میان می آورد و تلاش می کند از طرق مختلف این مسئله را به مخاطبان القاء کند.

شاید بتوان به این مسئله هم اشاره داشت که در روم باستان نیز خلاف تعاریفی که در تاریخ هردوت آورده شده پادشاه صاحب همه چیز مردم اعم از شهروندان درجه یک و دو بوده است. چرا که در سریال «اسپارتاکوس» کاراکتر گلابر به عنوان نماینده پادشاه روم برای از بین بردن مخالفان حکومت، مجاز است تا هر کسی را، حتی کسانی که تنها به آنها ظن دارد از بین ببرد که این مسئله اصلا با حقوق شهروندی مطابقتی نداشته است.

علاوه بر این باید توجه داشت که بر مبنای سریالی مانند «اسپارتاکوس» پای بست های فرهنگ سیاسی موجود در دربارهای غرب بر مبنای نژاد و قدرت شکل گرفته است.

این موضوع درحالی در این سریال مشاهده می شود که در بسیاری از فیلم های باستانی هالیوود که توصیفی افسانه ای از تمدن روم داشته هم همین مسئله مشاهده می گردد و با این تفاسیر می توان پایه های فرهنگ سیاسی موجود در دربار غرب را بر مبنای قدرت، ثروت، خیانت و فساد اخلاقی دانست که این مسئله در هیچ تاریخی جزء مسائل افتخارآمیز محسوب نمی شود.

● گفت وگویی از جنس خون و کشتن و برده کشی

البته نباید این مسئله را هم ازنظر پنهان داشت که برخوردهای متعدد اسپارتاکوس با فرماندهان حکومت مرکزی روم در این سریال، دقیقاً حکایت از این دارد که برعکس گفته های تاریخنگاران غرب، در این دوران نه تنها بحث و تبادل نظر و رویکردهای مسالمت آمیز یا گفت وگو جایی در برخورد حاکمان نداشته، بلکه پادشاه و درباریانش در برابر هرگونه مخالفت تنها خون را می شناخته اند و به دنبال از بین بردن مخالفان و خانواده شان به هر قیمتی بوده اند. برای درک بهتر این موضوع حتی می توان این صحنه های سریال «اسپارتاکوس» را که در آن با مخالفان با شمشیر و آهن گداخته برخورد می شود و به خانواده هایشان تجاوز می گردد در کنار صحنه ای از فیلم «گلادیاتور» محصول ۲۰۱۱ قرار داد که در آن زن و فرزند ماکسیموس به دلیل مخالفت وی با پادشاه سوزانده می شوند.

علاوه بر این باید دقت کرد که براساس آنچه در «اسپارتاکوس» مشاهده می شود پادشاهان و سیستم حکومت روم بر مبنای برده داری و به بردگی کشاندن استوار بوده، یعنی از یک طرف مردم دیگر کشورها را به بردگی می گرفته اند و از طرف دیگر مخالفان داخلی خود را هم با زور برده خود می کردند.

از سوی دیگر باید به این مسئله هم توجه داشت که در این سریال که به تعبیر نویسنده آن براساس تمثیلی از واقعیت های تاریخی نوشته شده، شخصیتی مانند باتیاتوس که دارنده و صاحب بردگان است ارتباط مستقیمی با دستگاه حکومتی دارد که این مسئله نشان دهنده حمایت بی چون و چرای حکومت روم باستان از برده داری است.

بحث برده داری درحالی در این سریال به این صورت به تصویر کشیده شده که براساس خود نقل تاریخی موجود در سریال «اسپارتاکوس»، رومیان یکی از حکومت های باستانی بوده اند که از اعدام بیشترین استفاده را می کردند. آنچنان که در فصل اول و دوم این سریال یعنی فصل های «خون و شن» و «خدایان میدان نبرد» فرماندهان حکومت مرکزی بدون کوچک ترین اغماضی و حتی بدون دلیل، دست به اعدام های دسته جمعی میدانی می زنند که این مسئله به هیچ وجه با بحث های حقوق بشری که مورخان غربی معتقدند ریشه در روم باستان دارد منطبق نیست.

● جامعه ای با تناقض های رفتاری فراوان!

اما علاوه بر توجه به این ساختار حکومتی و شیوه برخورد سیستم سیاسی روم، شخصیتی که غربی ها از خودشان به گواه این فیلم در پیش چشم بیننده به تصویر کشیده شده هم در نوع خود جالب به نظر می رسد.

ویژگی هایی همچون: ۱- این مردمان از دیدن خون و کشتار انسان ها لذت می برده اند. ۲- در فضای عمومی جامعه به شدت به افرادی که از آنها به عنوان شهروندان درجه دو یا سه یاد می شده فخرفروشی می کرده اند و به نوعی اصلاً قائل به کوچک ترین حقوق انسانی برای این افراد نمی شدند. ۳- جان هم وطنانشان در هنگام خطر اصلاً برایشان مهم نبوده و به راحتی به همدیگر خیانت روا می داشتند.

در این بین علاوه بر تمام مسائلی که در این سریال بعینه دیده می شود از هشدار روانشناسان هم درباره موج های ابتذالی که در این سریال دیده می شود نباید غافل شد. آن چنان که همه آنها بالاتفاق درجه سنی ۱۷+ و حتی ۲۰+ را برای آن درنظر می گیرند که این مسئله نشان دهنده عمق نگرانی خود جامعه غرب از تبعات پخش چنین سریالی است. چراکه این دست از کارشناسان براین مسئله تأکید می کنند که یک سریال به این صورت که روتین از یک شبکه تلویزیونی مانند استارز پخش شود و در آن خشونت و فساد اخلاقی از محتویات اصلی هر قسمت باشد می تواند برای جامعه فاجعه اخلاقی به باور بیاورد.

این موضوع در شرایطی هشدار داده می شود که روزبه روز آمار مناسبات غیراخلاقی و تبعات آن در جوامع غربی افزایش می یابد و بدون تردید این گونه سریال ها با چنین محتوایی نقش قابل توجهی در دامن زدن به معضلات فرهنگی حتی در خود جامعه غرب خواهد داشت.

به هر ترتیب به نظر می رسد که سریال «اسپارتاکوس» را می توان یک سند مصور تاریخی از دوره روم باستانی دانست که در آن نشانه هایی از دمکراسی، حقوق مردم، مردم سالاری، شهروندی و هر چه برخی تاریخ نویسان ناسیونالیست اروپایی درباره روم می گویند دیده نمی شود، بلکه براساس همین سریال هرآنچه در روم باستان وجود داشته برعکس چنین مسائلی بوده است.

رضا فرخی