اوباما و راه دشوار آسیا

هشت روز اقامت رئیس جمهوری امریکا در حوزه آسیا نشان از بروز چالش های عمیق در این منطقه برای رهبران کاخ سفید دارد

هشت روز اقامت رئیس جمهوری امریکا در حوزه آسیا نشان از بروز چالش‌های عمیق در این منطقه برای رهبران کاخ سفید دارد. منطقه پاسیفیک که اکنون میزبان باراک اوباما است به مدت نیم قرن در حوزه نفوذ استراتژیک امریکا تعریف می شد اما مدتی است ساختار سیاسی این منطقه دستخوش دگرگونی بنیادین شده است. قدرت‌های تازه‌ای با ظرفیت بالای توان تکنولوژیک ، اقتصادی و حتی نظامی در این منطقه قد بر افراشته‌اند. این قدرت‌های نوپدید نگاهی متفاوت به عرصه جهان دارند و برای ایفای نقش‌‌های تازه در عرصه روابط بین‌الملل خیز برداشته‌اند. خواسته‌های این گروه از خانواده آسیا از آرزو به واقعیت پیوسته‌ و در همه سازمان‌ها و مجامع بزرگ اقتصادی و تجاری ، جایگاهی شایسته برای آنها اختصاص یافته است. در این باره کافی است به ترکیب بندی قدرت‌های اقتصادی جهان نگاه شود که در سازمانی به‌نام گروه ۲۰ تبلور یافته است . در هرم تشکیلاتی گروه ۲۰ که بیش از ۸۵ درصد تولید ناخالص جهان را در اختیار دارد ، آسیا در جایگاه اکثریت نشسته است. وزن اقتصاد کشورهایی مثل ، چین،هند، ژاپن یا کره جنوبی به سرعت چشمگیری افزایش یافته است. شگفتی‌ها درباره تحرک نظام اقتصادی آسیا زمانی افزونتر شد که بانک جهانی در گزارش تازه خویش اعلام کرد که قدرت‌های این منطقه بویژه چینی‌ها توانسته‌اند از بحران سهمگین مالی اخیر به سلامت عبور کنند تا جایی که حتی چینی‌ها برای سال ۲۰۱۰ رقم ۱۰ درصد را به عنوان چشم انداز رشد اقتصادی به ثبت رسانده‌اند.

طبیعی است که این موج از تحولات اقتصادی، موقعیت و منزلت سیاسی نیز برای این قدرت‌ها پدید آورد. در پرتو این رشد خیره کننده چینی‌ها در قله بلند دیپلماسی جهان نشسته‌اند و پکن دست‌کم در دو سال اخیر میزبان برگزاری چندین نشست صلح و میانجیگری با حضور قدرت‌های بین‌المللی برای مناقشاتی مثل موضوع هسته‌ای ایران و کره شمالی یا بحران برمه و سودان شده است. این اعتبار سیاسی به همین میزان نصیب دیگر غول اقتصادی آسیا شده است. توکیو به صورت نوبه‌ای میزبان چند کنفرانس مهم تصمیم گیری برای بحران‌های پاکستان ، جنگ افغانستان، صلح خاورمیانه و بازسازی عراق شد. فرصت‌هایی که چینی‌ها، ژاپنی‌ها و کره‌ای‌ها طی دو سال اخیر در تسخیر کانون‌های مهم تصمیم‌گیری سازمان‌های بین‌المللی کسب کرد‌ه‌اند همه رکوردها را شکسته است تاحدی که همزمان رشته ریاست هر دو نهاد مهم سازمان ملل و سازمان آژانس انرژی اتمی در اختیار دو دیپلمات‌ کره‌ای و ژاپنی است (بان‌کی‌مون و یوکیو آمانو).

بنابراین اوباما در سفر به این کانون‌ پرشتاب تحول و تغییر با فضای کاملاً تازه‌ای روبرو است. تیم کارشناسان امریکایی پیش از عزیمت اوباما در تحلیل‌ و گزارش‌های خود مختصات سیاسی قدرت در آسیا و پاسیفیک را ترسیم کرد. آنها حتی توصیه کردند که اوباما قبل از هر چیز باید ذهنیت‌ها و تصورات سنتی امریکا را در این منطقه کنار بنهد. مقصود این سخنان این است که حوزه پاسیفیک و شرق آسیا دیگر حیاط خلوت امریکا نباید تلقی شود یا رهبران امریکا «نگاه منظومه‌ای» خویش به قدرت‌های کوچک این منطقه را که در آن واشنگتن متروپل و کشورهایی مثل کره یا ژاپن اقمار فرض می شدند کنار بگذارد.

با این اوصاف در هشت روز سفر اوباما نباید انتظار بروز یک تحول چشمگیر در روابط امریکا با شرکای آسیایی‌اش را داشت. چنانکه کارشناسان سیاسی امریکا بیان کرده‌اند در این سفر قرار نیست اوباما پیمان‌ها و اتحادهای تازه با قدرت‌های ‌آسیایی را پایه گذاری کند بلکه تمام دغدغه هیأت امریکایی این است که چگونه روابط و حجم مراودات در سطحی که هست نگاه دارد. گزارش وال استریت ژورنال به اندازه کافی برای اوباما هشدار دهنده بود که نوشت رئیس‌جمهور امریکا در سفر خود به آسیا با استقبال گرم آسیایی‌ها روبرو نخواهد شد.

شلیک ناوهای جنگی در دریای زرد چند ساعت مانده به سفر اوباما نشانه‌ای روشن بود از اینکه بادهای سیاسی در این منطقه بر میل و مراد امریکا‌یی‌ها نمی وزد. اوباما در این سفر قرار بود محور مذاکراتش را بر همکاری‌های اقتصادی استوار کند. او قرار بود در اجلاس آپک که یک مجموعه اقتصادی است حضور یابد و موانعی که پیش روی همکاری تجاری واشنگتن با چند قدرت آسه آن بروز کرده را برطرف سازد. حجم مبادلات تجاری امریکا با آسه آن رقم بالایی به اندازه ۱۸۰ میلیارد دلار را شامل می شود و طبق گفته کارشناسان، آسه آن با ۵۶۰ میلیون نفر جمعیت پنجمین شریک تجاری بزرگ امریکا پس از کانادا ، مکزیک ، چین و اتحادیه اروپا به شمار می رود . اما به تازگی منابع اقتصادی ایالات متحده هشدار داده‌اند که حریفان تازه نفس غرب یعنی چین و هند، از امریکا پیشی گرفته و قرارداد تجارت آزاد با آسه آن به امضا رسانده اند تا حدی که حجم مبادلات تجاری چین و آسه آن بیش از ۲۰ برابر افزایش یافته و از مرز ۱۸۰ میلیارد دلار گذشته است.

مذاکرات اقتصادی اوباما با آسیایی‌ها با همه حساسیتی که پیدا کرده اما اکنون تحت‌الشعاع یک بحران بزرگ سیاسی است و آن مناقشه هسته‌ای کره شمالی است که از چند سو استراتژی ایالات متحده در این منطقه را به چالش کشانده است. در معادله بحران هسته‌ای کره اوباما با این وضع پیچیده روبرو است که اولاً برای حل و فصل آن باید دست به دامان رقیب خویش و تنها طرف مورد اعتماد پیونگ یانگ یعنی چینی‌ها شود و از سوی دیگر ناکامی اوباما در حل این معمای هسته‌‌‌‌‌ای، امنیت و آینده سیاسی دو شریک دیرین امریکا یعنی سئول و توکیو را در هاله‌ای از ناامیدی قرار خواهد داد. همه طرف‌های درگیر در بحران هسته‌ای شبه جزیره به این باور رسیده‌اند که تنش‌های موجود را نمی‌توان به راحتی تلطیف و مهار کرد و اوباما راهی بس دشوار در این عرصه پیش رو دارد.موضوع هسته‌ای کره به مدت بیش از سه سال در گروهی به‌نام اجلاس شش جانبه – شامل ژاپن ، چین، امریکا، ‌روسیه و دو کره – در گردش بود اما توافق حساسی که از این اجلاس‌های نفس‌گیر به‌دست آمد و تعهداتی که امضا شد همچنان روی کاغذمانده است. طبق این توافق‌ها قرار بود کره‌ای‌ها در ازای کاهش فعالیت هسته‌ای و توقف غنی سازی به فهرستی از خواسته‌هایشان دست یابند در رأس این مطالبات برچیدن تحریم‌طولانی سازمان ملل ، خارج کردن نام این کشور از فهرست سیاه امریکا ، آزادی اموال بلوکه شده پیونگ یانگ و نیز تأمین نیاز سوخت و مواد غذایی آن قرار داشت . پس از توافقنامه‌هایی که با تشریفات زیاد در پایان دولت بوش امضا شد کره‌ای‌ها در اولین گام حسن نیت برج‌های اتمی یانگ بیون را منهدم کردند کارخانه تولید پلوتونیوم کره شمالی نیز براساس موافقتنامه به دست آمده در مذاکرات شش جانبه سال دو هزار و هفت تعطیل شد . اما کره شمالی پس از آنکه سازمان ملل و امریکا از لغو تحریم‌ها و نیز تحقق دیگر تعهداتی که داده بودند امتناع کردند با قدرت فعالیت‌ هسته‌ای و موشکی خود را از سر گرفت.

به این صورت بود که از اول بهار امسال فضای منطقه خاور دور به سمت یک زورآزمایی سیاسی‌– نظامی پیش رفت. پیونگ یانگ ظرف این ۸ ماه توانست اوضاع امنیتی پاسیفیک را به همان نقطه بحرانی گذشته بازگرداند. کره شمالی پنجم ماه آوریل ( شانزدهم فروردین ماه ) یک موشک دور برد و بیست و پنجم ماه مه ( چهارم خرداد ماه ) نیز دومین آزمایش هسته ای خود را انجام داد.

امریکایی‌ها همه روش‌های تحریم اقتصادی و محاصره سیاسی را در قبال این حریف سرسخت خویش آزموده‌اند و اوباما بعد از این دوران آزمون و خطا چراغ سبز مذاکره و تعامل را به پیونگ یانگ نشان داده‌است.