نگاهی بر تحولات اخیر در جمهوری آذربایجان

دستگیری گروهی از مقام های ارشد دولت جمهوری آذربایجان نشان دهنده تلاش الهام علی اف رییس جمهور این كشور برای حركت در دو راستای تطهیر دولت از عوامل متهم به فساد و فراهم كردن پیروزی در انتخابات آینده پارلمانی است

در هفته گذشته طی چند عملیات مختلف فرهاد علی‌اف، علی‌انسان‌اف وزیران توسعه اقتصادی و بهداشت و همچنین عاكف مرادوردی‌اف رییس امور خدمات نهاد ریاست جمهوری به اتهام همكاری با یك گروه " برانداز" به رهبری رسول قلی‌اف رییس اسبق پارلمان دستگیر و به خیانت و فساد اداری گسترده متهم شدند. قلی‌اف كه در سال ‪ ۱۹۹۶‬از ریاست پارلمان كناره‌گیری كرد، هم اكنون به اتهام حیف و میل ده‌ها میلیون دلار از بودجه كشور تحت تعقیب دولت باكو است. دادستانی جمهوری آذربایجان خبر داده‌است كه چهار نفر اصلی این پرونده با وساطت فكرت یوسف‌اف وزیر اسبق دارایی جمهوری آذربایجان به رسول قلی‌اف كه اكنون بعنوان رهبر حزب دموكرات در انتخابات پارلمانی شركت كرده است ، قول همكاری داده و حتی مبالغ عمده‌ای پول را در اختیار وی گذاشته اند. كارشناسان می‌گویند بركناری‌های اخیر در وهله نخست نشان‌دهنده تسلط الهام علی‌اف رییس جمهوری بر اوضاع بوده و شایعه عدم تسلط وی بر دولت و توانمندی بركناری وزیران بانفوذ برجای مانده از كابینه پدرش حیدر علی‌اف بی‌اساس است. در حقیقت وزیران بركنار شده، كسانی هستند كه در دو سال گذشته بیشترین انتقادها از عملكرد یا نحوه مدیریتشان بر سرزبان‌ها بوده‌است و هر بار سخن از ترمیم‌كابینه می‌شد، نام آنها و بخصوص وزیر بهداشت مطرح می‌شد. به همین دلیل برخی كارشناسان بر این باورند كه وزیران بركنار شده بجای آنكه از سر آرمانی خاص بدنبال رسول قلی‌اف بوده باشند، به یك معامله سیاسی با رقیبان الهام علی‌اف دست زده بودند. از طرفی فرهاد علی‌اف وزیر توسعه‌اقتصادی كه یك مهره مهم مدیریتی در جمهوری آذربایجان بود، از مدت‌ها پیش با كمال‌الدین حیدراف رییس كل گمرك آذربایجان كه فردی بسیار بانفوذ و نزدیك به الهام علی‌اف شناخته می‌شود، بر سر نحوه اعمال مدیریت بر برخی چارچوب‌های اقتصادی دچار اختلاف شدید بود. در ماه‌های اخیر الهام علی‌اف، نظرهای حیدراف را پذیرفته و به همین دلیل موضع فرهاد علی‌اف بشدت ضعیف شده بود. براساس ادعای مراجع امنیتی و قضایی دولت باكو در جریان دستگیری فرهاد علی‌اف صدها هزار دلار پول و اموال باارزش از منازل متعدد وی كشف شد و علاوه بر آن رافق علی‌اف رییس و مالك شركت آذپترول كه بزرگترین موسسه توزیع فرآورده‌های سوختی‌آذربایجان است، بهمراه یك سرمایه‌گذار تركیه‌ای در فرودگاه باكو دستگیر شد. مقام‌های دادستانی جمهوری آذربایجان تنها دو روز پس از این دستگیری‌ها فرهاد علی‌اف را به سوء‌استفاده‌های مفصل از خزانه و جریان‌های خصوصی‌سازی متهم كردند. به گفته این مقامها از منزل و محل كار علی انسان‌اف وزیر بهداری نیز حداقل ‪ ۲‬میلیون دلار پول و مقادیر زیادی جواهرات و تابلوها ی نفیس بدست آمده است. وقوع این تحولات در آستانه دو دو هفته مانده به انتخابات سخت پارلمانی این كشور بعنوان تحولی سرنوشت‌ساز محسوب می‌شود. طرفداران دولت در جمهوری آذربایجان می‌گویند:تطهیر دولت از وزیران متخلف باعث ایجاد حیثیتی مطلوب برای الهام علی‌اف شده‌است و موضع حزب موافق دولت " آذربایجان نو ‪ " YAP‬تقویت خواهد شد. در مقابل مخالفان دولت می‌گویند: افراد بركنار شده تنها بخشی از گروه‌های متخلف در لایه‌های حكومت هستند و برای تطهیر دولتمداری ، الهام علی‌اف باید از قدرت كناره‌گیری كند. در انتخابات آتی پارلمانی جمهوری آذربایجان حزب حاكم "آذربایجان نو" با دو گروه رقیبان اصلی شامل ائتلاف احزاب راست تندرو موسوم به " آزادی" و راست میانه رو موسوم به " سیاست نو" رقابت خواهد كرد. در ائتلاف آزادی احزابی مانند جبهه خلق كه ابوالفضل ایلچی بیگ رهبر اسبق آن در اوایل دهه ‪ ۹۰‬رییس جمهور آذربایجان بود عضویت دارند و دیگر متحدان آن نیز احزاب دموكرات به رهبری رسول قلی‌اف و حزب مساوات به رهبری عیسی قنبر می‌باشند. این ائتلاف كه اعضای آن با لباس‌های نارنجی طرفدار براه‌انداختن انقلاب‌های رنگی همانند گرجستان، اكراین و قرقیزستان هستند، در چند ماه گذشته فضای سیاسی و امنیتی شهر باكو را بشدت ملتهب كرده و تاكید دارند كه در صورت تقلب در انتخابات مردم را به قیام دعوت خواهند كرد. در مقابل، ائتلاف "سیاست نو " را افرادی محافظه كار و طرفدار اصلاحات در بسترهای قانونی تشكیل می‌دهند كه فرد سرشناس‌آنها ایاز مطلب‌اف رییس جمهوری اسبق آذربایجان است. مطلب‌اف پس از كودتای سال ‪ ۱۹۹۱‬اعضای جبهه خلق بر علیه دولتش ، به مسكو رفت و در حالت خود تبعیدی در آنجا بسر می‌برد. نكته بارز هر دو جناح "آزادی" و "سیاست‌نو" آن است كه برای رهبران در تبعید آنها یعنی قلی‌اف و مطلب‌اف پرونده مالی تشكیل شده و تحت تعقیب هستند بطوری كه حتی دادستان كل آذربایجان گفته است برای آنها در زندان معروف "بایل ‪ "Bayil‬باكو سلول‌های ویژه‌ای آماده شده است. قلی‌اف و مطلب‌اف امید دارند كه با پیروزی در انتخابات آینده و كسب مصونیت پارلمانی بدون هراس از تعقیب شدن به خاك كشورشان بازگردند. انتخابات پارلمانی آذربایجان در شرایط حساسیت بسیار زیاد نهادهای ناظر بین‌المللی بخصوص شورای اروپا و سازمان امنیت و همكاری اروپا و حتی دولت آمریكا انجام می‌شود. این حساسیت به حدی است كه مادلین آلبرایت وزیر اسبق امور خارجه آمریكا و رییس كنونی موسسه دموكراتیك این كشور كه بعنوان یك نهاد غیردولتی به اجرای طرح‌های سری دولت آمریكا در كشورهای منطقه شوروی سابق متهم است ، در اوایل تابستان گذشته به باكو سفر كرد و درباره لزوم برگزاری انتخابات سالم در این كشور هشدار داد. بنیاد صهیونیستی "سورس" برهبری جورج سورس نیز از نهادهای بسیار حساس بر روند انتخابات آذربایجان است و تحولات این كشور را از نزدیك دنبال می‌كند. در این شرایط رینور هارنیش سفیر آمریكا در آذربایجان بارها به دخالت مستقیم در امور تنظیم شرایط برگزاری انتخابات دست زده و سطح این دخالت حتی مورد اعتراض برخی احزاب رقیب دولت نیز بوده است. یك نامزد طرفدار دولت شنبه‌شب در نطق انتخاباتی‌خود از تلویزیون"آ.ان.اس" باكو تاكید كرد كه نهادهای بین‌المللی ناظر پای خود را از بی‌طرفی كنار گذاشته و علاوه بر طرفداری از مخالفان حتی به انتقاد و حمله به دولت دست می‌زنند و این كاری غیر قابل تحمل است". كارشناسان تاكید دارند بر خلاف انتظار احزاب بسیار تندرو در جمهوری آذربایجان، خواسته غرب بجای راه‌انداخته شدن انقلاب رنگی تنها اجرای سریعتر اصلاحات سیاسی و اقتصادی در این كشور است و این هدفی است كه الهام علی‌اف در چند ماه گذشته بخوبی و با حفظ ثقل سیاسی خود به آن تن داده است. آنچه در بررسی تحولات اخیر بدست می‌آید ، میزان مخالفت و تحركات غرب علیه الهام علی‌اف چندان نیست كه انتظار تدارك براندازی همانند آنچه كه به سقوط كوچما در اكراین ، شواردنادزه در گرجستان و آقایف در قرقیزستان منجر شد، منتهی شود. به اعتقاد اكثر تحلیلگران، سرمایه‌گذاری ‪ ۲۵‬میلیارد دلاری غرب در صنعت نفت و گاز جمهوری آذربایجان چندان كوچك نیست كه بتوان در مورد آن به قمار "انقلاب رنگی" نیز دست زد.