مردی با کابوس های دوست داشتنی

تیم برتون متولد ۱۹۵۸ کالیفرنیاست برتون از کودکی عاشق فیلمهای سیاه و سفید قدیمی و به ویژه بازی وینسنت پرایس بود که فیلم مگس وی در تاریخ سینما مشهور است و درباره دانشمندی نیمه دیوانه است که به مگس تبدیل می شود و سال ها بعد در بازسازی این اثر جف گلدباوم نقش وی را بازی کرد علاقه برتون به پرایس به حدی بود که در سال ۸۲ میلادی فیلمی کوتاه با بازی وی به نام وینسنت ساخت

تیم برتون متولد ۱۹۵۸ کالیفرنیاست. برتون از کودکی عاشق فیلمهای سیاه و سفید قدیمی و به‌ویژه بازی وینسنت پرایس بود که فیلم مگس وی در تاریخ سینما مشهور است و درباره دانشمندی نیمه دیوانه است که به مگس تبدیل می‌شود و سال‌ها بعد در بازسازی این اثر جف‌گلدباوم نقش وی را بازی کرد. علاقه برتون به پرایس به حدی بود که در سال ۸۲ میلادی فیلمی کوتاه با بازی وی به نام وینسنت ساخت. وی همین علاقه را به بازیگران ژانر وحشت نظیر بلا لاگوسی و کریستوفرلی داشت و در برخی فیلمها به آنها ادای دین کرده به طوری که در فیلم ادوود، مارتین لندو نقش لاگوسی را ایفا می‌کند.برتون یک سینماگر مولف خاص است که در قالب انیمیشن نیز فیلم‌های مختص به خود را دارد به طوری که برای بیننده آشنا با فیلم‌های وی دیدن تنها صحنه‌ای از یک فیلم نادیده وی کافی است تا به راحتی حدس بزند کارگردان آن کسی غیر از برتون نمی‌تواند باشد.

● چه رویاهایی در راهند؟

برتون از معدود کارگردانانی است که کابوس‌ها را برای شما به اندازه رویاها شیرین می‌کند و در عین حالی که بیننده از دیدن فیلمهای برتو نمی‌ترسد از آنها لذت نیز می‌برد. این ترس و خنده توامان گاه مرزهای احساسات را از بین می‌برد و برای همین بیننده پا به دنیایی کابوس‌گونه می‌گذارد که نه جرات دیدنش را دارد و نه می‌تواند از اشتیاق جذابیت‌های ترسناک آن صرف‌نظر کند. همین موضوع از برتون یک فیلمساز صاحب سبک می‌سازد که با وجود تکراری بودن بازیگران و فضاهایش، به دلیل ایده‌های بکر و تازه تمام فیلمهایش دیدنی و متفاوت است.به تقریب در تمام فیلم‌های برتون دو بازیگر اصلی زن و مرد جانی دپ و هلنا بونهام کارتر هستند و با این وجود به دلیل بازی متفاوت تکراری نمی‌شوند. دپ با گریم‌ها و نقش‌های متفاوت و بونهام کارتر که همسر برتون نیز هست با نقش‌های گاه متضاد ظاهر می‌شوند که هوشمندی کارگردان در زمینه مخاطب شناسی را می‌رساند. برای مثال کارتر در فیلم سویینی تاد زنی است که از جسد انسان‌ها کلوچه می‌سازد در حالی که در ماهی بزرگ یک زن آرام خانه دار است و در آلیس در سرزمین عجایب ملکه‌ای شرور با کله‌ای بزرگ.

● کابوس‌های آدم بزرگ‌ها در قالب کودکانه

برتون برای ایجاد برخی صحنه‌ها به انیمیشن پناه می‌برد چرا که در دنیای واقعی یا ساخت آنها دشوار است یا توسط مخاطب قابل باور نیست. برای مثال دو انیمیشن بسیار مشهور وی یعنی کابوس قبل از کریسمس و عروس مرده که به فاصله ۱۲ سال از هم ساخته شده‌اند در قالبی غیر از انیمیشن نمی‌توانستند بروز پیدا کنند اگر چه برتون در این آثار هم دل از بازیگران محبوبش نکنده و شخصیتها را بر اساس فیزیک و قیافه آنها طراحی کرده و صدای خود آنها را از فیلم می‌شنویم!البته وی در برخی از فیلم هایش نظیر «مریخ حمله می‌کند» که منتقدان آن را یک شکست برای برتون خواندند از تلفیق انیمیشن استفاده می‌کند و پس از آن نیز در فیلم‌های دیگری چون آلیس در سرزمین عجایب بهره‌های زیادی از کامپیوتر برای خلق صحنه‌ها می‌گیرد.هنر برتون خلق کابوس‌هایی است که با استفاده از عناصری چون رنگ، موقعیتهای طنزآمیز و گاه محیر العقول، پارادوکس‌های ناگهانی و تعلیق‌های طولانی برای همه رده‌های سنی جذابند و نوعی کمدی وحشت را در فضایی طنزآلود به نمایش نمی‌گذارند.این موضوع در آخرین ساخته برتون که البته نسخه ویرایش شده‌ای از یک انیمیشن به نمایش در نیامده از وی بوده یعنی فرانکی وینی به خوبی مشهود است.

● اقتباس‌هایی که پشت خلاقیت پنهان می‌شوند

برتون عاشق داستانهای قدیمی و اقتباس است و کافی است از بین ۱۶ فیلم بلندی که کارگردانی کرده است نگاهی به عناوین بیندازیم تا این موضوع روشن شود: سوار بی سر؛ یک افسانه قدیمی انگلیسی، چارلی و کارخانه شکلات سازی؛ داستانی از رول دال، آلیس در سرزمین عجایب، سایه‌های تاریکی؛ اقتباس آزاد از داستانهای برام استوکر. همین طور چهار فیلم مریخ حمله می‌کند، بتمن، بازگشت بتمن و سیاره میمون‌ها همگی اقتباس‌هایی از کمیک استریپها هستند که کتابهای مصورند.مریخ حمله می‌کند اگر چه کاری نه چندان دلچسب از برتون است اما سه فیلم دیگر با توجه به زمان ساخت آنها و تکنولوژی آن وقت، آثاری مطرح و خوش ساخت هستند. البته باید توجه داشت که سه گانه بتمن نولان پنج فیلم ساخته شده قبلی را در سایه خودش محو کرد اما جنس سینمای نولان با برتون کاملا متفاوت است و قیاس میان آنها صحیح نیست.برتون از داستانهای آشنایی که خوانده‌ایم جهانی تازه به ما ارائه می‌کند که حاصل نوع نگاه متفاوت او به دنیا و استفاده خلاقانه اش از ابزارهای سینماست. این کارگردان مستقل سینمای جهان که با وجود همکاری با هالیوود هیچ وقت در برابر آن سر خم نکرد و فیلم‌های کالتی چون اد وود را دارد که شرح حال بدترین فیلمساز تاریخ سینمای جهان است، همچنان در ۵۵ سالگی بدون افت در آثارش پیش می‌رود و هر روز محبوب تر از دیروز می‌شود.

عباس کریمی عباسی