اصول اخلاقی حرفهٔ روزنامه نگاری زمینه های تاریخی, مقررات گذاری های ملی و پژوهشهای جهانی

در مورد مفهوم ها و واژه هایی كه باید برای معرفی معیارهای اخلاقی فعالیتهای رسانه ای و كارهای حرفه ای روزنامه نگاران به كار برده شوند, در دهه های اخیر اختلاف نظرهای فراوانی وجود داشته است

● مقدمه

تهیه، تنظیم و اعلام و انتشار اطلاعات و اخبار رویدادهای جاری زندگی جمعی و تحلیل و تفسیر آنها و همچنین انعكاس عقاید عمومی دربارهٔ این رویدادها، به عوامل و وسایل ارتباطی ضروری و به بیان دیگر، به روزنامه‌نگاران و رسانه‌های همگانی، نیاز دارند. به همین‌جهت، اطلاعات و اخبار، كه محصول فعالیتهای حرفه‌ای روزنامه‌نگاران به‌شمار می‌روند، از طریق رسانه‌های چاپی (روزنامه‌ها و مجله‌ها) یا رسانه‌های سمعی و بصری (رادیو و تلویزیون)، انتشار می‌یابند. در هر دو فرایند اخیر، فرآورده‌های محتوایی رسانه‌ها، به مخاطبان انبوه و باز عرضه می‌شوند و «شیوهٔ ارتباطی»۱ مربوط به آنها، شیوهٔ «انتشار» یا «اعلان»۲ است، كه با مفهوم «علنی‌سازی»۳ موردنظر، یورگن هابرماس، متفكر مشهور آلمانی در كتاب «فضای عمومی» (گسترهٔ همگانی) وی، قرابت دارد.

درعین حال، اطلاعات و اخبار روزنامه‌نگارانه، از طریق رسانه‌های خاصی كه برای مخاطبان محدود و نیمه‌بسته وجود دارند نیز انتقال می‌یابند. «شیوهٔ ارتباطی» معمول این رسانه‌ها، برخلاف رسانه‌های چاپی و سمعی و بصری، شیوهٔ «تبلیغ»۴ یك هدف یا یك هویت است. بنابراین، چنین اطلاعات و اخباری، در هر صورت جنبه‌های واقعاً ارتباطی به معنای تعامل متقابل بین پیام‌دهنده و پیام‌گیرنده را دارا نیستند و رسانه‌های مخصوص انتقال آنها، یك سویه‌اند.

باید در نظر داشت كه ارتباط اجتماعی از طریق نوشتار چاپی، مدتهای طولانی تنها در پرتو یك آزادی پرجاذبه، موسوم به آزادی بیان صورت می‌گرفت و به همین لحاظ، روزنامه‌نگاران غربی به خود می‌بالند كه همكاران پیشین آنان در قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی در راه تأمین و تضمین این آزادی و تبدیل مطبوعات به «ركن چهارم دموكراسی»، نقش مهمی ایفا كرده‌اند.

اما از اواسط قرن نوزدهم، به دنبال پیشرفتهای سریع تكنیكهای جدید ارتباطی و جایگزینی آتلیه‌های چاپی كوچك مورد استفادهٔ روزنامه‌های عقیدتی و سیاسی قبلی با یك صنعت جدید مطبوعاتی، كه همزمان با افزایش پرجهش جمعیت و گسترش شهرنشینی و مخصوصاً توسعهٔ سریع آگهی‌های بازرگانی و سهم بیش از پیش رو به رشد آنها در تأمین مالی روزنامه‌ها و پاسخگویی به مقتضیات سودآوری مؤسسات بزرگ انتشاراتی صورت گرفت، مسائل جدیدی در مورد كیفیت كار روزنامه‌نگاری پدید آمدند.

به‌گونه‌ای كه از آن پس، دیگر برای حل این مسائل، تكیه بر نقش حیاتی آزادی بیان و مخصوصاً آزادی مطبوعات، برای پیشرفت و توسعهٔ روزنامه‌ها كفایت نمی‌كرد و روزنامه‌نگاران ناچار بودند برای مقابله با مسائل مذكور، راه حلهای مناسب بیابند.

روزنامه‌نگاران در این میان به ویژه توجه پیدا كردند كه اكنون در جامعه‌ای فعالیت می‌كنند كه پیامهای ارتباطی آنها به شكل انبوه و نامشخص، پخش و منتشر می‌شوند و الزاماً با شرایطی روبه‌رو می‌گردند كه دیگر تنها اتكا به آزادی بیان برای انجام صحیح كار حرفه‌ای آنان، كافی نیست و در این زمینه مسئولیت آنها نیز باید طرف توجه واقع شود. به این ترتیب، روزنامه‌نگاران وضعیتی را كه به آنان به مثابهٔ هنروران فكری نگریسته می‌شد، پشت سر گذاشتند و نقش تولیدكنندگان اطلاعات و اخبار را به عهده گرفتند. به همین جهت، از آن پس دست‌یابی به شرایط انجام درست وظایف شغلی آنها، اهمیت خاصی حائز گردید.

ضرورت چاره‌جویی برای مسائل مذكور، سبب شد كه در میان روزنامه‌نگاران و مدیران مطبوعات، به‌تدریج گرایشهای تازه‌ای برای تدوین و تصویب مجموعه‌های اصول و مقررات اخلاقی حرفهٔ روزنامه‌نگاری و تأسیس نهاد‌های غیردولتی مستقل و نوینی، موسوم به «شورای مطبوعات»، به منظور حراست از آزادی مطبوعات و نظارت بر اجرای اصول و مقررات مذكور پدید آیند.

هر چند اكنون نخستین متنهای حاوی این اصول و مقررات، اغلب به علت آن‌كه چندین دهه پیش، برای پاسخگویی به مسائل یك دورهٔ خاص و با توجه به ضرورتهای مربوط به بهبود و كیفیت مطبوعات، تدارك یافته بودند، با پرسشهای فراوان روبه‌رو شده‌اند و در برابر پیشرفت و گسترش رسانه‌های رادیویی و تلویزیونی و همچنین رسانه‌های نوین الكترونی، در معرض اصلاح و تجدیدنظر قرار گرفته‌اند، اما هنوز هم بسیاری از این متنها، به عنوان مظاهر اولین كوششهای روزنامه‌نگاران برای مقررات‌گذاری دربارهٔ مبانی اخلاقی حرفهٔ آنان، نكات مهم و جالب توجهی در بردارند و می‌توانند در تدارك مجموعه‌های جدید اصول و مقررات اخلاقی رسانه‌های نوین، مورد استفاده قرار گیرند.

مباحثه‌های راجع به اصول اخلاقی حاكم بر رسانه‌ها و حرفهٔ روزنامه‌نگاری، مدتهای طولانی بیشتر جنبهٔ حاشیه‌ای داشتند. این مباحثه‌ها، از یك سو در بررسیهای مربوط به آزادی مطبوعات و قدرت وسایل ارتباط جمعی و به ویژه در پژوهشهای مختلف دربارهٔ تأثیر رسانه‌ها در زندگی جوانان، به لحاظ انتشار و پخش پیامها و برنامه‌های خشونت‌آمیز و نقش آنها در دگرگونی خصوصیات اخلاقی آنان، مطرح می‌شدند و از سوی دیگر، در مطالعات خاص مربوط به شرایط كار روزنامه‌نگاران و استقلال حرفه‌ای آنها، طرف توجه قرار می‌گرفتند.

در چند دههٔ گذشته، در برخی از كشورهای اروپایی و مخصوصاً در فرانسه و كشورهای دارای فرهنگ فرانسوی‌، به‌این گونه مباحثه‌ها توجه دقیقی معطوف نمی‌گردید. در حالی كه در آلمان و كشورهای آنگلوساكسون، در این زمینه‌ها مطالعات و تحقیقات عمیقی، صورت می‌گرفتند. سرانجام در فرانسه و برخی از ممالك فرانسوی زبان هم تحت‌تأثیر چند رویداد مهم جهانی، مانند «بهار پكن»، «فروپاشی دیوار برلن»، «انقلاب رومانی» و جنگ دوم خلیج فارس...ـ كه در طول سالهای ۱۹۸۹ و ۱۹۹۰ وقوع یافتند ـ وجدانهای حرفه‌ای روزنامه‌نگارن تكان خوردند و چند تن از آنان برای مقابله با آثار منفی گزارشهای جنجالی و پرهیاهوی رسانه‌ای و مخصوصاً شیوه‌های تبلیغاتی جدید «جنگ نظامی تلویزیونی» ، به انتشار كتابهای مهمی در این‌باره دست زدند.

در یكی از این كتابها، با عنوان «روزنامه‌نگاری و حقیقت: برای یك مجموعه اصول اخلاقی اطلاعات»، كه به وسیلهٔ «دانیل كورنو»، روزنامه‌نگار فرانسوی زبان معروف سویسی، مدیر مركز آموزش روزنامه‌نگاری ژنو و استاد دانشگاه «نیو شاتل»، در سال ۱۹۹۴ تدوین و منتشر شده، نویسنده كوشیده است تا بدون تكیه بر یك دیدگاه كلی در مورد «اصول اخلاقی رسانه‌ها» و یا یك دیدگاه وسیع راجع به «اصول اخلاقی ارتباطات اجتماعی»، به بررسی «اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری» بپردازد و از این طریق به مباحثه‌های علمی درباره اهمیت مطالعات و تحقیقات مربوط به «اصول اخلاقی در نهادهای اجتماعی رسانه‌ای و تأثیرات ویژهٔ آنها در تمام جامعه»، كمك كند.(۱)

برای شناخت اصول اخلاقی حرفهٔ روزنامه‌نگاری، در بخشهای زیر، ابتدا مفهومها و واژه‌های خاصی كه برای معرفی این اصول به كار می‌روند، معرفی می‌شوند. سپس چگونگی ریشه‌گیری اندیشهٔ ترویج اصول اخلاقی مذكور و زمینه‌های اصلی و چارچوبهای موضوعی معیارها و ضابطه‌های شاخص آنها، بررسی می‌گردند. آنگاه تجربه‌های مقررات‌گذاری بسیاری از كشورها در زمینهٔ اصول اخلاقی این حرفه، ارائه می‌شوند و در پی آن، كوششهای بین‌الملی و منطقه‌ای در زمینهٔ تهیه و تدوین اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری و برنامه‌های پژوهشی مربوط به آنها، تشریح می‌گردند.

۱) شناخت مفاهیم

در مورد مفهوم‌ها و واژه‌هایی كه باید برای معرفی معیارهای اخلاقی فعالیتهای رسانه‌ای و كارهای حرفه‌ای روزنامه‌نگاران به‌كار برده شوند، در دهه‌های اخیر اختلاف‌نظرهای فراوانی وجود داشته‌اند و اغلب محققان و متخصصان علوم ارتباطات و برخی دیگر از شاخه‌های علوم انسانی، در تصمیم‌گیری راجع به كاربرد آنها، با تردید روبه‌رو بوده‌اند.

برای كسانی كه دربارهٔ معیارهای اخلاقی مذكور، به بررسی و پژوهش پرداخته‌اند، اغلب این پرسش مطرح گردیده است كه آیا باید از «اخلاق اطلاعات»، «اصول اخلاقی اطلاعاتی» یا «اخلاق‌شناسی اطلاعات» سخن به میان آورد؟ آیا «اطلاعات»، یك فعالیت تابع مقررات حقوقی است یا از مقررات اخلاقی تبعیت می‌كند؟ به همین جهت، كوشش شده است تا مفاهیم اخلاقی مختلفی كه برای چارچوب‌گذاری قواعد هنجاری كار روزنامه‌نگاران و فعالیت رسانه‌ها به كار برده می‌شوند، بررسی گردند و مناسبترین آنها، طرف توجه واقع شوند. بنابراین، معرفی دقیق این مفاهیم، اهمیت ویژه‌ای پیدا كرده است.

الف) اخلاق و اصول اخلاقی

واژه‌های «اخلاق»۵، «اصول اخلاقی»۶ و «اخلاق‌شناسی»۷، در اغلب مطالعات و تحقیقات مربوط به طرز عمل مؤسسات رسانه‌ای و حرفهٔ روزنامه‌نگاری، به‌طور مترادف یا به جای یكدیگر، به كار رفته‌اند.

برخی از محققان، واژهٔ «اصول اخلاقی» را بر واژهٔ «اخلاق» ترجیح داده‌اند و «اصول اخلاقی» را به عنوان شكل صریح یا غیرصریح «اخلاق» كه دیگرسعی می‌گردد تا به صراحت از آن نام برده نشود، معرفی می‌كنند. آنان معتقدند كه هر دو واژهٔ مذكور، سوابق تاریخی طولانی دارند. با این تفاوت كه واژهٔ «اصول اخلاقی»، ریشه یونانی دارد و از كلمهٔ «اتوس»۸ در زبان این سرزمین باستانی اقتباس شده است. در حالی كه واژهٔ «اخلاق» از زبان لاتین و كلمهٔ «مورس»۹ معمول در این زبان سرچشمه گرفته است. در عین‌حال، هر دو واژه تقریباً در برگیرندهٔ معانی مشترك، شامل رفتارهای متعارف و «اخلاقیات»۱۰‌اند.

در دهه‌های اخیر، كوشش به عمل آمده است تا معانی این دو واژه از هم تفكیك شوند و با یكدیگر مشتبه نگردند. به این منظور، واژهٔ «اخلاق» برای مشخص كردن معیارهای «رفتار نیك» و واژهٔ «اصول اخلاقی» برای معرفی یك رویكرد خردگرا و حتی علمی و توجیهی، در مورد «قواعد رفتاری» به كار گرفته شده‌اند.

در این زمینه، صاحب‌نظران فلسفهٔ نوین سعی كرده‌اند مفاهیم این دو واژه را از هم متمایز سازند. به ویژه، «آندره لالاند»، محقق فلسفه‌شناس فرانسوی، در اثر معروف خود با عنوان «واژه‌نامهٔ فنی و انتقادی فلسفه»، كه در فرانسه از اعتبار علمی فراوانی برخوردار است، از یك سو، واژهٔ «اصول اخلاقی» را به مثابهٔ «... علمی كه موضوع آن، قضاوت ارزشی است و برای تمایز خوب از بد، به كار می‌رود...»، معرفی كرده است و از سوی دیگر، آن را از واژهٔ «اخلاق» كه به نظر وی با «...مجموع رفتارهای تجویزی مورد قبول در یك دوره و در یك جامعهٔ مشخص، انطباق می‌یابد و كوشش افراد برای سازگاری با این تجویزها و پیروی از آنها را در بر دارد...»، متمایز شناخته است.(۲)

«دانیل كورنو» استاد علوم ارتباطات و روزنامه‌نگار مشهور سویسی، كه در بالا مورد معرفی قرار گرفت، دربارهٔ تفاوتهای «اصول اخلاقی» و «اخلاق» چنین نوشته است:

«...اصول اخلاقی، .... معرف نوعی توقع نظام‌مند سازی از طریق یك رویكرد انتقادی است. توجه به اصول اخلاقی سبب می‌شود كه مبانی اساسی آن، مورد پرسش قرار گیرند. این واژه در معنای جدید پذیرفته شدهٔ آن، به سوی یك مفهوم متجانس و مشخص زندگی انسانی گرایش دارد. در حالی كه اخلاق، مجموع قواعد رفتاری مورد پذیرش عمومی در یك جامعهٔ تاریخی را مشخص می‌سازد. هرچند كه این تمایز، قابل بحث و بررسی است.

مطمئناً، تمایز بین یك اخلاق «اجتماعی» و یك اصول اخلاقی «شخصی»، به منظور ارزیابی راجع به «عمل اخلاقی»۱۱ و «تصمیم مبتنی بر اصول اخلاقی»،۱۲ پذیرفتنی است. «عمل اخلاقی»، به‌طور صریح یا غیرصریح، مجموعه‌ای از هنجارهای مشترك و مناسب را مورد ارجاع و استناد قرار می‌دهد. در صورتی كه «تصمیم مبتنی بر اصول اخلاقی»، از طریق یك فرایند درونی انتقادآمیز نسبت به بنیاد مشروعیت هنجارها، صورت می‌گیرد. به این ترتیب، از یك سو، وجدانی طرف توجه است كه خود را به پیروی از قواعد موظف می‌داند و از سوی دیگر، وجدانی موردنظر است كه مشخص ساختن تكالیف را جست‌وجو می‌كند.

در عین حال، این تفكیك هنگامی كه «عمل اخلاقی» و «تصمیم مبتنی بر اصول اخلاقی»، از لحاظ توجیه‌پذیری و اثربخشی آنها مطرح می‌شوند، كم اعتبار می‌گردد. در چنین حالتی، وجه اجتماعی یا فردی خاص آنها، دیگر جنبهٔ واقعاً تمایزآمیز ندارد. زیرا در این موارد، برای تكیه بر یك مفهوم سنتی، با توجه به آن كه «عمل اخلاقی» و «تصمیم مبتنی بر اصول اخلاقی» هر دو به شخص و حریم خصوصی او مربوط می‌شوند، الزاماً از جهت توجیه‌پذیری و اثر بخشی آنها در یك فضای اجتماعی قرار می‌گیرند. علاوه بر آن، براساس چشم‌اندازهایی كه برای هر دو مفهوم، به سبب برخورداری هر كدام از آنها از یك خصوصیت عمومی و بنابراین اجتماعی در زمینهٔ اصول اخلاقی ارتباطات، گشوده می‌شوند، در یك فضای عمومی مباحثه‌ای جای می‌یابند و برای توجیه خود از یك استدلال مناسب، كه آثار آن ممكن است از همان مرحلهٔ تبادل‌نظر خودنمایی كنند، بهره‌ می‌برند. بنابراین، بیش از آن كه بر تفاوت بین «اخلاق» و «اصول اخلاقی»، بر مبنای تعارض بین جنبه‌های اجتماعی و خصوصی تأكید گردد، به‌نظر می‌رسد باید پذیرفت كه بین این دو مقولهٔ عقل عملی، نوعی تقسیم كار، وجود دارد. به این صورت كه «اخلاق» یك وظیفهٔ نظام‌دهی، كه از طریق عمومی و علنی‌سازی هنجارهای آن تسهیل می‌شود، ایفا می‌كند، در حالی كه «اصول اخلاقی»، با مورد سؤال قراردادن هنجارهای خود، یك نقش مشروعیت بخشی به عهده دارد....».(۳)

نوشتهٔ: دكتر محمد كاظم معتمد نژاد

پی‌نویسها:

۱. Le Mode de Communication

۲. La Publication

۳. La Publicité

۴. La Propagation

۵. La Morale (F.) – The Moral (E.)

۶. L&; Ethique (F.)- The Ethics (E.)

۷. La Déontologie (F.) – The Deonthology (E.)

۸. Ethos

۹. Mores

۱۰. Les Moeurs (F.)- The Morals (E.)

۱۱. L; Acte Morale

۱۲. La Décision Morale

۱۳. Le Droit Positif

۱۴. Le Droit Naturel

۱۵. Les Droits de l۰۳۹;Homme

۱۶. Deon

۱۷. Deonthology and the Science of Morality

۱۸. Quality Paper

۱۹. Popular Paper

۲۰. William Randolf Hearst

۲۱. Frederic Remington

۲۲. Evangelina Cisnero

۲۳. Citizen kane

۲۴. Yve Guyot

۲۵. Léo Claretie

۲۶. Walter Lippman

۲۷. Objective Journalism

۲۸. The American Society of Newspaper Editors (A.S.N.E)

۲۹. The Public

۳۰. The Right of Access to Information

۳۱. The Basic Right to be Informed

۳۲. The Public Right to Know

۳۳. Le Syndical National des Journalistes (SNG)

۳۴. La Charte de Devoirs des Journalistes Francais

۳۵. The Canons of Journalism, The American Society of Newspaper Editors (A.S.N.E.)

۳۶. The National Union of Journalists

۳۷. The Code of Journalistic Ethics

۳۸. The Pan-American Press Conference

۳۹. The Inter-American Press Conference

۴۰. The International Federation of Journalists

۴۱. The International Code of Honour

۴۲. The Professional Code of Honour

۴۳. The International Labour Office (I.LO)

۴۴. The Conditions of Work and Life of Journalists. Geneva: The International Labour Office, ۱۹۲۸

۴۵. The International Federation of Associations of Newspaper Managers and publishers

۴۶. The International Union of Press Associations

۴۷. The United Nations Draft International Code of Ethics for Information Personal, ۱۹۵۲

۴۸. La Déclaration de ;Unesco sur les Médias

۴۹. The Bordeaux Declartion/ La Déclartion de Bordeaux

۵۰. The Munich Declaration on Duties and Rights of Journalists

۵۱. The International Organization of Journalists (I.O.J.)

۵۲. The Latin American Federation of Journalists (F.E.L.A.P.)

۵۳. La Conférence Nationale de la Presse Belge

۵۴. The Journalism Council

۵۵. The Press Council

۵۶. The National Council of the Italian Press

۵۷. La Déclaration sur lers Devoirs et les Droits des Journalistes

۵۸. La Charte du Droit a; Information

۵۹. The Code of Practice of Press Complaints Commission

۶۰. Unesco World Commission on the Ethics of Scientific Knowledg and Technology

۶۱. The Sub - Commission on Elthics of Information Sociely

منابع:

۱. Daniel Cornu. Journalisme et Vérité: Pour une Ethique de ;Information. Genève: Labor et Fides, ۱۹۹۴, ۵۱۰ pp.

۲. Andrè Lalande. Vocabulaire Technique et Critique de la Philosophie. ۸ème Edition, Paris: P.U.F., ۱۹۶۰, pp. ۳۰۵, ۳۰۶.

۳. Daniel Cornu. Journalisme et Vérité: Pour Une Ethique de ;Information. pp. ۴۵,۴۶.

۴. Ibid. pp. ۴۶,۴۷.

۵. Ibid. pp. ۴۷,۴۸.

۶. Henri Pigeat et Jean Huteau. Déontologie des Médias: Institutions, Pratiques et Nouvelles Approches dans le Monde. Paris: Unesco - Economica, ۲۰۰۰, pp. ۱۷-۴۶.

۷. Michael B. Palmer. Des Petits Journaux aux Grandes Agences: Naissance du Journalisme Moderne. Paris: Aubier, ۱۹۸۳, p. ۱۰.

۸. Jacques Kayser. Mort d;une Liberté: Techniques et Poliiques de l;Information. Paris: Plon, ۱۹۵۳.

۹. Ibid. pp. ۲۸,۲۹.

۱۰. Louis Quéré. Des Miroirs Equivoques: Aux Origines de la Commumication Moderne. Paris: Aubier Montaigne, ۱۹۸۲, pp. ۸۲-۸۳.

۱۱. Jacques Kayser. Mort d;une Liberté; Techrnques et Politiques de lInformation P. ۱۰۴.

۱۲. ۱۲. Ibid. p. ۲۲۲.

۱۳. برای آگاهی بیشتر در این زمینه، می‌توان به مأخذ زیر مراجعه كرد:

ــ كاظم معتمدنژاد، با همكاری ابوالقاسم منصفی، روزنامه‌نگاری با فصلی جدید در بازنگری روزنامه‌نگاری معاصر. تهران: نشر سپهر، چاپ پنجم، ۱۳۸۲، صص ۲۸۲ تا ۲۸۶.

۱۴. Les Annales Politiques et Littéraires, ۲۲ Juillet ۱۸۹۴.

۱۵. Claude Bellanger et Autres. Histoire Générale de la Presse Francaise. Paris P.U.F., ۱۹۷۲, p. ۲۷۸

۱۶. Ibid P. ۲۷۸.

۱۷. كاظم معتمدنژاد. «مقاله‌نویسی در روزنامه‌نگاری معاصر»، مقدمهٔ كتاب مقاله‌نویسی در مطبوعات، نوشتهٔ حسین قندی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه‌طباطبایی، ۱۳۷۶، صص ۳ تا۵.

۱۸. همان مقاله، صص ۵ تا ۷.

۱۹. برای آگاهی بیشتر از سیر تحول تدوین و تصویب اصول اخلاق حرفهٔ روزنامه‌نگاری در سطح های ملی و بین‌المللی و منطقه‌‌ای و همچنین مبانی نظری اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، به مأخذهای زیر مراجعه شود:

_ J.Clement. Jones, Mass Media Codes of Ethics and Councils: A Comparative Internationa Study on Professional Standards. Paris: Unesco (Reports and Papers on Mass Communication, Special Issue), ۱۹۸۰, PP. ۲۰-۶۹.

- Daniel Cornu. Journalisme et Vérité: Pour ine Ethique de L۰۳۹;Information. pp. ۴۱-۱۴۲,۴۷۸-۴۹۴.

ـ كاسپرس یوست؛ «رعایت اصول اخلاقی در روزنامه‌نگاری». ترجمهٔ مهین‌دخت صبا. تحقیقات روزنامه‌نگاری، سال سوم، شمارهٔ ۱۰، فروردین‌ماه ۱۳۴۷، صفحات ۴ـ۸ و به‌ویژه صص ۷و۸.

ـ محمدرضا عسكری؛ «شرف روزنامه‌نگار». تحقیقات روزنامه‌نگاری. سال سوم، شمارهٔ ۱۱ و ۱۲، مهرماه ۱۳۴۷، صص ۲۸ و ۲۹.

ـ رضا امینی؛ «اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری». تحقیقات روزنامه‌نگاری، سال سوم، شماره ۱۱ و ۱۲، مهرماه ۱۳۴۷، صص ۳۰و ۳۱.

ـ كارل نوردنسترنگ. «اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری: جنبه‌های پنهان و آشكار». ترجمهٔ مجتبی صفوی، رسانه، سال ششم، ش ۳، پاییز ۱۳۷۴، صص ۷۶ـ۷۹.

ـ كلیفورد جی، كریستیانز. «اخلاق رسانه‌ای: مبارزهٔ اخلاق رسانه‌ای با امپریالیسم فرهنگی». ترجمهٔ مینو بهتاش، رسانه سال هفتم، ش ۳، پاییز ۱۳۷۵، صص ۳۰ـ۳۳.

ـ كارل هوسمن. بحران وجدان: اخلاق روزنامه‌نگاری. ترجمهٔ داود حیدری. تهران: انتشارات مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، معاونت مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۵.

ـ پی.جی. سنی‌مان، و دیگران، نگاهی دیگر به اخلاق رسانه‌ای: ترجمهٔ محمود حقیقت كاشانی و دیگران. تهران: انتشارات مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۵.

ـ جان مریل. «مقررات اخلاقی حرفهٔ روزنامه‌نگاری در انگلستان، هند، نیجریه و پاكستان». ترجمهٔ محمدحسن اسدی‌طاری، رسانه، سال چهارم، ش ۲، تابستان ۱۳۷۲، صص ۲۴ـ۲۶.

ـ «اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری در آسیای جنوب شرقی». رسانه، سال ششم، ش ۲، تابستان ۱۳۷۴، صص ۱۰۲ـ۱۰۵. در این گزارش، علاوه بر متن اصول اخلاقی مشترك یادشده، متن‌های مجموعه‌های مقررات اخلاقی مورد توافق انجمن‌ها و اتحادیه‌های روزنامه‌نگاری هر كدام از كشورهای عضو (اندونزی، تایلند، سنگاپور، فیلیپین و مالری) نیز درج شد‌ه‌اند.

۲۰. همان مأخذ.

۲۱. همان مأخذ.

۲۲. برای شناخت دیدگاه‌های روزنامه‌نگاران و محققان ارتباطات ایران دربارهٔ اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و همچنین چگونگی برگزاری «نخستین هم‌اندیشی اخلاق مطبوعاتی روزنامه‌نگار مسلمان»، می‌توان به مأخذهای زیر رجوع كرد:

ـ لیلا رستگار. «اخلاق حرفه‌ای و روزنامه‌نگاران ایران: گزارش ویژه». رسانه، سال هفتم، ش ۳، پاییز ۱۳۷۵، صص ۲ـ۱۹.

ـ حمیدر رضا مقدم‌فر. «اخلاق حرفه‌ای و قوانین مطبوعاتی». رسانه، سال هفتم، ش ۳، پاییز ۱۳۷۵، صص ۸۱ـ۸۷.

ـ سیّدمحمد مهدی‌زاده. «مطبوعات و اخلاق گفت‌وگو». رسانه، سال هفتم، ش ۳، پاییز ۱۳۷۵، صص ۸۱ـ۸۷.

ـ دكترمهدی محسنیان‌راد. «ارائهٔ مدلی برای روزنامه‌نگاری در جوامع اسلامی». رسانه، هفتم، ش ۴، زمستان ۱۳۷۵، صص ۷۰ـ۷۷.

ـ رویكرد اخلاقی در رسانه‌ها: مجموعهٔ مقالات. تهرا: انتشارات مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌‌ها، جلد یكم، ۱۳۷۵.

ـ منوچهر محمدشمیرانی. «اخلاق مبوعاتی را نهادینه گنیم: گزارشی از نخستین هم‌اندیشی اخلاق مطبوعاتی روزنامه‌نگار مسلمان ـ۱۹ تا ۲۲ آذر ماه ۱۳۷۵». رسانه، سال هفتمهٔ ش ۴، زمستان ۱۳۷۵، صص ۸۶ـ۹۶.

ـ بیانیهٔ پایانی نخستین هم‌اندیشی اخلاق مطبوعاتی روزنامه‌نگار مسلمان». رسانه، سال هفتم، ش ۴، زمستان ۱۳۷۵، ص ۱۰.

ـ علی خان‌احمدی. اصول اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری از دیدگاه روزنامه‌نگاران ایران: بررسی و نظرجویی پیرامون مفاهیم و معیارهای اصول اخلاقی حرفه‌ای. پایان‌نامهٔ كارشناسی‌ارشد رشتهٔ علوم ارتباطات اجتماعی دانشكدهٔ علوم اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی، سال تحصیلی ۷۶ـ۱۳۷۵، استاد راهنما: دكتررؤیا معتمدنژاد، ۲۸۴ ص.

ـ كاظم معتمدنژاد. «میثاق اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری: یك طرح پیشنهادی». مجموعهٔ مقالات دومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران: انتشارات مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۷، جلد دوم، صص ۹۴۴ـ۹۴۸.

۲۳. The Conditions of Work and Life of Journalists. Geneva: The International Labour Office (ILO), ۱۹۲۸.

۲۴. Clement J. Jones. Mass Media Codes of Ethics and Councils: A Comparative International Study on Professional Standards. Paris: Unesco, ۱۹۸۰.

۲۵. Henri Pigeat et Jean Huteau. Déontologic des Médias : Institutions, Pratiques of Nouvelles Approches dans Le Monde. Paris: Unesco – Economica, ۲۰۰۰.

۲۶. Cees J.Hamelink. Preserving Media Independence: Regulotary Framework. Paris: Unesco, ۱۹۹۹.

۲۷. Unesco Beirut Workshop on Media Ethics and Freedom of Expression, Beirut, ۱,۲ December ۲۰۰۵ http:// Portal.Unesco. Org/en/ev.php-url

۲۸. The Ethics af Journalism: Comparision and Transformations in the Islamic – Western Context: An International Conference Under the Auspices of the President of the federal Republic of Germany, Johannes Rau, Bellevue Palace, Berlin, ۲۹-۳۰ March ۲۰۰۱. http://www.journalism Islam. dei Konferengen/Index. Html.

۲۹. Michael Kunczik (ed.) Ethics of Journalism: A Reader on their Perception in the Third World Bonn: Friedrich Ebert Stiftung, ۱۹۹۹.

۳۰. Media Ethics & Jounalism in the Arab World: Theory, Practice and Challenges Ahead, Institute for Professional Journalists in Cooperation with The Heinrich Bộll Foundation, Beirut: June ۹-۱۱ ۲۰۰۴, Lebanese American University.

---