نگاهی به رمان «پایان یک مرد»

فریبا کلهر از آن دست نویسندگانی است که در آغاز به گونه ای کاملا اتفاقی و تصادفی به نوشتن روی آورد اما بعد ها به یکی از جدی ترین و پرکار ترین نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان تبدیل شد که نشان داد حرف هایی برای گفتن دارد و در قالب های گوناگونی به نوشتن پرداخت

فریبا کلهر از آن دست نویسندگانی است که در آغاز به گونه‌ای کاملا اتفاقی و تصادفی به نوشتن روی آورد اما بعد‌ها به یکی از جدی‌ترین و پرکار‌ترین نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان تبدیل شد که نشان داد حرف‌هایی برای گفتن دارد و در قالب‌های گوناگونی به نوشتن پرداخت. در میان آثار منتشر شده کلهر برای کودکان و نوجوانان، آثار داستانی و غیرداستانی، ترجمه، بازنویسی و بازآفرینی دیده می‌شود؛ اما شاید مهم‌ترین وجه فعالیت‌های کلهر در ادبیات کودک و نوجوان، نوشتن رمان‌های نوجوانان باشد که او به گونه‌یی جدی و قابل تامل به آن پرداخته است و می‌توان گفت همین امر او را به چهره‌یی متمایز در این حوزه از ادبیات تبدیل کرده است. امروز و پس از سال‌های متمادی فعالیت در این عرصه، کلهر به جایگاهی تثبیت شده دست یافته است و بی‌شک آثارش بخش مهمی از ادبیات کودک و نوجوان ما خواهند بود. حال برداشتن نخستین قدم از سوی کلهردر ادبیات بزرگسال با توجه به جایگاهی که او پیش از این به دست آورده است می‌تواند چالشی جدی برای او به شمار ‌آید.

«پایان یک مرد» نخستین رمان بزرگسال کلهر است که چندی پیش منتشر شد و در این مدتی که از انتشارش گذشته، با استقبال خوبی نیز مواجه شده است. بی‌شک کلهر در نخستین رمانش به دنبال خلق اثری متفاوت و خاص نبوده است و صرفا کوشیده داستانی روان و خوشخوان ارایه دهد که باید گفت در این امر موفق هم بوده است. در «پایان یک مرد» تاکید اصلی تماما روی قصه است و نشانی از پیچیدگی‌های داستانی، تکنیک‌های خاص نوشتن و بازی‌های زبانی دیده نمی‌شود. کلهر به گونه‌یی خطی به روایت داستان پرداخته است و اتفاقات داستان یکی پس از دیگری روایت می‌شوند و داستان او در بستری از واقعیت طرح و دنبال می‌شود. «پایان یک مرد» قصه‌یی پرکشش دارد که با روایتی ساده و سرراست می‌تواند خوانندگان زیادی را به خود جلب کند و تا انتها به دنبال خود بکشد. اما صرف روایت یک داستان پرکشش نمی‌تواند آن را به اثری مهم و ماندگار بدل سازد و از قرار کلهر با «پایان یک مرد» به دنبال چنین چیزی هم نبوده است.

در «پایان یک مرد»، نویسنده به روایت داستان خانواده‌یی می‌پردازد که مرد‌های آن در پایان عمر خویش گوشه‌گیر می‌شوند و در تنهایی به پایان می‌رسند. شخصیت محوری داستان، دختر این خانواده –فرانک- است، دختری جوان و دانش‌آموخته فلسفه که در سال‌های پس از انقلاب فرهنگی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شده است، فرانک به ادبیات علاقه‌مند است و به نوشتن داستان می‌پردازد. در طول داستان فرانک عاشق فردی متاهل می‌شود و در ادامه با مسائل مربوط به عشق و اخلاقیات درگیر است.

کلهر بسیار کوشیده است تا رمانش بر فضای مبتنی بر واقعیت شکل گیرد و برای القای این حس به خواننده علاوه بر اشاره به برخی رویداد‌های تاریخی، به چیز‌هایی دیگر مثل خیابان‌های امیرآباد و شریعتی، یا مثلا حسینیه ارشاد و پارک ساعی نیز اشاره می‌کند. هرچند «پایان یک مرد» شباهت‌های زیادی به بسیاری دیگر از آثار منتشر شده این سال‌های نویسندگان زن دارد، اما کلهر روی امری که در داستان‌های دیگر غایب است نیز دست گذاشته است. او کوشیده در فضای داستانی «پایان یک مرد» به بازنمایی فضای اجتماعی‌ای که شخصیت‌های داستان در آن تنفس می‌کنند بپردازد، بطور مثال در طول داستان به اتفاقاتی مثل توقیف روزنامه‌ها و زندانی شدن روزنامه‌نگاران اشاره می‌شود و او می‌کوشد فضای حاکم بر روزنامه در برهه‌یی خاص را به تصویر بکشد. جدا از اینکه نویسنده تا چه میزان در بازنمایی اجتماع و مسائل موجود در آن موفق بوده است اما به هر روی دست گذاشتن بر این امر و پرداختن به آن، چیزی است که در این سال‌ها به ندرت در ادبیات ما و خاصه در میان آثار نویسندگان زن ما رخ داده است. کلهر در «پایان یک مرد» کوشیده است تا نسبت به برخی وقایع اجتماعی واکنش نشان دهد و این نکته را می‌توان یکی از تفاوت‌های رمان کلهر با نوشته‌های دیگر نویسندگان زن در این سال‌ها دانست.

رها منفرد