رمضان; مسیر فراموش شده

رمضان آمد, با تجدید خاطره هایش ماهی که اذان بوی افطار می دهد و نوای دلنشین دعای سحر که شاید برای بعضی از روزه اولی ها سختی های خودش را دارد و

رمضان آمد، با تجدید خاطره هایش ماهی که اذان بوی افطار می دهد و نوای دلنشین دعای سحر که شاید برای بعضی از روزه اولی ها سختی های خودش را دارد و تحمل روزهای گرم تابستانی با تمام مشقت هایش که در نگاه پیامبر(ص) جلوه ای از"جهاد"برای زیبایی روح و پاکی سیرت است و درنگاه علی (ع) پلی برای "اخلاص". اما همیشه و تا جایی که به یاد دارم خاطرات دوران کودکی مان و معنایی که از این ماه درذهنمان حک شده بود، پیرامون دو واژه می چرخید: "نخوردن" و"نیاشامیدن"! آن دوران و در حیاط مدرسه بسیار بودند که لب به خوراکی های رنگارنگ نمی زدند و حتی نزدیک بوفه نمی رفتند،چراکه نزدیک شدن به چندمتری بوفه شاید انگشت های اتهام هم کلاسی ها به جرم روزه خواری رابه طرفشان نشانه می رفت و گاها خودمان نیز پرچمدار تمسخر و تحقیرشان می شدیم،چه گویی آنها در تخته سیاه مدرسه "بدها" بودند و ما گنه کاران، ستون خوبها را به خود اختصاص می دادیم و خرسند بودیم از اینکه مدیر یامعلم مارا نور چشم خود می دانند و عزیزمان می دارند و دیگران را بی نصیب یا کم نصیب می گذارند.

زمان گذشت. بیشتر فکر کردیم، تقویت این باورکه شاید فقط ما، کوچکترین اعضای یک جامعه هستیم که این طور فکر می کنیم، روزی بزرگ می شویم و می توانیم معنای بسیاری چیزهارا درک کنیم و بفهمیم که چرا روزه می گیریم، آراممان می کرد. باخود می گفتیم بزرگ می شویم و آن روز دیگر نیازی به نصیحت های شعارگونه پدران و مادران و معلمانمان برای"خوب" یا "بد" بودن نماز و روزه نداریم و تمامی این کلیشه های کتاب های درسی باتمامی باید ها و نبایدهایش این بار در نقش فردی و اجتماعی مان عینیت خواهد یافت. اما...

گویا فرقم با آن کودک بازیگوش که اندرخم کوچه خود خواهی های دورانش، گام درناکجاآباد آینده می گذاشت،این است که پشت لبم کمی سبز تر شده است و قدی دراز کرده ام ودرکنارش آن دور وجه ثابت نوستالوژی رمضان هم دارد به باد فراموشی سپرده می شود. چه، گویی پیام ها و شعائر تکراری و مسخ شده درذهنمان که می باید درروحمان تاثیر گذارد ازکار افتاده است و پدران و مادرانمان هنوز متهمان جامعه اند چه آنکه نتوانستند یا نخواستند که برای یک بارهم که شده روزه را در لبخندگرم و دست نوازش و محبت، و معنای صبر و تحمل را در فروخوردن خشم و فراموشی خستگی ومهربانی هایشان به ما تعلیم دهند.آری انکار کردن این واقعیت تلخ بابت همه گیر شدنش و روند رو به افزایش آن سخت است، روزها درمحل کار یا درمسیر رفت وآمد و خرید و دراماکن عمومی دیده می شوند افرادی که عامدانه در ملا» عام به خوردن و آشامیدن و آنچه که به "روزه خواری" مشهور است مشغولند و این مسئله بسیار مهم که خود نمودی از کمرنگ تر شدن نقش دین و مذهب در جامعه اسلامی ماست متاسفانه اغلب با راه حل هایی نظیر قوه قهریه و اعمال حدودات شرعی مواجه شده که این امر نیز خود نشانگر عدم توانایی در حل منطقی این مشکلات است. فردی که هرچند ناآگاهانه دست به چنین کاری می زند وقتی که با عکس العمل هایی نظیر بستن شیر آب درپارک ها یا مترو مواجه می شود،به یک مغازه رجوع می کند و با خرید یک بطری آب معدنی به رفع نیاز خود می پردازد اما صورت مسئله همچنان به قوت خود باقی است، ما به جای فرهنگ سازی و ایجاد یک فضای باز گفتمانی در مورد این مسائلی که جامعه به صورت روزمره با آنها مواجه هست (عبادات یومیه، مسئله حجاب و...)به ساده ترین روش ها یعنی برخورد قهرآمیز رجوع کرده ایم یا بی اهمیت از کنار این دردهای فرهنگی گذشته ایم.

از آنجایی که در طی این چند سال گذشته گرایشات تند و افراط گرایانه پیرامون مذهب و جایگزین شدن برداشت مطلق گرایانه به جای گفتمان رحمانی، حقیقت مدارانه و علمی از مبانی شریعت و احکام مربوطه، علیرغم هشدارهای بزرگان و دلسوزان نظام مبنی برنتایج جبران ناپذیر این رویه های انحرافی در آینده، روبه گسترش است و درحالی که ما مدعیان تشیع علوی و اسلام ناب، متهمیم به "ندانستن" و "نشناختن" و "نشناساندن" معارف مذهبی به مردم، توقع نابجا و غیرمنصفانه و درنهایت غیرمنطقی است که بخواهیم باوادار کردن آنها به انجام امساک بدون ساختن ایمان، ایقان و درک روحی و معنوی، جامعه ای حقیقتا اسلامی بسازیم.

متاسفانه ما با یک شکل عمده منفی این جریان در ایران روبرو هستیم و آن تقلیل یافتن روح و احساس و شور به یک واژه، عبارت ذکر و امثال ذلک، و تبدیل خوی جهاد،عمل و خودسازی به عادت،سنت و روزمرگی. امام موسی صدر در تبیین جوهره روزه و رابطه آن با اخلاق مداری دینی با معرفی این مسائل به عنوان یک آفت و بیماری می افزاید: "مصیبتی که روزه و رمضان به آن مبتلا شدند، مصیبتی است که برهمه عبادات و مناسک دینی سایه افکنده است، این بیماری به عبادات و مراسم دیگر هم سرایت کرده و به اماکن مقدس، شعائر دینی و همه رهنمودهای آسمانی حمله ور شده است" ودر بیان عامل این مصیبت و انحراف به تهی شدن آنها از هرگونه معنا، شور و ایمان اشاره می کند:"این فاجعه پس از آن رخ داد که به آموزه های آسمانی، قالب های محدود و معین داده شد،همه چیز کمی شد وبرای آن اندازه گیری و درجه بندی وضع گردید. حال ببینیم آیاکارآیی دین و تاثیر آن را درزندگی خود از دست نداده ایم؟ آیا نقش راهبردی آن درهدایت انسان به پایان نرسیده است و به پاره ای از آئین ها، یادگارها و سرگرمی ها تبدیل نشده است؟" (امام موسی صدر.اخلاق روزه.موسسه نشر شهر.ص۴)

بله اینگونه است که وقتی من به اصطلاح مسلمان، هنوز حتی اصول دین را به صورت علمی وفلسفی نشناخته ام وتنها وجه ارتباطم با دین و مذهب،قید نام مسلمان در شناسنامه ام است نمی توانم ولو به واسطه موج تبلیغات رسانه ای در شرح مزایای رعایت ظاهری مناسک دینی، به یکی از فروعات پرمشقت مثل "روزه" تن دهم و بااین کار خود نه تنها به بی تاثیر بودن عبادت یقین پیدا کنم بلکه درصورت انجام آن مطمئنا اگر خطایی هم بکنم به پای دین نوشته می شود ومن دوخیانت کردم یکی به خودم که ندانسته کاری را انجام داده ام و دیگری به دینم چراکه به درپوشش یک عمل دینی دست به خطا و گناه زدم. هرچند که درجامعه ایران متاسفانه همین مسئله باب توجیهی شده است برای آنهایی که عطای سختی شناختن حقایق و غلبه بر موج رقت بار واقعیت را به لقای عافیت طلبی می فروشند اما باید دانست که در دنیای امروز که برداشت های جزم اندیشانه دینی، شبه روشنفکران متجدد و دشمنان اسلام سه طرف یک محور را با رابطه علت ومعلول تشکیل داده اند تا هرارزشی را از باطن تهی کرده وبه ظاهر برگردانند بهترین راه حل ارائه یک مانیفست حقیقت مدارانه ازاسلام (ازآنچه که "باید" باشد ونیست) است و این نیاز به یکسری پیش شرط دارد که دکتر شریعتی آنها را اینگونه می بیند:"اسلام را باید از صورت تکراری و سنت های نااگاهانه ای که بزرگترین عامل انحطاط است به صورت یک اسلام آگاهی بخش مترقی معترض و به عنوان یک ایدئولوژی آگاهی دهنده و روشنگر مطرح کرد، تااین آگاهی که مسئولیت روشنفکر مذهبی یا غیر مذهبی برای بازگشت به خویش و آغاز کردن ازخویش از آنجا شروع می شود، بر پایه عمیق ترین واقعیت معنوی وشخصیت حقیقی انسانی خودمان زنده است و موجود درمتن جامعه است، استوار بماند و ازاین سرمایه تغذیه کند و بر روی پای خویش بایستد..."(۱)

حقیقت امر این است که ما هنوز هم متهمیم، چه هیچگاه نخواسته ایم یا نتوانسته ایم آنچنانکه شایسته است از روزه وعبادات روح جهاد و رهایی انسان از خویشتن و دستیابی به آزادی معنوی را بیرون آوریم، در معرفی روزه به عنوان مامن و کلبه ای برای تمرین صبر، استقامت، پرورش و تزکیه روح و به فکر دیگری بودن، ناکام بودیم و همواره هدف اصلی این ماه را که باید فرهنگ ساز جامعه جهانی برای دستیابی به همه کرامات اخلاقی، مادی و معنوی باشد و درروز آخر این مهمانی خداو در میعادگاه "فطر" بایدآغازی باشد برای تولدی دیگر شروعی تازه برای زندگی عادلانه تر و اخلاقی تر، فراموش کردیم و به جای مبارزه با فقر و نداری و مخالفت با پرورش دهندگان آن درجامعه به ظواهر بسنده کردیم تا شب های قدر جبران مافات شود و گناهانمان با قطره اشکی به پایان رسد...آری اگر به جای اصلاح فکر و عقیده و دادن بینش به مردم و حرکت در مسیر سبز پیامبر رحمه للعالمین که الگوی جاودان اخلاق مداری، تعقل و منطق در عرصه گفت وگوست از ابزار " فشار و تنبیه" استفاده کنیم هرگز نخواهیم توانست که کاری را نه در بعد فردی و نه در بعد اجتماعی و جهانی از پیش ببریم اما مطمئنا می توانیم مدعی باشیم که از همین امروز نوستالوژی کودکانه مان را با پرستش بعد خداگونه وجودمان در"عمل "وبا گام نهادن در وادی اخلاص در این ماه پرورش دهیم و تاثیرات عینی دین را در تمامی وجوهات زندگی فردی و اجتماعی عمیقا احساس کنیم.

۱.معلم شهید دکتر علی شریعتی.بازگشت.انتشارات الهام.ص۴۰

نویسنده : امید عبدالوهابی