آداب سفر در اسلام

در دین مبین اسلام هم تشویق به سیر و سفر شده و هم برای آن آداب بسیاری بیان شده است آداب سفر را می توان به آداب قبل از سفر و آداب در سفر تقسیم کرد

در دین مبین اسلام هم تشویق به سیر و سفر شده و هم برای آن آداب بسیاری بیان شده است. آداب سفر را می توان به آداب قبل از سفر و آداب در سفر تقسیم کرد.

● اهمیت سفر در آیات و روایات

در قرآن کریم پنج بار کلمه سیروا آمده که با این عبارت خداوند دستور به سیر و سفر در روی زمین را داده است. مانند این آیه شریفه: قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللهُ یُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللهَ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ. بگو: «در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است؟ سپس خداوند (به همین گونه) جهان آخرت را ایجاد می‏کند؛ یقیناً خدا بر هر چیز توانا است!(۱)

در کتاب آداب الدینیه فصل سیزدهم بیان آداب مربوط به مسافرت آمده است: رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: مسافرت کنید تا سالم بمانید.

و حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: یکی از حکمت‏های آل داود علیه السلام آن است که عاقل باید کوچ ننماید مگر در سه صورت: بدست آوردن توشه آخرت، اصلاح زندگی، لذت غیر حرام.(۲)

● آداب قبل از سفر

الف) زمان های مناسب سفر

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس می‏خواهد سفر برود روز شنبه مسافرت کند، اگر در روز شنبه سنگی از کوهی سقوط کند خداوند آن را به جای خود برمی‏گرداند.

و یا آن که در روز سه شنبه مسافرت کن، زیرا سه شنبه روزی است که‏ خداوند آهن را برای حضرت داود علیه السلام نرم نمود. و یا روز پنج‏شنبه مسافرت کن چون پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله روز پنج‏شنبه مسافرت می‏نمود، و آن روزی است که خداوند و پیامبر و فرشتگان آن را دوست می‏دارند.(۳)

ب) دادن صدقه و خواندن آیت الکرسی

حسن بن محبوب از عبدالرّحمن بن حجّاج روایت کرده است که گفت امام صادق علیه السّلام فرمود: صدقه بده، و هر روز که بخواهی به سفر برو .

حمّاد بن عثمان روایت کرده است که از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: آیا سفر در روزهای مکروه، مانند چهارشنبه و غیر آن، کراهت دارد؟ امام فرمود: سفرت را با صدقه‏ آغاز کن، و هر وقت قصد کنی راهی سفر شو، و آیة الکرسی را بخوان‏.(۴)

آیة الکرسی را خوانده و حمد و ثنای الهی را بجای آورده و بر پیامبر اکرم صلوات بفرست و این دعا را بخوان: «اللّهمّ إنّی خرجت فی هذا السّفر بلا ثقة منّی لغیرک و ...

ج) حسابرسی مالی و وصیت کردن

هر گاه وقت مسافرت نزدیک شده و آماده حرکت کردن شدی لازم است که کارهای خود را مورد دقت قرار داده، و پیوند بین خود و مردم را رسیدگی کرده و آنچه بین تو و افرادی که با آنان معامله داری حسابرسی کرده و خود را از تمام حقوق مردم برهانی. سپس به کارهای خانواده و کسانی که نفقه آنان بر عهده شما است توجه کرده، و خرج آنان را به صورت معتدل برای مدت سفر خود تهیه و به آنان بدهی، سپس آنان را به آنچه تو را به خداوند نزدیک می‏کند سفارش نموده و این وصیت را نزد شخص مورد اعتماد خود قرار ده. سفر خود را با مقداری صدقه - کم یا زیاد - آغاز کن.(۵)

د) خواندن دو رکعت نماز و دعا

و دو رکعت نماز را با هر مقداری از قرآن که می‏خواهی در آنها بخوانی گزارده و از خداوند برای سفر خود خوبی را مطالبه نمای. سپس آیة الکرسی را خوانده و حمد و ثنای الهی را بجای آورده و بر پیامبر اکرم صلوات بفرست و این دعا را بخوان: «اللّهمّ إنّی خرجت فی هذا السّفر بلا ثقة منّی لغیرک و ... (۶)

مرحوم مجلسی می نویسد: در روایتی منقول دیدیم که چون پیش از سفر صدقه‏ دهد گوید: بار خدایا من با این صدقه سلامت خودم و سفرم و هر چه همراه دارم خریدم مرا و هر چه با من است سالم دار و به خوبی و خوشی به مقصد برسان، و پس از صدقه هم وارد است:

لا اله الا الله الحلیم الکریم، لا اله الا الله العلی العظیم سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم‏ وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ‏ و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین.(۷)

● آداب در سفر

حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام به ابوذر فرمود: ... جوانمردی در شش چیز است سه تای آن در سفر و سه‏ مورد دیگر در حضر است. آن سه که در حضر است: خواندن قرآن، آباد کردن مسجد و مردم را برادر گرفتن در راه خدا، و اما آن سه که در سفر است بخشیدن زاد و توشه به همراهان، اخلاق نیکو، خوش رفتاری با همراهان‏. (۸)

- ابراهیم بن عبد الحمید از امام کاظم(علیه السلام) نقل می‏کند که فرمود: سه کس را پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) لعنت کرد: کسی که توشه راه خود را به تنهایی بخورد و کسی که در بیابان به تنهایی سفر کند و کسی که در خانه به تنهایی بخوابد.

فرمود: حق مسافری که مریض شود بر همراهانش این است که سه روز به خاطر او توقف کنند (که اگر خوب شد او را با خود ببرند وگرنه او را نزد خانواده‏اش رها کنند و خود به سفر بروند). (۹)

از امام باقر - علیه السّلام- نقل است که، لقمان در مقام اندرز به پسرش گفته است:

«پسر جان! چون با عده‏ای سفر کنی زیاد با آنها مشورت کن. بسیار در رویشان بخند. دعوتشان را بپذیر. اگر کمک خواستند کمک کن. و در نکوکاری و نماز و سخاوتمندی بر آنان سبقت گیر. مرکب و مال و توشه‏ی خود را در اختیارشان گذار. اگر حرکت کردند حرکت کن. اگر کار کردند کار کن. از بزرگتر اطاعت کن. اگر بتوانی تا از غذا صدقه‏ ندهی، نخور. تا سوار مرکبی تلاوت قرآن کن. و مادامی که مشغول کاری هستی تسبیح گوی. و هنگامی که کاری نداری دعا بخوان». «پسر جان! زودرنج و بداخلاق و بی‏صبر نباش، که با این صفات هیچ‏ رفیقی برایت نمی‏ماند. خود را به صبر و تأنی در کارها وادار.» (۱۰)

در پایان روایتی در فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام تا زائرانش قدر لحظات زیارت را بیشتر بدانند:

یاسر خادم از امام رضا(علیه السلام) نقل می‏کند که فرمود: بار سفر به سوی زیارت‏ قبور، بسته نشود مگر برای زیارت قبور ما، آگاه باشید که من از روی ستم با زهر کشته می‏شوم و در دیار غربت دفن می‏شوم، پس هر کس برای زیارت من بار سفر بندد، دعای او مستجاب و گناه او آمرزیده می‏شود. (۱۱)

پی نوشت ها:

۱. سوره عنکبوت/۲۰ ، ترجمه آبت الله مکارم

۲. الآداب الدینیة للخزانة المعینیة ،شیخ طبرسی، متوفی ۵۴۸ ق‏، ترجمه احمد عابدی‏، صص ۳۲۷ و۳۲۸ ، ناشر: زائر، چاپ قم

۳. همان، ص ۳۲۷

۴. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ترجمه غفاری ،ج‏۳ ،ص ۱۳۸

۵ و ۶. الآداب الدینیة للخزانة المعینیة با ترجمه عابدی، ص ۳۲۹

۷. آداب و سنن، ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار ،ص ۱۴۴

۸. ارشاد القلوب، ترجمه رضایی، ج‏۱ ،ص ۱۷۶

۹. خصال، ترجمه جعفری، ج‏۱، ص ۱۴۵

۱۰. نصایح، احمد جنتی، صص۶۱ و ۶۲، انتشارات الهادی

۱۱. خصال، ترجمه جعفری، ج‏۱، ص ۲۱۷

سیدروح الله علوی