سرمست از عشق

نصرت فاتح علی خان در ۱۳ اكتبر ۱۹۴۸ در شهر لیالپور ایالت پنجاب پاكستان بدنیا آمد پدرش قوال مشهوری بود كه در كاخ های سلطنتی و معابد مسلمانان به اجرای قوالی می پرداخت نصرت خان پسر بچه ای خجالتی بود كه پنهانی از كلاس های درس پدر استفاده می كرد چون پدرش می خواست او رشته طبابت را دنبال كند در سال ۱۹۶۴, زمانی كه ۱۶ ساله بود چهل روز پس از اینكه پدرش فوت كرد برای اولین بار در انظار عمومی به اجرای قوالی پرداخت آن روز همه اجرای او را تحسین كردند و خانواده اش به خاطر استعدادی كه از خود نشان داده بود از او حمایت كردند

● درباره‌ی نصرت فاتح علی خان قوال

روز شنبه ۱۶ آگوست ۱۹۹۷ بخش هندی زبان كانال BBC برنامه‌های عادی خود را قطع كرد تا خبر درگذشت نصرت فاتح علی‌خان قوال سرشناس پاكستانی را اعلام كند. خبری كه تمامی روزنامه‌های شبه قاره هند (هند، پاكستان، بنگلادش) چندین روز پس از آن نیز بیش تر صفحات خود را به آن اختصاص دادند.

نصرت فاتح علی‌خان در ۱۳ اكتبر ۱۹۴۸ در شهر لیالپور ایالت پنجاب پاكستان بدنیا آمد پدرش قوال مشهوری بود كه در كاخ های سلطنتی و معابد مسلمانان به اجرای قوالی می‌پرداخت. نصرت خان پسر بچه‌ای خجالتی بود كه پنهانی از كلاس های درس پدر استفاده می‌كرد چون پدرش می‌خواست او رشته طبابت را دنبال كند. در سال ۱۹۶۴، زمانی كه ۱۶ ساله بود چهل روز پس از اینكه پدرش فوت كرد برای اولین بار در انظار عمومی به اجرای قوالی پرداخت. آن روز همه اجرای او را تحسین كردند و خانواده‌اش به خاطر استعدادی كه از خود نشان داده بود از او حمایت كردند. در ۲۳ سالگی به عنوان رهبر یك گروه قوالی انتخاب شد و یك سال پس از آن در معبد مقدس هندوها در ایالت راجستان به اجرای برنامه پرداخت جایی كه قبل از او هیچ هنرمندی به آنجا راه نیافته بود.

در سال ۱۹۷۳ اولین آلبوم خود را منتشر كرد و تا سال ۱۹۹۳ موفق به انتشار بیش از ۵۰ آلبوم شد. این آهنگها میلیون ها كپی در سراسر هند و پاكستان فروخت و با استقبال گسترده مردم در بیرون از شبه قاره هند مواجه شد. موفقیت‌های فاتح خان تا ۱۹۹۳ ادامه یافت ترانه‌های او با استقبال بی‌نظیری در سراسر جهان روبرو شد هر چند اغلب مردم زبان او را نمی‌دانستند اما صدای او آنها را به وجد می‌آورد مردم از شنیدن صدای او تحت تأثیر قرار می‌گرفتند و گاهی به شدت گریه می‌كردند و یا دیوانه‌وار بالا و پایین می‌پریدند و احساسات خود را نشان می‌دادند. پیتر گابریل هنرمند انگلیسی (اولین اجرای نصرت خان در آمریكا با همكاری او انجام شد وی همچنین ناشرآلبوم وی در كشورهای غربی بود) كه در یكی از اجراهای او، تحت تأثیر قرار گرفته بود می‌گوید: صدای او، صدای حزن انگیزی است كه از اعماق دل برمی‌آید و این استعداد خارق‌العاده فقط در وجود او نهفته است.

نصرت‌خان در ساخت چند موسیقی فیلم نیز همكاری داشته است كه از جمله می‌توان به فیلم «آخرین وسوسه مسیح» ساخته مارتین اسكورسیزی، «راه‌رفتن مرد مرده »ساخته تیم رابینز، «ملكه راهزن» و فیلم« آنها عاشق هم خواهند شد»(این دو فیلم هندی یك روز بعد از فوت او در هند اكران شد) اشاره كرد. نصرت خان همچنین با ستارگان بزرگ موسیقی دنیا از جمله پاورتی نیز همكاری داشته است.

نصرت خان قوالی بود كه اولین در نسل خود بشمار می‌رفت نوع صدا، استعدادش در بدیهه‌سرایی، قدرت بالقوه در آواز‌ها او را نسبت به دیگران متمایز می‌كرد. قوالی نصرت‌خان تركیبی از سنت و مدرنیته بود او در عین حال كه ریشه در سنت داشت رو به جلو حركت می‌كرد. جوید اختر غزل‌سرای هندی كه در اواخر عمر نصرت‌خان در اجرای كنسرتهای او همكاری داشته است می‌گوید: موسیقی او كاملاً غیرمتعارف بود او باعت شد سبك جدیدی از آمیختگی موسیقی غربی با موسیقی محلی شكل گیرد .

قوالی نوعی موسیقی روحانی است كه ترانه‌های آن ملهم از اشعار عبادی و عرفانی است این سبك منتسب به فرقه‌ای در اسلام است كه معتقدند می‌توان خدا را در هیجانات ناشی از موسیقی دید (به شهود دل). خواننده قوال چهارزانو روی موكتی می‌نشیند و دورتا دور او را گروهی از خوانندگان كر و موزیسن‌هایی كه طبل، ارغنون و سازهای سیمی می‌نوازند احاطه می‌كنند. ترانه‌ها كه اغلب به زبانهای فارسی، اردو و پنجابی سروده می‌شوند به آرامی شروع می‌شوند و بتدریج اوج می‌گیرند. بالاترین اوج در هر آوازی (بخصوص در آواز نصرت‌خان) زمانی است كه قوال، كاملاً فی‌البداهه می‌خواند. هر ترانه‌ای اغلب ۳۰ دقیقه طول می‌كشد و هر كنسرتی چندین ساعت ادامه می یابد.

نصرت‌خان در تمام ترانه‌های عرفانی‌اش روی دو موضوع مذهب و خدا تمركز می‌كرد او خدا، پیامبر اسلام و همه پرهیزگاران را می‌ستود و از آنها الهام می‌گرفت. خود او می‌گوید: زمانی كه می‌خوانم كاملاً از جهان مادی دور می‌شوم و احساس روحانی دارم من واقعاً شیفته خداوند، پیامبر و انسانهای وارسته هستم. او باعث گسترش این موسیقی اسلامی در سراسر دنیا شده است و در قلب همه طرفدارنش جای گرفته است.

این قوال پاكستانی كه داماد عمویش بود و دارای یك فرزند دختر بود زیاد سفر می‌كرد و همواره رویای صلح و دوستی بین دو ملت هند و پاكستان را در سر داشت وی در مصاحبه‌ای با روزنامه آسیاویك گفته بود: موزیك متعلق به همه مردم است. موسیقی من پیام‌آور صلح و عشق است. همسرش ناهیدنصرت خان در این مورد می‌گوید: او قبل از مرگش قصد داشت كه هنرمندان پاكستانی و هندی را برای جشن مشتركی دعوت كند.

در سال‌های آخر عمر، با اینكه از بیماری دیابت رنج برد و وزن بدنش افزایش غیر عادی داشت با این حال باز هم به اجرای برنامه می‌پرداخت و ۳ تا ۴ ساعت آواز می‌خواند. وی برای پیوند كلیه مرتباً به آمریكا سفر می‌كرد تا اینكه در ۱۶ آگوست ۱۹۹۷ در یك سوئیت اختصاصی در بیمارستانی در لندن تسلیم مرگ شد. او قبل از مرگش به دكترش گفته بود: (مواظب گلوی من باشید). او شخصی فروتن بود كه از صدایش برای رسیدن به خدا استفاده می‌كرد.

«او برای كشورش مایه افتخار بود و مرگ او ما را از وجود چنین هنرمند بی‌همتایی محروم كرد.» این جمله را رئیس جمهور وقت پاكستان فاروق لقاری عنوان كرد. در روز تشعیع پیكر او هزاران نفر از مردم در شهر فیصل‌آباد و نوار مرزی بین دو كشور گردآمده بودند تا برای زمان كوتاهی تلخی ها را به فراموشی بسپارند.

تاریخ كهن قوالی پاكستان با از دست‌دادن نصرت فاتح‌خان دچار شوك عظیمی شد او درگذشت اما خاطرات او و موسیقی او برای نسل های بعد به یادگار ماند صدایی كه صلح و امید را به جهانیان عرضه می‌كرد.

● گفتگو

نصرت فاتح علی‌خان موسیقی قوالی را از حالت راكد و ایستا خارج كرد او در تمام اجراهای خود قدرت موسیقی را به همه انسان‌ها نشان داد قوال‌ها آواز را یاد نمی‌گیرند بلكه با آواز متولد می‌شوند در هر اجرایی آنها قلباً تحت تأثیر قرار می‌گیرند و در اعماق قلبشان برای خدا و پیامبر اسلام و پرهیزگاران ، شعله‌ور می‌شوند. برای آنها هیچ چیز فراتر از این وجود ندارد.

شش سال بعد از اولین آشنایی با موسیقی قوالی من (جف بركلی) با مردی آشنا شدم كه صدای او مرا در بدترین لحظات زندگیم همراهی كرد. ما در هتلی در غرب نیویورك باهم گفتگو كردیم و مترجم او راشد احمد دین كسی كه داستان نصرت خان را بهتر از هر كس دیگری می‌داند ما را در این گفتگو همراهی كرد. بدون اغراق باید بگویم او مرد بزرگی است. (این مصاحبه یك سال قبل از درگذشت نصرت‌فاتح‌علی‌خان در سال ژوئن ۱۹۹۶ تهیه شده است).

جف بوكلی: اولین آهنگی كه من از شما شنیدم آهنگ هالكا هالكا از آلبوم (روز، شب، طلوع و غروب) بود.

نصرت فاتح علی‌خان: شما آن آهنگ را دوست دارید.

جف بوكلی: آن آهنگ زندگی مرا نجات داد من در وضع بدی بودم.

نصرت فاتح علی‌خان:‌در چه وضعیتی بودید.

جف بوكلی: من بسیار افسرده بودم.

نصرت فاتح علی‌خان:‌ درك می‌كنم

جف بركلی: مثل بسیاری از مردم آمریكا، من هم هیچ شناختی از قوالی نداشتم من متوجه معانی كلمات آن نمی‌شوم اما صدای شما پیامتان را به قلب ما می‌رساند هر چند كه بیشتر شنوندگان غربی با زبان شما آشنا نیستند. مثلاً بسیاری از مردم معنی كلمه هالكا(مستی) نمی دانند.

منابع:

http://www.muziq.net/artists/nfak

http://www.rambles.net/index.html

http://www.ranajee.com/nfaktrib.html

http://www.ranajee.com/nfakmusc.html

http://www.ranajee.com/nfakintv.html

ترجمه‌ی لعیا ملك‌پور

---