سیاستهای نشر و کتابخوانی و ضرورت تغییر

«کتاب» واژه ای که در روزها و هفته های اخیر بازارش داغ شده است، بخشی لاینفک در زندگی انسان امروزی یا دقیق بگویم فرهنگ بشر مدرن است. اما چرا این جزء جداناپذیر اگر نگوییم بی اثر اما …

«کتاب» واژه ای که در روزها و هفته های اخیر بازارش داغ شده است، بخشی لاینفک در زندگی انسان امروزی یا دقیق بگویم فرهنگ بشر مدرن است. اما چرا این جزء جداناپذیر اگر نگوییم بی اثر اما بی تردید کم اثر در شکل گیری اندیشه و فرهنگ بسیاری از شهروندان امروز است و با این همه جهش همچنان سرانه مطالعه در یکی از متمدن ترین کشورهای کره خاکی تنها ۱۸دقیقه است. این در حالی است که بازدیدکنندگان از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به میزان قابل توجهی افزایش می یابد اما سرانه کتابخوانی با آن، افزایش متناسبی ندارد. این مسئله شاید ناشی از نگاه سطحی به جریان عرضه و تقاضای کتاب است، چرا که فروشندگان کتاب، کالای خود را همچون سایر کالاهای بازاری عرضه کرده و به ماهیت فرهنگی اثر خود اعتنایی ندارند . از طرفی متقاضیان نیز کتاب را کالایی لوکس تصور کرده که تزیین خوبی برای ویترین و کتابخانه منزل و همچنین وسیله ای برای تفاخر و پیوند دادن طبقه خود به طبقه فرهنگی اجتماع است. لذا کتاب در دو سوی قضیه، وسیله است نه هدف. از سوی دیگر فرهنگ شفاهی ایران و ایرانی که در طی سالهای سال به صورت عارضه ای مسری، تمام حوزه های فرهنگ را متأثر کرده است، سدی محکم در برابر حتی اهل فرهنگ و توجه آنان به کتاب و کتابخوانی کشیده است و آنچه که عموماً از طریق موجهای ناگهانی (مانند نمایشگاه بین المللی کتاب تهران) ایجاد می شود عموماً (نه البته مطلق) جهت تکمیل آرشیو شخصی اهل کتاب! است. با این وجود، هنوز هم آثاری وجود دارد که در اندک زمانی به چاپ چهلم و پنجاهم خود می رسند و این تجدید چاپها محصول موج تولید شده یا تزیین آرشیو شخصی نیست، بلکه محصول خوانش اثر است. از آنجائی که «فرهنگ، مسری است» اگر اثری هدف توجه عده ای قرار گیرد خود موجب گسترش آن می گردد. در واقع می توان گفت نویسندگان، مولفان و مترجمان مطابق با ذائقه فرهنگی اجتماع نمی نگارند بلکه آنچه را که در خویش احساس نیاز می کنند نیاز جامعه تلقی کرده و در همان راستا گام برمی دارند که البته این مسئله صرفاً شامل حوزه کتاب نمی شود و در سایر حوزه های فرهنگ و هنر از جمله سینما، تلویزیون، موسیقی و... نیز قابل تسری است. فیلمی که در سایه انتقاد اکثر اهالی فرهنگ قرار می گیرد پرفروشترین فیلم سینمایی ایران می شود. موسیقی ای که فاقد ارزش های هنری (البته به زعم کارشناسان موسیقی نه شنوندگان آن است) در کوچه و بازار دست به دست می شود. سریالی که هدف نقد و چالش اهالی رسانه قرار می گیرد پرمخاطب ترین سریال تلویزیونی می شود و...

از این رو به گمان نگارنده، ما در همه حوزه ها بالاخص کتاب نیازمند یک تغییر فرهنگی» و متعاقب آن «تطور و اشاعه فرهنگی» هستیم و این تغییر و اشاعه از دو سوی متولیان کتاب و نشر و خوانندگان باید روی دهد. اهل قلم و ناشران دقت کنند که کالای فرهنگی باید سود یا لذت ببخشد تا مخاطبین آن را جستجو کرده، بپذیرند . خوانندگان و البته نخوانندگان نیز باید بدانند که توجه به فرهنگ شفاهی و اصرار بر آن موجب شده است که بخش اعظم پشتوانه فرهنگی ما بدلیل فاصله آنان از فرهنگ مکتوب و نگارش اندیشه و تاریخشان توسط دیگران یا از بین رفته است یا با اغماض، مخدوش شده است. البته آگاهی از این مسائل نیز محصول توجه به فرهنگ مکتوب و بازخوانی وقایع تاریخی و فرهنگی کشور است که دریافته می شود چگونه بی توجهی به نگارش، برداشت های متفاوتی از تاریخ و فرهنگ ایران ایجاد کرده است و در برخی موارد به جای زایش فرهنگی، به دلیل فرهنگ شفاهی و نقل سینه به سینه، مرگ فرهنگی داشته ایم. البته حل بخشی از این معضل در دولتهای مدرن به نگاه کلان سیاستهای فرهنگی بالاخص در حوزه نشر وابسته است که باید سیاستهای کلی نشر و کتابخوانی در راستای تغییر فرهنگی از شفاهی به مکتوب تدوین شود و این تغییر نیز در سیاستهای اجرایی جهت اشاعه فرهنگی در سایه اعتنا قرار گیرد.

نمایشگاه ها تمام می شود. از حالا تا سال های آینده و آن ده روزه، رسانه ها بخصوص فراگیرترین شان یعنی صدا و سیما فرصت دارند که به فکر تعامل بین خود و مخاطبان کتاب، از طریق بحث و نقد کتاب باشند. تا در مسیر همان تغییر و تطور و ارتقا قرار گیریم. یعنی متولیان فرهنگ شفاهی، خود تریبون ترویج و نهادینه سازی فرهنگ مکتوب باشند.

حبیب خراسانی