سیری اجمالی در سازمانهای غیردولتی

موضوع سازمانهای غیردولتی چندی است به یکی از موضوعات بحث انگیز و نگران کننده در محافل دولتی و غیر دولتی تبدیل شده است از سازمان ملل و بنیادهای بینالمللی گرفته تا نهادهای دولتی, غیردولتی و نخبگان بر اهمیت توجه به این موضوع, یا به دلیل ظرفیتها و آثار منحصر به فرد آنها و یا به دلیل مخاطراتی که برای امنیت ملی کشورها و موقعیت فرهنگی, اجتماعی و سیاسی آنان ایجاد میکند پا میفشارند

موضوع سازمانهای غیردولتی چندی است به یکی از موضوعات بحث انگیز و نگران کننده در محافل دولتی و غیر دولتی تبدیل شده است. از سازمان ملل و بنیادهای بینالمللی گرفته تا نهادهای دولتی، غیردولتی و نخبگان بر اهمیت توجه به این موضوع، یا به دلیل ظرفیتها و آثار منحصر به فرد آنها و یا به دلیل مخاطراتی که برای امنیت ملی کشورها و موقعیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنان ایجاد میکند پا میفشارند. در کشور ما در ماده ۱۵۸ برنامه سوم و چهارم توسعه به حمایت از این سازمانها توجه شده است. هر ساله میلیاردها تومان بطور مستقیم و غیرمستقیم صرف تشکیل و تقویت این سازمانها میشود و افزون بر آن بخش دیگری از حمایتها از ردیفهای دیگری چون حمایت از IT و حمایت از طرحهای پژوهشی نصیب سازمانهای غیردولتی میشود هماکنون بیش از ۳۷ هزار سازمان غیردولتی ثبت شدهاند که ۱۷ هزار مورد در نیروی انتظامی، ۲ هزار مورد در سازمان ملی جوانان، ۱۷۰۰ مورد در وزارت علوم و صدها مورد در مرکز امور مشارکت زنان به ثبت رسیدهاند. بسیاری از این سازمانها نیز مجوز ندارند و آینده را مرحله تحکیم و نهادینهسازی این سازمانها دانستهاند. این نوشتار در صدد است با توجه به ظرفیتاین نهادها بطور اجمالی به معرفی، پیشینه و اهداف تشکیل این سازمانها بپردازد.

● تعریف و مزایا

سازمانهای غیردولتی (N.G.O۱۱۰۹) به گروههایی که با اهداف مشخص و آشکار در زمینههای فرهنگی، علمی، اجتماعی، خیریه و ... بهطور غیر انتفاعی و بدون وابستگی تشکیلاتی به دولتها فعالیت میکنند اطلاق میشود. سیاسی بودن نیز از شاخصههای مهم این سازمانهاست. برخی ویژگیهای سازمانهای غیردولتی که آنها را برای انجام فعالیتهای مورد نظر ممتاز میسازد عبارتند از:

۱) به علت آنکه به فعالیتهای سیاسی بطور مستقیم نمیپردازند حکومتها به آنها حساسیت چندانی ندارند و میتوانند آزادانه به فعالیت خود ادامه دهند.

۲) به علت عدم وابستگی به دولتها تحولات ناشی از تغییرات دولتها و مسئولیتها، برنامههای آنها را تحتالشعاع قرار نمیدهد و میتوانند برای خود سیاست و برنامههای درازمدت تدوین کنند. به علت محدودیت بودجه و امکانات، تورم تشکیلاتی پیدا نمیکنند و میتوانند افراد کارآمدتر را جذب کنند.

۳) سازمانهای دولتی معمولاً ملاحظاتی در عملکرد داخلی و بینالمللی دارند اما اینگونه ملاحظهکاریها را در تشکلهای غیر دولتی کمتر میتوان دید.

۴) به علت کوچک بون، امکان تکثیرپذیری بیشتری دارد. مثلاً با پنج نفر میتوان (N.G.O۱۱۰۹) را تأسیس نمود. پس از جذب تعداد بیشتری از افراد، میتوان از دل این تشکیلات چند (N.G.O۱۱۰۹) هماهنگ تأسیس کرد.

۵) این سازمانها به علت خودجوش بودن میتوانند افراد همسلیقه را دور هم جمع کنند. بنابراین انسجام تشکیلاتی در این مجموعهها بیشتر و توان عملکرد آنها بالاتر از مجموعههای دولتی است.

۶) در صورتی که شبکه ارتباطی بین سازمانها تشکیل شود به مثابه یک گروه عظیم و قدرتمندتر است از احزاب سیاسی در معادلات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی وارد میشوند؛ با این تفاوت که آسیبپذیری آنها در قبال عکسالعمل مخالفان ـ به دلیل کمی تعدد آنها ـ کمتر است.

پیشینه و اهداف تأسیس:

در دهه ۱۹۸۰ نظام سرمایهداری با ترمیم نقاط آسیبپذیر خود به طرحی نو در جهان گردانی سرمایه دست یافت. در اندیشه نو لیبرالیسم بر افزایش سازمانهای غیردولتی تأکید میشد و سازمان ملل تحت نفوذ قدرتهای برتر، همین روش را در پیش گرفت. دفتر عمران سازمان ملل در سال ۱۹۹۳ ابزارهای پنجگانه برای رسیدن به توسعه انسانی را دموکراسی، اقتصاد بازار آزاد، خصوصی سازی، اطلاع رسانی و سازمانهای غیردولتی اعلام کرد. حمایتهای معنوی و مادی بنیادهای بینالمللی و سازمان ملل از سازمانهای غیردولتی به اندازهای است که قرن بیست و یکم را قرن سازمانهای غیردولتی خواندهاند و کارآمدی این سازمانها سبب شده است که نظام سرمایهداری، اهداف زیر را در توسعه آنها مدنظر قرار دهد:

الف) تعدیل دولتها با استفاده از ابزارهای گوناگون از جمله سازمانهای غیردولتی به عنوان اهرم فشار و ایجاد اصلاحات در کشورها. با توجه به این اصل تعداد (N.G.O۱۱۰۹) در کشورهای اسلامی بسیار افزایش یافته است. از جمله در کشور مصر ۱۵۰۰، در کشور ترکیه ۸۰۰۰ و در اردن ۴۰۰۰ سازمان غیردولتی فعالیت میکنند.

ب) اجرای پروژههای دولتی در کشورهایی چون ایران که نهادهای دولتی در پیگیری منویات خود ملاحظات قانونی دارند و میتوانند این برنامهها را به کمک سازمانهای غیردولتی اجرا کنند.

● سازمانهای غیردولتی در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه

مقایسه میان سازمان های غیردولتی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نشان میدهد که در کشورهای پیشرفته، سازمانهای غیردولتی خیریه (مددکاری اجتماعی) بیشتر رشد کردهاند. اما در کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما برنامهریزی بیشتر در مسیر توسعه سازمانهای فرهنگی و اجتماعی است که متأسفانه کمترین زمینة فعالیت آنها مذهبی است. البته بسیاری از این سازمانها را گروههای علمی، مذهبی، خیریه و گروههای عامالمنفعه تشکیل میدهند که با اهداف اسلامی و انسانی تشکیل شدهاند و نظام اسلامی موظف به حمایت از آنهاست. اگر این سازمانها با اهداف درست تأسیس شوند کارآیی بسیاری در رابطه با حکومت اسلامی خواهند داشت که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

۱) تبیین و تبلیغ مفاهیم دینی.

۲) ارائه مشاوره به نهادهای حکومتی (سیاستگزاران، طراحان و مجریان) در سطوح مختلف.

۳) به عنوان بازوی نظارتی نظام اسلامی عمل کردن و نظارت بر عملکرد نهادهای دولتی.

۴) حلقه اتصال میان مردم و مسئولان.

۵) حفظ هویت بومی و ملی.

توسط مهدی یاراحمدی خراسانی

http://athir.blogfa.com