انواع رژیم های سیاسی

از نظر جامعه شناسی سیاسی مهم ترین ملاک طبقه بندی رژیم ها در پایگاه اجتماعی آنهاست بررسی پایگاه اجتماعی رژیم های سیاسی خود نیازمند طبقه بندی رژیم هاست واز این رو درآغاز, معیارهای جامعه شناختی طبقه بندی رژیم های سیاسی را مورد بررسی قرار می دهیم

این متن خلاصه‌ی فصلی از کتاب "جامعه‌شناسی‌سیاسی" نوشته‌ی دکتر حسین بشیریه است. در این خلاصه سعی بر آن شده که ار تباط مطالب با همدیگر با نظم و طبقه بندی خاصی همراه باشد تا پیچیدگی موضوع مانع فهم خواننده نشود .

● انواع رژیم‌های سیاسی

از نظر جامعه شناسی سیاسی مهم‌ترین ملاک طبقه‌بندی رژیم‌ها درپایگاه اجتماعی آنهاست. بررسی پایگاه اجتماعی رژیم‌های سیاسی خود نیازمند طبقه‌بندی رژیم‌هاست واز این رو درآغاز، معیارهای جامعه‌شناختی طبقه‌بندی رژیم‌های سیاسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم .

معیارهای جامعه‌شناختی تقسیم‌بندی رژیم‌های سیاسی باید به رابطه‌ی میان دولت وجامعه نظرداشته باشد. از این لحاظ دومعیارقابل تشخیص است. یکی نحوه‌ی اعمال قدرت حکومتی برجامعه که ساخت قدرت سیاسی را تشکیل می‌دهد و دوم میزان اعمال قدرت حکومتی بر جامعه ویا کوشش برای ایجاد دگرگونی‌های اجتماعی و اقتصادی .

از نظر معیار اول می‌توان رژیم‌های سیاسی را به دو دسته‌ی دموکراتیک و اقتدار طلب تقسیم کرد. و از نظر معیاردوم، رژیم‌های سیاسی به رژیم‌های چپگرا و راست گرا قابل تقسیم هستند .

از ترکیب این دو معیار، رژیم‌های سیاسی متفاوتی به وجود می‌آیند مانند رژیم‌های راست افراطی، راست میانه رو، چپ اصلاح طلب، چپ میانه، چپ افراطی ورژیم‌های تمام دموکراتیک و نیمه دموکراتیک و نیمه اقتدار طلب .

از لحاظ جامعه‌شناسی سیاسی ساخت قدرت (معیار اول) بردو نوع است : یکی ساخت قدرت یک جانبه و دیگری ساخت قدرت دو جانبه.

● ساخت قدرت یک جانبه (اقتدار طلب) :

قدرت سیاسی مشروعیت خود را از منابعی غیراز جامعه (مردم) به دست می‌آورد ودر نتیجه نهادهایی برای مشارکت گروه های اجتماعی درتصمیم‌گیری‌های سیاسی وجود ندارد(حکومت‌های الیگارشی، استبداد قدیم و جدید، توتالیتر و دیکتاتوری انقلابی ) .

دولت‌های اقتدار طلب همگی دارای ساخت قدرت یک جانبه‌اند اعم از اینکه چپگرا یا راستگرا باشند .

● ساخت قدرت دو جانبه (دموکراتیک) :

در این نوع از رژیم‌ها، صرف‌نظر از اینکه چپ یا راست باشند (معیار دوم) منبع مشروعیت قدرت سیاسی ازجامعه ناشی می‌شود و نهادهایی برای مشارکت مردم (یا لااقل قسمتی از مردم) درسیاست وجود دارد. طبعا منظوراز دموکراتیک بودن یک رژیم این نیست که کل طبقات وگروه‌های اجتماعی به یک میزان به اهرم‌های قدرت سیاسی دسترسی داشته باشند .

معیار دوم طبقه‌بندی رژیم‌های سیاسی یعنی چپ یا راست بودن، به میزان دخالت دولت در تغیر جامعه مربوط است .

الف. رژیم‌های چپ :

رژیم‌هایی هستند که از مقداری تغییر در ساخت اقتصادی و اجتماعی و امتیازات مستقر حمایت می‌کنند. هدف از این تغییرات دستیابی به وضعیتی عادلانه‌تر است .

۱) چپ انقلابی یا افراطی : در صدد ایجاد تغییر بنیادی در سازمان اقتصادی و اجتماعی است .

۲) چپ میانه رو : اصلاح طلب و خواهان تغییرات رو بنایی است .

ب: رژیم‌های راست :

وضع موجود جامعه و نظام امتیازات اجتماعی مستقر را به عنوان امری مطلوب و طبیعی و یا دست کم تغییرناپذیرتلقی می‌کنند. از دیدگاه راست، عدالت باحفظ نابرابری‌های طبیعی در بین افراد حاصل می‌شود، یعنی روند طبیعی جامعه خود موجد عدالت است .

۱) راست افراطی : کل وضعیت و امتیازات اجتماعی مستقر را مطلوب می‌داند وحتی در مقابل تغییرات اجتماعی مقاومت می کند .

۲) راست معتدل : تغییرات در یک حوضه‌ی محدود را می‌پذیرد و لیکن از تغییرات در حوضه‌های دیگر جلوگیری می‌کند. مثلا تغییر جزئی در حوضه‌ی اقتصاد را می‌پذیرد ولی تغییرات مشابه را در حوضه‌ی فرهنگ نمی‌پذیرد .

از ترکیب دو معیار گفته شده چهار دسته رژیم سیاسی به وجود می‌آیند که عبارتند از :

۱) رژیم‌های دموکراتیک راست

۲)رژیم‌های اقتدار طلب راست

۳) رژیم‌های دموکراتیک چپ

۴) رژیم‌های اقتدار طلب چپ

هر کدام از این رژیم‌ها دارای پایگاه اجتماعی متفاوتی هستند، یعنی با گروه‌های اجتماعی متفاوتی در ارتباط هستند .

۱- رژیم‌های دموکراتیک راست: حوزه‌ی کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی _ لیبرال، لیبرال دموکراتیک ، دولت رفاهی، محافظه‌کار .

۲- رژیم‌های اقتدار طلب راست: حوزه‌ی اروپای مرکزی و کشورهای نیمه صنعتی _ فاشیسم کورپوراتیست ( ایتالیا)، فاشیسم پو پو لیست ( آلمان ) .

۳- رژیم‌های دموکراتیک چپ: حوزه‌ی اروپای غربی _ سوسیال دموکراسی، سوسیالیستی، پوپولیستی

۴) رژیم‌های اقتدار طلب چپ : حوزه‌ی شرق اروپا و کشورهای نیمه صنعتی، انواع دولت‌های کمونیستی .

● رژیم‌های دموکراتیک راست‌گرا

رژیم‌های دموکراتیک راستگرا عمدتا درکشورهای غربی پدیدار شدند، که خود شامل انواعی مانند لیبرال، لیبرال دموکراتیک و محافظه‌کار و دولت رفاهی است .

در تاریخ سیاسی اروپا در فاصله‌ی از بین رفتن فئودالیته و پیدایش وگسترش نظام سرمایه داری ساخت ویژه‌ای از دولت پیدا شدکه ازآن به عنوان ساخت دولت مطلقه سخن گفته می‌شود .

دولت مطلقه پیش درآمد دولت مدرن ملی است. در ایران نیز نخست دولت مدرن ملی در قالب دولت مطلقه درعصر پهلوی ظاهر شد .

واژه‌ی مطلقه و سلطنت مطلقه درقرن ۱۹ در اروپا رایج شد و منظور دقیق ازآن حکومتی بودکه درانتقال جامعه از فئودالیته به سرمایه‌داری اولیه، نقش اساسی داشت و به این منظور، اصلاحات اقتصادی، اداری، دیوانی ومالی قابل ملاحظه‌ای انجام داد و تمرکزی در منابع قدرت سیاسی و اداری ایجاد کرد ‌‌ـ در اروپا از ۱۶۴۸(انقلاب انگلستان ) تا ۱۷۸۹( انقلاب فرانسه ) .

● ویژگی‌های دولت مطلقه در اروپا :

تمرکز و انحصار در منابع و ابزارهای قدرت دولتی، تمرکز وسایل اداره‌ی جامعه در دست دولت متمرکز ملی، پیدایش ارتش جدید، ناسیونالیسم و تاکید بر مصلحت دولت ملی .

---