اصول بهداشت روانی در مدرسه

گروهی از افراد جامعه با مطرح شدن بحث «بهداشت روانی مدرسه» , بلافاصله تجسمی از بیماریهای روانی حاد مثل افسردگی های مزمن, اسكیزوفرنی, عقب ماندگی های ذهنی گوناگون و در ذهن شان متصور می شود در حالی كه هدف از طرح این موضوع, ایجاد شرایط و محیطی سالم برای رشد و پرورش ذهن و روان دانش آموزان و یافتن راه حلی برای آموزش مهارت های اجتماعی مطلوب جهت رویارویی با دشواری ها و چالش های زندگی آینده آنان است

مشكلات تربیتی كودكان و نوجوانان یكی از مسائل مهم خانواده ها و مدارس است كه می تواند سرچشمه و منشأ بسیاری از استرس ها، تنش ها و درگیری های بین بچه ها و آموزگاران باشد. بسیاری از این مشكلات و اختلالات را، كودكان از محیط خانه و مدرسه كسب می كنند و علت آن نیز الگوهای رفتاری ناسالمی است كه در اطراف خود مشاهده می كنند.اگر قصد ما، داشتن مدارسی با عملكرد تحصیلی بالا و رضایت بخش است، باید به سلامت جسم و روان دانش آموزان به طور همزمان توجه كنیم. بسیاری از مشكلات روانی _ اجتماعی كودكان و نوجوانان، تأثیری مستقیم بر روند یادگیری و تحصیل آنها می گذارد و موجب كاهش و ضعف استعدادها و توانایی های آنان در مدرسه و به دنبال آن بدرفتاری ها و شكست های تحصیلی می شود.

پژوهش های بی شماری نشان می دهد كه از هر ۵ دانش آموز، یك نفر دچار مشكلات مربوط به سلامت روانی است كه متأسفانه به دلیل عدم پیگیری و رسیدگی، این گونه اختلالات رفتاری تا اخذ مدارج تحصیلی بالاتر و حتی ورود به اجتماع در آنها پایدار و ماندگار می ماند. اختلالاتی مثل، پرخاشگری، كمبود توجه، كاهش قدرت تمركز، عدم رعایت نظم و مقررات، كمرویی، شكست های تحصیلی، عدم پذیرش مسئولیت، از جمله مشكلاتی است كه بچه ها در طول دوران مدرسه با آن مواجه می شوند.یكی از اقدامات مؤثری كه معلمان و مشاوران مدرسه ها می توانند برای رشد و پرورش ویژگی های اخلاقی _ رفتاری شایسته كودكان و نوجوانان انجام دهند، آن است كه كلاس را تبدیل به محیطی عاری از فشارهای روانی، رقابت های كودكانه و هیجانات گوناگونی كه موجب رشد احساسات منفی در بچه ها می شود، بنمایند. رعایت اصول بهداشت روانی در كلاس، بویژه سال های نخستین آموزش، به رشد و توسعه شیوه های تربیتی مناسب كمك می كند.بدیهی است معلمان اغلب در قبال آموزش و یادگیری كلیه دانش آموزان و به خصوص آنهایی كه نیازهای ویژه ای دارند، احساس مسئولیت می كنند. این امر در حالی است كه آنان به ندرت دوره و آموزش خاصی در زمینه بهداشت روانی دانش آموزان دیده اند. علاوه بر آن، مشكلات و مسائلی كه معلمان و كادر آموزشی با آن روبه رو هستند، چنان از پیچیدگی و تنوع های زیادی برخوردارند كه گاه نیاز به بررسی های مشاوران و روان شناسان مدرسه دارد. لازم به ذكر است كه، تشخیص و شناسایی این گونه اختلالات و بیماریها هر چه زودتر در كودكان و نوجوانان صورت گیرد، تأثیرات كمتری بر بافت ذهنی و روانی آنان خواهد گذاشت. از این رو آموزش و آشنا كردن آموزگاران با انواع نابهنجاری های رفتاری _ كنشی دانش آموزان می تواند گامی مثبت در جهت بهداشت روانی مدرسه باشد.علائم و نشانه های روان شناختی در كودكان به سادگی می توانند توسط معلمان و مشاوران مدرسه شناسایی شوند و یا در میان گذاشتن و مطرح كردن مشكل با خانواده دانش آموز گام های اولیه درمان را بردارند. مهم ترین نشانگان علائم رفتاری در دانش آموزان دوره ابتدایی، عبارتند از:

* تغییرات عمده در عملكرد تحصیلی روزانه دانش آموز؛

* نتیجه ای ضعیف در قبال تلاش فراوان دانش آموز؛

* نگرانی و اضطراب بی مورد و بیش از اندازه؛

* كابوس های شبانه مكرر؛

* خشونت و پرخاشگری؛

* تغییرات خلقی _ رفتاری مكرر؛

علائم و نشانگان نابهنجاری های روانی _ رفتاری در دانش آموزان ۱۲ تا ۱۴ سال عبارت است از :

* ناتوانی در رویارو شدن با مشكلات و مسائل روزمره؛

* گرایش به سیگار كشیدن؛

* بروز اختلالات مربوط به خواب (پرخوابی، كم خوابی، خواب آلودگی)؛

* بروز اختلالات مربوط به خوردن (پرخوری، كم خوری، بی اشتهایی)

* عدم تحرك و پویایی و كاهش فعالیت های جسمانی؛

* قلدری، خشونت و ایجاد ترس و وحشت در هم كلاسی ها، داشتن رفتاری مخرب؛

* كاهش و یا ازدیاد شدید وزن؛

* بی حوصلگی؛ بی انگیزگی و عدم علاقه به انجام تكالیف، كارها و فعالیت های گوناگون؛

* صدمه زدن به اطرافیان و یا حیوانات و یا اشیاء دیگران؛

* عصبانیت و خشونت های مكرر.

علائم و نشانگان نابهنجاری های روانی و رفتاری در دانش آموزان ۱۵ تا ۱۸ سال (دوره دبیرستان) عبارت است از:

* آشفتگی های فكری؛

* افسردگی های طولانی مدت؛

* احساس شادی و یا غم بیش از اندازه؛

* نگرانی؛ اضطراب و ترس های بی مورد و بیش از اندازه؛

* انزوا طلبی و گوشه گیری؛

* اختلال مربوط به خوردن و خوابیدن؛

* احساس خشم و طغیان؛

* داشتن توهم و یا هذیان گویی؛

* ناتوانی در حل مسائل و مشكلات روزمره؛

* كاهش عملكرد و فعالیت های كلاسی؛

* فكر خودكشی؛

*بروز اختلالات روان تنی؛

* گرایش به سیگار كشیدن و استفاده از مواد مخدر؛

* بزهكاری و رفتارهای مخرب؛

* تغییرات شخصی حاد و بارز؛

* احساس غم، ناامیدی و درماندگی بیش از اندازه؛

* دوری از دوستان، اعضای خانواده و هم كلاسی؛ تمایل به تنها ماندن؛

* شنیدن و دیدن صداها و رویدادهایی كه واقعیت خارجی ندارند؛

* كاهش تمركز و توجه بر موضوعات مختلف؛

* نیاز به شستن و تمیزی بیش از اندازه دست ها و وسایل شخصی؛

* كاهش علاقه به فعالیت هایی كه سابقا از انجام آنها لذت می برده است.

باید در نظر داشته باشیم هر یك از این علائم، به تنهایی می توانند نشانه ای از نیاز دانش آموز به رسیدگی بالینی باشند.

شاید معلمان قادر نباشند مانع ایجاد ناراحتی های روحی _ روانی دانش آموزان شوند، اما می توانند درباره درك احساسات و هیجانات آدمی، راه های شناخت و بروز سالم آنها و شیوه های كنترل رفتاری با بچه ها صحبت هایی داشته باشد.در بیشتر موارد، رسیدگی ها و درمان زودهنگام می تواند از بروز علائم حادتر و كهنه شدن بیماری در كودكان و نوجوانان جلوگیری كند و اجازه ندهد كه اختلال تا بزرگسالی ادامه یابد و مانع رشد و پرورش استعدادها و توانایی های كودك شود. از طرف دیگر، دانش آموزانی كه درباره انواع مشكلات روانی،اطلاعات و معلوماتی _ هر چند كم و ساده- دارند، از خود قدرت تحمل و بردباری بیشتری نشان می دهند و بهتر می توانند در شرایط بحرانی مقاومت به خرج دهند. آنها سعی می كنند با كنترل رفتارهای هیجانی و تندشان مانع از صدمه زدن و رنجاندن اطرافیانشان شوند.

---