بچه ها چقدر شبیه والدینشان می شوند

خیلی از والدین دوست دارند قبل از تولد فرزندشان بدانند چه شکلی است موهایش به چه کسی می رود رنگ چشمانش چه رنگی است و قدبلند می شود یا قدکوتاه

خیلی از والدین دوست دارند قبل از تولد فرزندشان بدانند چه شکلی است؟ موهایش به چه کسی می‌رود؟ رنگ چشمانش چه رنگی است؟ و قدبلند می‌شود یا قدکوتاه. ژنتیک نقش مهمی در این زمینه دارد و مثلا ژن موهای مجعد غالب‌تر از موهای صاف است، البته نه همیشه...

پیچیدگی ژن‌ها بیش از چیزی است که تصور می‌کنیم. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد هیچ ژن غالب یا مغلوبی برای رنگ موها، چشم‌ها و ظاهر وجود ندارد، معمولا ژن‌هایی غلبه می‌کنند که یا غالب یا تعدادشان از یکی بیشتر یا مشابه (ژن‌‌های مغلوب) یا ژن‌های وابسته به جنس باشند که در پسرها وجود دارد، بنابراین باید منتظر بمانید تا فرزندتان به دنیا بیاید و ببینید چه شکلی است و هنوز رازهایی در علم است که ما چیزی در مورد آن نمی‌دانیم.

● ژن‌های جنسیت

جنسیت کودک وقتی تعیین می‌شود که اسپرم و تخمک با هم لقاح پیداکنند. تخمک مادر حامل کروموزوم جنسی x و اسپرم پدر حامل کروموزوم x یا y است. اگر یک کروموزوم x پدر با تخمک لقاح پیدا کند، نوزاد دختر است و اگر اسپرم حامل کروموزوم y با تخمک لقاح پیدا کند، نوزاد پسر خواهد شد. به عبارت دیگر، دختر ۲ کروموزوم جنسی x و پسر یک کروموزوم x و یک کروموزوم Y دارند.

علاوه بر این، کودک ۲۲ جفت کروموزوم دیگر هم به ارث می‌برد (۱۱ جفت از هر یک از والدین که در مجموع ۴۶ کروموزوم خواهدشد). کروموزوموم‌ها و ژن‌های موجود در آنها ویژگی‌های فردی از رنگ چشم‌ها و موها تا رنگ پوست و طول مژه‌ها و شکل بینی را تعیین می‌کنند.

● ظاهر موها

چه تصوری از رنگ موهای نوزادتان دارید؟ یک قانون کلی وجود دارد؛ احتمال دارد والدین با موهای طلایی، فرزندی با موهای طلایی داشته باشند، مخصوصا اگر افراد زیادی با موهای صاف در خانواده‌شان وجود داشته باشد. همین نکته برای والدینی که موهای قهوه‌ای، مشکی یا قرمز دارند هم صادق است، اما اگر پدر و مادر از دو قومیت متفاوت باشند، مثلا یکی اهل آسیا و دیگر اروپا، قضیه کاملا متفاوت خواهد بود.

محققان معتقدند اگر یکی از والدین موهای قهوه‌ای یا مشکی و دیگری موهای قرمز یا طلایی داشته باشند، نوزادشان موهای تیره خواهد داشت زیرا ژن قهوه‌ای و مشکی غالب هستند. با توجه به اینکه چقدر ژن‌ها غالب هستند و تعدادشان چقدر است، رنگ موهای نوزاد می‌تواند طلایی یا قرمز شود.

● وزن کودک

نظرتان در مورد اینکه کودک تپلتان همچنان که بزرگ می‌شود، همان‌طور تپل بماند، چیست؟ مسلما این اتفاق زیاد خوشحالتان نمی‌کند، زیرا ممکن است سلامت او در معرض خطر بیفتد اما اگر یک رژیم خوب و سالم در کنار عادت‌های خوب ورزشی برایش در نظر بگیرید، حتما احتمال خطر کمتر است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد وزن افراد تا ۴۰ درصد به عوامل ژنتیکی مربوط می‌شود و بیشتر امری محیطی و رفتاری است، اما اگر در خانواده‌تان تعداد افراد چاق و دارای اضافه وزن زیاد باشد، احتمال اینکه فرزند شما هم در بزرگسالی همچنان چاق بماند، زیاد است.

● چشمانی که او خواهد داشت

رنگ چشم به عامل ژنتیک و وراثت مربوط است؛ هر فرد دو نوع ژن دارد که هریک را از والدین خود به ارث می‌‌برد. این دو ژن می‌‌توانند به هم شبیه یا با هم متفاوت باشند. همیشه ژن رنگ تیره بر رنگ روشن غالب است و به همین دلیل، فردی با دو ژن رنگ قهوه‌ای یا یک ژن آبی و یک ژن قهوه‌ای، چشم‌های قهوه‌ای خواهد داشت. رنگ نهایی چشم‌ها تا حدود ۶ تا ۱۰ ماهگی کاملا مشخص نمی‌شود.

● چقدر امکان دارد کودک شبیه برادر و خواهرش شود؟

تقریبا نیمی از ژن‌های کودکان دقیقا شبیه ژن‌های خواهر و برادرشان است، اما احتمال دارد فرزند جدیدتان که به دنیا می‌آید شبیه شخص دیگری در خانواده باشد. در این موارد، ممکن است کودک سهمی کمتر از ۵۰ درصد از ژن‌هایش با خواهر و برادرش شباهت داشته باشد. دلیل این امر هم آن است که هنگام لقاح، ژن‌ها دچار موتاسیون یا تغییرات ژنی و با هم ترکیب می‌شوند یا تعدادشان تغییر می‌کند و همه اینها روی ظاهر کودک تاثیر می‌گذارد.

● کوتاهی و بلندی قد

چقدر احتمال دارد فرزندتان به اندازه همسرتان قدبلند شود یا مثل شما، مادر یا پدرتان کوتاه قد یا قدمتوسط باشد؟ والدین بلند قد بیشتر ممکن است فرزندان قدبلند و والدین کوتاه قد، بیشتر احتمال دارد فرزندان قدکوتاه‌تری داشته باشند. گاهی هم ۲ والد کوتاه، فرزندی بلند قد دارند و برعکس. همچنین محیط می‌تواند روی قد تاثیرگذار باشد. مثلا رژیم غذایی ناکافی می‌تواند روی این امر تاثیر داشته باشد.

● موهای پرپشت یا کم‌پشت

برای پیش‌بینی اینکه نوزاد پسر روزی دچار کم‌مویی می‌شود یا نه به والدین او نگاه کنید. این ژن از مادر به فرزند منتقل می‌شود زیرا ژن طاسی روی کروموزوم x قرار دارد. بیشتر از آنکه ریزش موی یک پسر به پدرش شباهت داشته باشد، به پدربزرگش (پدر مادرش) شبیه است. اگر پدربزرگ مادری، موهای کم‌پشتی داشته باشد، الگوی طاسی سر با کروموزوم x، از پدر به دختر و به پسرهای او به ارث می‌رسد و این فرایند همچنان ادامه می‌یابد. به عبارت دیگر، اگر پدربزرگ مادری طاس باشد، او یک کروموزوم x با ژن طاسی را به دخترش منتقل می‌کند و این خانم سپس ژن طاسی را از راه کروموزوم x در زمان لقاح به پسرش منتقل می‌کند.

دکتر محمدعلی نیلفروشان

متخصص ژنتیک اطفال

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی