ماهیت طبقاتی تجار در عصر قاجار و پهلوی

یحیی آریا بخشایش

پیش از آغاز عصر امتیازات ، تجار بیش از عر عملی مطابق با وظایف شغلی خود حرکت ، و به عنوان گروهی که نیازهای اقتصادی و تجاری جامعه ایرانی را برطرف سازند نقش ایفا می کردند. داد وستد در گستره بزرگ ، مبادله و واردات و صادرات کالا مهمترین و اصلی ترین اموری به شمار می رود که در این دوران بر عهده آنان بود. نیازهای مالی دولت و حکومت قاجار را در مواقع ضروری برطرف می ساختند. اما با سرازیر شدن امتیازات و قراردادهای خارجی به ایران ، که در پی مرگ امیرکبیر فراهانی روی داد ، تجار از کانون توجهات اقتصادی به حاشیه رانده ، به طبقه ای با ماهیت اجتماعی تبدیل شدند و جای آنان را بیشتر قرضه ها و وام ها و امتیازات بیگانگان پر کرد. تا اینکه به دنبال آگاهی هایی که تجار در روابطشان با طبقه روشنفکر به دست آوردند همزمان با اوجگیری نهضت مشروطیت ، به عرصه های سیاسی پای نهادند و در انجمن ها وفعالیت های سیاسی به شکل چشمگیری شرکت جستند. تا آن حد که به عنوان یک طبقه مستقل و همپا ، با دیگر با اقشار مهم جامعه ، امکان حضور در نخستین دوره مجلس شورای ملی را هم به دست آوردند. هر چند پس از شکست مشروطه اول ، امنیت عمومی از راه ها و شهرها رخت بربست و موجبات جدائی تجار از صحنه سیاست را فراهم آورد. این وضعیت تا چند دهه ، آنان را از ماهیت طبقاتی قابل تمییز دور ساخت. تا آنکه به دنبال به وجود آمدن روحیه ملی گرایانه و پس از آن ، آغاز مبارزات انقلای ، تجار بار دیگر عهده دار نقش های موثری شدند که بیش از همه ، درونمایه های مذهبی در آنها دخالت داشت.
    هرکدام از این دوره ها که تجار در آنها ماهیت نسبتا مستقلی را به خود گرفتند ، دارای شاخصه های قابل تعریفی است که دقت و تامل در آنها ، از یک سو میزان تاثیرگذاری تجار را در جریان های مختلف اجتماعی نشان می دهد و از سوی دیگر از انگیزه های درونی آنها در طبقه بندی شان با ماهیتی جداگانه پرده برمی دارد.

برای خواندن این مقاله در زیر کلیک کنید:

پیوست	اندازه
8985.doc	171.5 KB