راز جابه جایی گونه های حیوانی

جابه جایی در حیات وحش به شکل های متفاوتی رخ می دهد برخی جابه جایی ها به صورت فصلی یا سالانه صورت می گیرد و بعضی از آنها فقط یک بار در همه عمر اتفاق می افتد

جابه‌جایی در حیات‌وحش به شکل‌های متفاوتی رخ می‌دهد. برخی جابه‌جایی‌‌ها به صورت فصلی یا سالانه صورت می‌گیرد و بعضی از آنها فقط یک بار در همه عمر اتفاق می‌افتد. جابه‌جایی در برخی گونه‌ها به اندازه‌ای نامنظم است که ممکن است طی عمر بسیاری از آنها، هیچ‌گاه روی ندهد. جابه‌جایی‌های شناخته‌شده در مهره‌داران می‌تواند به دلیل عوامل محیطی، عوامل فیزیولوژیکی، سن و جنس جانور تغییر کند. به طورکلی، جابه‌جایی‌ها در مهره‌داران به دو صورت انتشار و مهاجرت دیده می‌شود.

● مهاجرت

جابه‌جایی متناوب جانوران از یک منطقه و برگشت آنها به همان منطقه مهاجرت نامیده می‌شود. مهاجرت به معنای سفر رفت و برگشت است که ممکن است مانند پستانداران و پرندگان سالی یکبار در فصل سخت انجام شود یا مانند مهاجرت آزادماهیان و مارماهیان آب شیرین در تمام عمر فقط یک‌بار و فقط برای تولیدمثل انجام شود. به طور کلی مسافتی که در مهاجرت طی می‌شود، در گونه‌های مختلف متفاوت است. پستانداران مهاجر اغلب خفاش‌ها، نهنگ‌ها، فک‌ها و سم‌داران بزرگ مانند کاریبوها هستند. این پستانداران دارای توانایی‌های زیاد در پیمودن راه‌های طولانی هستند. آنها می‌توانند در زمستان از مناطق سرد تا نزدیکی خط استوا پیشروی کنند و علفخواران بزرگ‌ جثه نیز از توندرا به جنگل‌های شمالی یا از چراگاه‌های کوهستانی به چراگاه‌های پست تغییر مکان دهند. ماهیان آب شیرین در زمستان برای کاهش فعالیت‌های متابولیکی می‌توانند تا حدودی غیرفعال شوند، اما تعدادی از مهره‌داران خونسرد می‌توانند مسیرهای طولانی را طی کنند. گاهی فاصله محل تخم‌ریزی و محل تغذیه ماهی‌ها به چندصد کیلومتر می‌رسد.

● انتشار

سایر انواع جابه‌جایی‌های جمعیت مانند مهاجرت دارای دوره متناوب منظمی نیستند. جابه‌جایی‌های ناگهانی یا تهاجم‌ها، حوادث پراکنده‌ای است که به شرایط محیطی غیرعادی یا به تغییرات دوره‌ای چند ساله یا بیشتر بستگی دارد. بعلاوه موجودات زنده‌ای که این نوع جابه‌جایی‌ها را انجام می‌دهند معمولا به نقطه مبدا مراجعت نمی‌کنند. این نوع جابه‌جایی انتشار نامیده می‌شود. جابه‌جایی‌های پراکنده نیز طبیعتی ثابت دارند و مستلزم مهاجرت یا خروج از محل تولدند. بسیاری - از مهره‌داران از ماهی‌های بی‌آرواره گرفته تا پستانداران عالی - مهاجرت حقیقی دارند. بسیاری از ماهی‌ها همه ساله به منظور تغذیه و زاد و ولد به مناطقی که ممکن است حتی تا حدودی دور هم باشد، مهاجرت می‌‌کنند. برخی از جابه‌جایی همه ساله صورت نمی‌‌گیرد و در دوره زندگی فرد یک بار انجام می‌شود. این پدیده در مورد برخی ماهیان مهاجر بین آب شیرین و دریا صدق می‌کند. اغلب دوزیستان برای تولیدمثل همه ساله به گودال‌ها و نهرهایی می‌روند تا تخم‌ریزی کنند و پس از تخم‌ریزی محل تخم‌‌ریزی را ترک می‌کنند و به مناطق دیگر پراکنده می‌شوند. نوزادان آنها نیز پس از مرحله دگردیسی از محل تولد خود دور می‌شوند و تا زمان بلوغ به آنجا مراجعت نمی‌کنند. بارزترین خزندگان مهاجر لاک‌پشت‌های دریایی هستند که تعداد آنها به هفت گونه می‌رسد و در دو خانواده جای دارند.

● دلایل و انگیزه مهاجرت

مهاجرت نوعی سازگاری محیطی است که برای بسیاری از جانوران به معنای رسیدن به غذای بیشتر و متنوع‌تر، زیستگاه مطلوب‌تر و شرایط تولیدمثل بهتر است. نیاز غذایی بسیاری از گونه‌ها به قدری زیاد است که مهاجرت آنها غیرقابل اجتناب می‌شود، با این کار منابع غذایی پایدار در طول سال برای گونه‌های مهاجر فراهم می‌شود، اما این مطلب در مورد همه مهره‌داران صدق نمی‌کند.

● دلایل بازدارنده مهاجرت

بسیاری از پستانداران نظیر پایکا در طول سال فعالند و برای زمستان غذا ذخیره می‌کنند. بسیاری از پرندگان نظیر کلاغ‌ها، جیجاق‌ها، دارکوب‌ها و کمرکولی‌ها مهاجرت نمی‌کنند. آنها برای خود غذا ذخیره می‌کنند و می‌توانند غذا در طول زمستان بیابند و زنده بمانند. جای تعجب است این پرنده‌ها چگونه غذای مخفی‌شده را دوباره می‌یابند. آیا خاطره مخفی کردن باعث بازیابی غذا می‌شود؟ کمرکولی کلارک در زمستان و بهار مقدار زیادی از غذای خود را از انبارهای ذخیره غذا به دست می‌آورد. این پدیده نشان می‌دهد حافظه دلیل اصلی یافتن غذاست. بسیاری از گونه‌های خانواده کلاغ، دانه‌های خود را بین سنگ‌ها و شکاف صخره‌ها انبار یا در زیر خاک دفن می‌کنند که مقدار زیادی از آن توسط جوندگان از بین می‌رود، اما اغلب مقدار غذای ذخیره شده بیش از حد نیاز است. مطالعه کمرکولی کلارک در شمال آریزونا در آمریکا نشان می‌دهد هر پرنده بین ۲۲ تا ۳۳ هزار دانه کاج را ذخیره می‌کند که بین ۲/۲ تا ۳/۳ برابر انرژی مورد نیازش است. مطالعات مشابهی در سیرانوادا نیز نشان می‌دهد هر کمرکولی ۳۲ هزار دانه کاج پوست سفید را ذخیره می‌کند که سه برابر انرژی مورد نیازش است. اغلب دوزیستان و خزندگان در مناطق سردسیر در زمستان به خواب زمستانی می‌روند به این ترتیب مشکل کمبود غذا نخواهند داشت.

● عوامل محیطی موثر در مهاجرت

مهاجرت پدیده‌ای فصلی است و تغییرات محیطی فصلی نظیر طول روز، آب و هوا و فراوانی غذا نقش موثری در آن دارند. یکی از تغییرات پیوسته که در نواحی دور از خط استوا رخ می‌دهد تغییر طول روز است. طول روز در میانه تابستان حداکثر و در میانه زمستان حداقل است. بدون شک آب و هوا بر مهاجرت جانوران اثر تعیین‌کننده‌ای دارد، به طوری که از آن به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل موثر در این رفتار یاد می‌شود. سرما و گرمای شدید معمولا شرایط را برای بسیاری از گونه‌ها سخت می‌کند، گونه‌هایی که نمی‌توانند به حالت رخوت یا سستی درآیند باید از محیط نامناسب دور شوند. برای مهاجرت برخی ماهی‌ها دمای آب بسیار مهم است. انواع ماهیان قزل‌آلا در بهار و اوایل تابستان با بالا رفتن دمای آب به نواحی تخم‌ریزی خود مهاجرت می‌کنند.

علی ترک قشقایی