الرصافی

«معروف الرصافی» در یكی از مهمترین دوره های جهان اسلام و شرق می زیست دوره ای كه استعمار غرب و خصوصا انگلیس تمام سعی و كوشش خود را برای سیطره بر جهان اسلام به كار برد و برای رسیدن به این مقصود حكومت عثمانی را مهمترین مانع فرا روی خود می دید, لذا به مبارزه با آن پرداخت

«معروف الرصافی» در یكی از مهمترین دوره های جهان اسلام و شرق می زیست. دوره ای كه استعمار غرب و خصوصا انگلیس تمام سعی و كوشش خود را برای سیطره بر جهان اسلام به كار برد و برای رسیدن به این مقصود حكومت عثمانی را مهمترین مانع فرا روی خود می دید، لذا به مبارزه با آن پرداخت.

معروف الرصافی در این برهه به حمایت از عثمانیان و مقاومت در برابر استعمار انگلیس برخاست و تمام رویدادهای آن دوره را در دیوان خویش به تصویر كشید.

با مطالعه ی شعر این شاعر بزرگ، می توان حوادث آن دوره را به خوبی شناخت و به ترفندهای استعمار انگلیس برای تحقق اهداف استعماری خویش در جهان اسلام پی برد. ضمنا، با توجه به اینكه این شاعر از نظریه های سید جمال الدین اسد آبادی برای متحد ساختن مسلمانان متأثر بود، می توان به تأثیر سید جمال الدین و اندیشه ی اسلامی او بر یكی از ادبای آن دوره پی برد.

در این مقاله سعی شده است؛ برخی از اشعار معروف رصافی كه مضمون اسلامی آنها كاملا مشهود است مورد بررسی قرار گیرد؛ تا به نحوه ی برداشت یكی از ادبای آن دوره از دین آگاه شویم و نقش دین در شعر وی را بشناسیم.

زندگینامه

معروف عبدالغنی الرصافی یكی از شاعران معاصر عرب است كه در سال ۱۸۷۵ م. در عراق و در یك خانواده ی فقیر به دنیا آمد.

ابتدا علوم دینی را فرا گرفت و سپس به ارتش پیوست، اما پس از مدتی از خدمت در ارتش منصرف شد و به سیر در وادی ادبیات پرداخت.

در زمان سیطره ی حكومت عثمانی بر عراق، مسئولیت های مختلف سیاسی و اجتماعی بر عهده گرفت « و از حكومت عثمانی به دلیل داشتن موضع گیریهای اسلامی حمایت می كرد و در تأیید آنها قصائد مختلفی سرود.» (۱)

«وی بیش از همه، از اندیشه های سید جمال الدین اسد آبادی درباره ی وحدت اسلامی و پیشرفت مسلمانان بر اساس دین اسلام متأثر بود و رابطه ی بسیار خوبی نیز با حكومت عثمانی داشت و پیروی از آن و حمایت از عثمانیان را برای رسیدن به وحدت بین مسلمانان لازم و ضروری می دانست.»(۲)

این حمایت همه جانبه ی از عثمانیان او را به موضع گیری تند علیه انگلیس و كلیه افرادی كه بر علیه دولت عثمانی با انگلیسی ها متحد شده بودند، وا داشت و در این خصوص قصاید زیادی بر علیه انگلیسی ها و متحدان آنها سرود، كه پس از شكست دولت عثمانی، به دلیل همین قصاید و موضع گیری های مورد ظلم و ستم استعمار انگلیس و دست فقر و تهیدستی زیست تا اینكه در سال ۱۹۴۵ م. درگذشت.

دین در دیوان رصافی

الرصافی به دلیل موضع گیری های صریح بر علیه تعصبات دینی و نگرش سطحی به دین و خرافات، به بی دینی و كفر متهم شد، در حالی كه وی هیچ گاه كافر نبوده است و در دیوان خود به مسایل مختلف اسلامی اشاره كرده، از انها به نیكی یاد می كند و از مردم می خواهد كه به آنها چنگ بزنند و خرافات و عقاید نادرستی را كه به اسلام نسبت داده شده اند، مورد طعن و حمله قرار می دهد«وی را عقیده بر آن است كه دین باید همگام با زندگی به پیش برود و در دگرگون ساختن زندگی بر اساس عقل و علم یاری برساند. در گیرهایی مذهبی مردم با نام دین كه بر پایه ی خیر و اصلاح پایه گذاری شده است، هرگز پایه و اساس دینی ندارد.»(۳)

وی دین را مایه ی آرامش و سعادت در دنیا و مایه ی رستگاری در آخرتی می داند. در قصیده ی «فی سبیل الوطن» (۴) كه آن را خطاب به برادران مسیحی خود سروده است، آنها را برادران خود می خواند و انجیل و قرآن را در یك راستا و برای یك هدف می داند.

اماآن ان تنسی من القوم اضغان

فیبنی علی اس المواخاه بنیان

علاو التعادی لاختلاف دیانه

و ان التعادی فی الدیانه عدوان

فای اعتقاد مانع من اخوه

بها قال انجیل كما قال قرآن

كتابان لم ینزلها الله ربنا

علی رسله الا لیسعد انسان

ترجمه: آیا موقع آن نرسیده است كه كینه ها فراموش شود و براساس برادری ساختاری جدید پدید آوریم، دشمنی از نظر دین گناه است، پس چرا به نام دینی دشمنی می كنیم. انجیل و قرآن هر دو به برادری فرا می خوانند، پس چه مانعی برای آن وجود دارد. این دو كتاب را خداوند برای سعادت انسان ها فرود آورد.

---