سیستم اطلاع رسانی برای برنامه ریزی بلندمدت علمی و فنی ایساتپ

«مؤسسه اطلاعات علمی و فنی چین» ایستیك ۱ سازمانی است كه با تكیه بر توان سازمان دهی اطلاعاتی خود, خدمات اطلاعاتی به جامعه عرضه می كند

«مؤسسه اطلاعات علمی و فنی چین» (ایستیك)۱ سازمانی است كه با تكیه بر توان سازمان‌دهی اطلاعاتی خود، خدمات اطلاعاتی به جامعه عرضه می‌كند. خدمات اطلاعاتی یكی از حوزه‌هایی است كه در حال حاضر پیشرفت سریعی دارد و این روند در قرن ۲۱ نیز ادامه خواهد داشت. كاركنان بخش‌های اطلاعات علمی و فنی باید مبنای كار خود را بر اطلاعات علمی و فنی بگذارند، با نیازهای جامعه هماهنگ باشند، و رفع نیازهای اطلاعاتی كاربران را وظیفهٔ خود بدانند و تنها در این صورت است كه می‌توانند سهمی در قرن جدید داشته باشند. وظیفهٔ اصلی مركز تحلیل اطلاعات ـ یكی از بخش‌های كاری اصلی «ایستك» ـ عبارت از تأمین اطلاعات عمیقا" سازمان‌دهی شده ـ اطلاعاتی كه از بررسی و تحلیل دقیق برگرفته شده ـ برای تصمیم‌گیران تمام سطوح اجتماعی، و نیز ارائهٔ پیشنهادهایی در امر تصمیم‌گیری است. این‌گونه‌ مشاورهٔ اطلاعاتی، خدمات اطلاعاتیِ با ارزش افزودهٔ بالایی محسوب می‌شود. امروزه با ورود فناوری اطلاعات به عرصهٔ زندگی روزمرهٔ اجتماعی، رایانه‌ای كردن سازمان‌دهی و تحلیل اطلاعات به ابزاری ضروری در امر بهبود كارآیی و اثربخشی بدل شده است. سیستم اطلاع‌رسانی رایانه‌ای كه در خدمت تصمیم‌گیری است در واقع پیچیده‌ترین، كارآمدترین، و مؤثرترین بخش در سازمان‌های اطلاع‌رسانی و نیز نشانهٔ جهت‌گیری تازه برای توسعه محسوب می‌شود. در دو سال گذشته، این مركز كه زیرنظر «ادارهٔ برنامه‌ریزی كمیسیون دولتی علوم و فناوری» قرار داشت، ایجاد «ایساتپ» را به‌عنوان پروژه‌ای مهم در چارچوب هشتمین برنامهٔ پنج سالهٔ كشور آغاز كرد. این پروژه تلاشی است كه به همت مركز تحلیل اطلاعات «ایستیك» برای راه‌اندازی «سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری» در برنامه‌ریزی بلندمدت و راهبردهای علمی و فنی به مرحلهٔ اجرا گذاشته شده است. در ادامه، معرفی مختصری از ایدهٔ اولیه، شیوه‌ها و نتایج ایجاد این سیستم آمده است.

● تفكر اولیه: جایگاه اطلاعات در تصمیم‌گیری

داشتن اطلاعات دقیق، روزآمد، و جامع از ضروریات تصمیم‌گیری علمی به‌حساب می‌آید. برای اجرای موفقیت‌آمیز خط‌مشی و برنامه، بنا نهادن این دو بر پایهٔ كنترل و بازخورد اطلاعات الزامی است. برنامه‌ریزی بلندمدت، عنصر اصلی تصمیم‌گیری در سطح راهبردهای كلان كشور است و پیچیدگی و جامعیت آن نیز مستلزم آن است كه تصمیم‌گیران در زمان مناسب به اطلاعات راهبردی حیاتی به شكل گزینشی و جامع آن برای توسعهٔ علمی و فنی، و نیز اطلاعات زمینه‌ای در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی دسترسی داشته باشند. به‌علاوه، توجه به تحلیل و سازمان‌دهی اطلاعات از دیگر ملزومات این فرایند به‌حساب می‌آید. نحوهٔ بهره‌گیری از فناوری پایگاه‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارهای رایانه‌ای موجود برای بهبود گردآوری، سازمان‌دهی، و تحلیل این اطلاعات، بهره‌برداری هر چه بیشتر از منابع مختلفی كه در سازمان‌های اطلاع‌رسانی نگه‌داری می‌شوند، استفادهٔ كامل از پایانه‌ها و شبكه‌های پیوستهٔ بین‌المللی برای كسب اطلاعات با هدف رفع نیازهای مراجع تصمیم‌گیری در طراحی واجرای برنامه‌ها، همگی نمایانگر چالشی هستند كه تحلیل‌گران اطلاعات با آنها مواجه‌اند. هدف از این پروژ‌هٔ تحقیقاتی، جست‌وجوی روشی برای حل مسئله و ایجاد یك پیش‌نمونهٔ عملیاتی و عملی از سیستم اطلاع‌رسانی رایانه‌ای برای پشتیبانی تصمیم‌گیری‌های راهبردی است. در مجموع موضوع‌هایی كه باید در خصوص «ایساتپ» برای آنها تصمیم‌گیری نمود درباره این موضوعات هستند:

۱) «مركز تحلیل اطلاعات» با ۱۰ سال تجربه در راه‌اندازی سیستم تحلیل و آمار برای پیگیری و ارزیابی نوشته‌های علمی مبتنی بر پایگاه‌های اطلاعات،‌ تعدادی پژوهشگر دارد كه با فرایند تعیین خط‌مشی خارجی به خوبی آشنایی دارند، دانش عمیقی در خصوص منابع اطلاعاتِ موردنیاز برای برنامه‌ریزی تعیین خط‌مشی علمی و فنی دارند، و در حوزهٔ روش‌های تحلیل و سازمان‌دهی داده‌ها دارای تبحرند.

۲) تحت تأثیر ایجاد جامعهٔ اطلاعاتی و پیشرفت‌های فناورانه در حوزهٔ به‌‌كارگیری رایانه برای تعیین خط‌مشی، امید می‌رود كه ابزارهای فناوری اطلاعات و منابع اطلاعات به گونهٔ مؤثرتر و كامل‌تری برای تسهیل راه‌اندازی سیستمی رایانه‌ای با هدف كمك به تعیین خط‌مشی، مورد بهره‌برداری قرار گیرند. بدین ترتیب وظایف جاری تحلیل‌گران اطلاعات، هم‌خوانی بیشتری با مقتضیات تصمیم‌گیری علمی و فنی خواهد داشت.

۳) با راه‌اندازی یك سیستم اطلاع‌رسانی رایانه‌ای می‌توان پیوند میان تحلیل‌گران اطلاعات و تصمیم‌گیران را محكم‌تر نمود كه این امر تقویت تداركات تحلیل‌گران برای تأمین خواسته‌های تصمیم‌گیران را به دنبال دارد و هر دو هدفی مشخص را مدنظر خواهند داشت. بدین ترتیب كارآیی و اثربخشی كار و به تبع آن توان و كیفیت سازمان‌های خدمات اطلاع‌رسانی، و ارزش افزودهٔ آنها افزایش خواهد یافت.با توجه به موارد یاد شده، در سال ۱۹۹۳ پیشنهاد راه‌اندازی «ایساتپ» به «ادارهٔ برنامه‌ریزی كمیسیون دولتی علوم و فناوری» ارائه شد. پس از تنظیم و هماهنگی پروژ‌هٔ سیستم‌های اطلاع‌رسانی در هشتمین برنامهٔ پنج ساله توسط «ادارهٔ برنامه‌ریزی» و «ادارهٔ اطلاع‌رسانی علمی و فنی»، هدف و عملكرد «ایساتپ» مشخص‌تر شد. قرارداد «ایساتپ» رسما" در آوریل ۱۹۹۴ میان «ایستیك» و دو ادارهٔ مربوط به آن منعقد و در ماه ژوئن همان سال نیز رسما" آغاز شد. بر اساس این قرارداد، وظیفه و هدف اصلی این پروژه به این شرح اعلام شد:

۱) پژوهش در روش نظری فرمول‌بندی برنامه‌ریزی و راهبرد توسعهٔ بلندمدت علمی و فنی در چین؛

۲) راه‌اندازی سیستم خدمات تصمیم‌گیری متناسب با نیازهای برنامه‌ریزی علمی و فنی كشور.

● پیشرفت پروژه

براساس مفاد قرارداد، اقدامات زیر به‌وسیلهٔ پروژه، هم در پژوهش نظری و هم در ساخت سیستم انجام شده‌اند:

▪ روش نظری

براساس مطالعهٔ موردی در خصوص تمام طرح‌های قبلیِ توسعهٔ علمی و فنی و برنامه‌‌های مهم در چین، تحلیل فرایند طراحی راهبردها و خط‌مشی‌های علمی و فنی در داخل و خارج، خط‌مشی‌ها و رهنمودهای تعیین شده توسط دولت در خصوص رابطهٔ بین توسعه اقتصادی، علم و فناوری، اطلاعات موردنیاز برای برنامه‌ریزی توسعهٔ علمی و فنی،‌ كاركردها و ویژگی‌های عمدهٔ تحلیل اطلاعات، و ارتباط میان تحلیل اطلاعات و تصمیم‌گیری برای توسعهٔ علمی و فنی،‌ توسط گروه پروژه مورد مطالعه قرار گرفت.

خلاصه‌ای از نتایجِ به‌دست آمده در دسامبر ۱۹۹۴ در قالب مقاله‌ای با عنوان «تحلیل اطلاعات در خدمت تصمیم‌گیری» تدوین و به این ترتیب چارچوب اولیهٔ «ایساتپ» ایجاد شد. در مجموع ایده‌های اصلی از این قرار هستند:

تصمیم‌گیری در خصوص راهبرد توسعهٔ علمی و فنی كشور؛ فعالیت بسیار پیچیده و جامعی است كه تأثیر عمیقی را نیز موجب می‌شود. اطلاعات اصلی پشتیبانی كه به این منظور موردنیازند عبارت‌اند از:

الف) گرایش‌های اخیر در توسعهٔ علوم و فناوری؛

ب) سطح و توان ملی در توسعهٔ علوم و فناوری؛

پ) شرایط محیطی خارجی و ملی برای توسعهٔ علوم و فناوری (منابع مالی و انسانی، تجهیزات، و زیرساخت [لازم برای] توسعهٔ داخلی).

پی‌نوشت‌ها

۱. Institute of Scientific and Technical Information of China (ISTIC)

۲. The fact-type database

۳. Exponential

۴. Power-law

۵. Pearl curve

۶.ISTCVSIS

نوشته: لی سی‌ی و لیو مین

ترجمه: مریم نظری

عضو هیئت علمی مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران

---