تمسخر دموكراسی

قاهره مملو از پارچه نوشته های قرمز, آبی و سبزی بود كه در میادین پر رفت وآمد نصب شده بود تقریباً تمام پارچه ها مدعی بودند كه فلان و بهمان به همراه خانواده یا فلان مغازه و بهمان بیمارستان در پنجمین انتخابات ریاست جمهوری با حضور حسنی مبارك, از او حمایت می كنند همان گونه كه رسانه های ملی مصرند هر روز به مردم مصر یادآوری كنند, پارچه نوشته ها بخشی از تبلیغات نخستین انتخابات ریاست جمهوری تاریخ مصر است كه در آن چند نامزد با یكدیگر رقابت می كردند

ماده ۷۶ قانون اساسی كشور كه تصریح كرده بود مردم مصر حق دادن رای آری یا خیر به انتخاب یك فرد به سمت ریاست جمهوری دارند، در بهار امسال اصلاح شد و مصریان اكنون می توانند از میان نامزدهای متعدد به انتخاب بپردازند. در انتخابات ۷ سپتامبر ۹ نامزد با شرایط پیش گفته با مبارك به رقابت می پردازند. اصلاحیه قانون اساسی كه توسط حزب دموكراتیك ملی مطرح شد و به تصویب رسید به گونه ای است كه به نامزدهای حزب اخوان المسلمین _ گسترده ترین نیروی اپوزیسیون - امكان شركت در انتخابات را نمی دهد و شركت نامزدهای مستقل را به شدت دشوار می كند.

• معمای اپوزیسیون

نقایص بند اصلاح شده ،۷۶ احزاب اپوزیسیون مصر را بر سر دوراهی قرار داد. تنها دو سیاستمدار برجسته نعمان جمعه رئیس حزب وفد یكی از قدیمی ترین احزاب مصر و ایمن نور رهبر حزب تازه تاسیس و لیبرال غد (به معنی فردا) به رقابت با مبارك پرداختند. هفت نامزد باقی مانده اعضای احزاب سیاسی هستند كه نزد اكثریت مردم مصر ناشناخته اند. حزب چپگرای تاگامو و حزب ناصریست دو حزب عمده اپوزیسیون، انتخابات را به دلیل ناعادلانه بودن قوانین انتخاباتی تحریم كردند.

موضعگیری حزب اخوان المسلمین در انتخابات اهمیت زیادی داشت. شایعات گویای آن است كه حزب حاكم و دو حزب رقیب عمده آن هر سه آرزو داشتند در ازای وعده آزادی اعضای اخوان المسلمین، حمایت آن را در انتخابات به دست آورند. در این خصوص اخوان المسلمین در روز ۲۱ آگوست بیانیه ای دوپهلو صادر كرد: «همه اخوان (برادران) باید بدانند كه ما نمی توانیم به حمایت از یك ظالم یا همكاری با یك شخص فاسد و یا ستمگر بپردازیم.» این جملات اشاره ای آشكار به مبارك بود. مصاحبه با سخنگو و عضو عالی رتبه حزب، علی عبدالفتاح این موضوع را به خوبی نمایان ساخت؛ «رئیس جمهور حسنی مبارك بیست و چهار سال است كه در این سمت باقی مانده و هنوز قانون وضعیت اضطراری را لغو نكرده و یا هر گونه اصلاحات واقعی را به مرحله اجرا درنیاورده است. ما نمی گذاریم وضعیت فعلی تداوم یابد.» از سوی دیگر بیانیه روز ۲۱ آگوست مصریان را به رای دادن به كسی كه گمان می كنند حاكم عادل و منصفی است فرا خواند. آیا حزب اخوان المسلمین در قبال فراخوان مردم به شركت در انتخابات و عدم تحریم آن، از حكومت كه تمایل دارد حضور پرشكوه مردم را شاهد باشد چیزی دریافت كرده است؟ حزب پیش گفته هرگونه مذاكره را در این خصوص رد می كند. وحید عبدالمجید از مركز مطالعات سیاسی و استراتژیك الاهرام به روزالیوسف خبرنگار نشریه گفت كه ابهام بیانیه اخوان المسلمین به نظر تاكتیكی بود، زیرا احتمال برگزیدن یكی از سه نامزد اپوزیسیون (كه بتواند امتیاز بیشتری به اخوان المسلمین بدهد) را نفی نمی كرد. چهارده عضو حزب پیش گفته در روزهای پایانی آگوست از زندان آزاد شدند اما اخوان المسلمین اتهام معامله با رژیم را همچنان رد می كند.

• مهندسی نما

در همین زمان حكومت بسیار بر این موضوع تاكید می ورزید كه انتخابات ممكن است شگفتی ساز باشد و مبارك از پیش برنده نباشد. بلكه باید برای پیروزی تلاش كند. مردم از این موضوع متعجب اند كه مبارك معمولاً گوشه گیر، به بازدید سایت های صنعتی و روستاها رفته و عكس های این سفرها در نشریات شبه دولتی در حال پذیرفتن استكان چای در یك خانه ساده روستایی و در حال بازدید از مزرعه به چاپ رسیده است. او در تبلیغات انتخاباتی تلاش كرد چهره ای خاكی و مطلع از نیازها و دغدغه های شهروند عادی به خصوص فقرا از خود نمایش دهد. مطابق گزارش توسعه سال ۲۰۰۵ بانك جهانی، ۹/۴۳ مردم مصر با درآمدی كمتر از دو دلار در روز زندگی می كنند. برنامه تبلیغاتی مبارك بلندپروازانه است - طبق گفته منتقدان بلندپروازانه تر از آن بود كه حقیقی باشد. معمای تبلیغات انتخاباتی او ایجاد ۶۰۰ هزار شغل جدید در شش سال است كه او وعده انجام آن را با افزایش وام مشاغل كوچك و اعطای وام به نهصدهزار كارآفرین بنگاه های اقتصادی متوسط داد. در سایر موارد برنامه او تفاوت محسوسی با برنامه حزب غد و وفد نداشت. هر سه در خصوص اصلاحات در بخش های آموزش و درمان و نظام سیاسی سخن می گفتند و در خصوص اینكه چگونه می خواهند وعده های خود را عملی كنند اشاره ای نداشتند. تنها عنصری كه در برنامه مبارك وجود نداشت اما در برنامه های نور و جمعه بسیار پررنگ بود، وعده مبارزه گسترده با فساد دولتی است؛ موضوعی كه تمام مردم مصر آن را لمس كرده اند. موسسه شفافیت بین الملل به مصر یكی از پایین ترین رتبه ها را می دهد. شعاری كه میان مردم طبقه متوسط مصر رواج یافته، این است: «ما خفه شده ایم.» محور اصلی یكی از تبلیغات انتخاباتی جمعه این است كه از بیست و پنج سال مداوم تحت سلطه یك نفر بودن خسته شده ایم. شایعات از امتناع تلویزیون دولتی مصر از پخش آن حكایت می كند. تبلیغ تلویزیونی حزب حاكم كه از گسترده ترین میزان پخش برخوردار بوده است مبارك را نشسته و قلم در دست با پیراهن و كراوات به تصویر كشید. با این حال تبلیغات خیابانی مبارك انتقادات بیشتری برانگیخت. یكی از اعضای مشهور حزب حاكم كه نمی خواست نامش فاش شود در یكی از مناطق پرجمعیت و كم درآمد قاهره گفت كه اداره او ماموریت داشت با نماینده منطقه در مجلس ارتباط برقرار كند تا چگونگی انباشتن سراسر منطقه با تبلیغات انتخاباتی مبارك را به نحو احسن مهندسی كند. از آنجا كه نماینده مذكور عضو حزب نبود آنها با هیات رئیسه شهرداری وارد مذاكره شدند. بدین ترتیب نمایندگان مجلس و مقامات شهرداری در تمامی نقاط به كسبه و خانواده های مرفه در مناطق خود آموزش دادند كه مواد تبلیغاتی حسنی مبارك را نصب كنند. با این وجود برای رعایت سقف ده میلیون پوند مصر یعنی بودجه ای كه حزب برای تبلیغات انتخاباتی تصویب كرده بود به هیچ وجه به مردم امكان اهدای كمك مالی داده نشد.

• فضای تنفس

افزایش درجه تحمل آزادی بیان در روزنامه های اپوزیسیون و مستقل قابل توجه است. موضوعاتی كه زمانی آن سوی خط قرمز قرار داشتند از جمله خانواده مبارك اكنون تقریباً هر روزه در روزنامه هایی چون الدستور و صوت الامه كه هر دو توسط ابراهیم عیسی نویسنده و الفجر كه توسط عادل حمودا جنجالی به چاپ می رسد، اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. نقش سوزان همسر مبارك در حیات سیاسی كشور و زمینه چینی فضا برای ارث بردن قدرت و رژیم فاسد توسط فرزندش جمال اكنون در مطبوعات غیردولتی مورد بررسی قرار می گیرد. شخص رئیس جمهور نه تنها در مورد سیاست هایی كه اتخاذ می كند بلكه در مورد وضعیت سلامت و مسائل مالی و موضوعات خصوصی نیز مورد توجه قرار می گیرد. این آزادی گسترده موضوعات دیگری را نیز در بر می گیرد. برای مثال تا همین چند ماه پیش روزنامه ها حق پرداختن به نقش سیاسی كلیسای قبطی و این كه اقلیت قبطی اعتقادات سیاسی متفاوتی دارند را نداشتند. قاعده این است كه این تم ناسیونالیستی مورد تاكید قرار گیرد كه قبطیان بخش جدانشدنی كشور مصر هستند و هر هویت متفاوتی تنها به نوع دین محدود می شود و در گرایش سیاسی قبطیان كه تابعیت مصری دارند، تاثیری ندارد. اكنون روزنامه های متعدد مستقل مقاله های كاملاً متفاوتی درباره این موضوعات منتشر می كنند. اهمیت شكستن این تابو را نباید نادیده گرفت. علاوه بر مطبوعات جنبش های شهروندی نیز از فضای سیاسی آزادتری كه رژیم فراهم كرده است بهره مند شده اند. مشهورترین این جنبش ها كفایه بود كه جنبشی متشكل از روشنفكران، فعالان سیاسی و روزنامه نگاران بود كه پیشینه سیاسی متفاوتی دارند اما نامزدی مبارك در انتخابات ریاست جمهوری برای پنجمین بار پیاپی را نادرست تلقی می كردند. این جنبش همچنین ارث بردن ریاست جمهوری توسط جمال مبارك را محكوم می كنند و تقاضای لغو قانون سختگیرانه وضعیت اضطراری را داشت كه از زمان انورسادات در سال ۱۹۸۱ تمدید شده است. سازمان دهندگان كفایه تظاهرات متعددی را از زمان نخستین تجمع در روز ۱۲ دسامبر سال ۲۰۰۴ به راه انداخته اند اگرچه تظاهرات مسالمت آمیز بود. بسیاری از فعالان كفایه به دلیل عدم دریافت مجوز از وزارت كشور چیزی كه مطابق قانون وضعیت اضطراری الزامی است، دستگیر شدند. بدیهی است كه دریافت مجوز برای برپایی چنین تجمعی به هیچ رو امكان پذیر نبود. كفایه انتخابات را كه به نظرش تنها برای تحكیم یك رژیم بسیار مستبد تدارك دیده شده، تحریم كرد. گروه دیگری از فعالان سیاسی یك سایت سیاسی به نام شیفین راه اندازی كرده اند كه تخلفات مبارزات انتخاباتی از قانون انتخابات را پوشش داد. سایت بسیاری از مسائل حكومت را زیر سئوال برد. نام سایت نیز حاوی چنین مفهومی است (شیفین در زبان عربی مصری یعنی كردار شما از ما پنهان نیست.) دست اندركاران سایت قصد دارند روز رای گیری نیز به نظارت بر روند آن بپردازند.

• ناظران

وزیر امور خارجه كاندولیزا رایس طی سخنرانی در دانشگاه آمریكایی قاهره درباره دموكراسی عربی به وضوح خواستار آن شد كه در انتخابات آتی ریاست جمهوری ناظران انتخاباتی بین المللی برای انجام وظیفه خود از اختیار عمل نامحدودی برخوردار باشند. سخنگوی وزارت امور خارجه متناوباً رژیم مبارك را به اجرای توصیه رایس دعوت كرد اما در پایان جلسه، انتخابات چندنامزدی ریاست جمهوری پیش رو در مصر را «گامی در مسیر صحیح» دانست. به هر صورت رژیم مبارك از پذیرش ناظران انتخاباتی بین المللی یا مستقل مصری سر باز زد. از مبارك گرفته تا سایر مقامات دولتی همگی اصرار داشتند كه قضات مصری قادرند صحت انتخابات را تضمین كنند. از همین رو در هر شعبه رای یك قاضی مستقر خواهد شد. امتناع كمیسیون انتخابات مصر از پذیرش ناظران انتخاباتی بی طرف با شگفتی روبه رو شد، به این دلیل كه پیش از آن شورای ملی حقوق بشر كه از منصوبین دولتی تشكیل شده است و به ریاست پطروس غالی دبیركل سابق سازمان ملل تشكیل جلسه می دهد، اعلام كرد سازمان های جامعه مدنی در كنار شورای پیش گفته به نظارت بر انتخابات خواهند پرداخت. روز ۴ سپتامبر دادگاهی حكم به برخورداری سازمان های غیردولتی مصر از حق نظارت بر انتخابات داد اما كمیسیون انتخابات ریاست جمهوری به سرعت حكم دادگاه را رد كرد. با این وجود چهار ائتلاف از سازمان های غیردولتی اعلام كردند به نظارت بر انتخابات خواهند پرداخت. آنها می گفتند كه حضور یك قاضی در سر هر صندوق رای و امكان ورود آزادانه رای دهندگان به شعب رای گیری را مورد بررسی قرار خواهند داد. همزمان گروه های هوادار دولت تلاش كرده اند اعتبار نظارت بی طرفانه را با اتهام امكان «وابستگی مالی به خارجیان» مورد تردید قرار دهند. تاثیرگذاری بی مورد خارجی بر انتخابات ریاست جمهوری مصر نیز دستاویز رد نظارت خارجی بر انتخابات بود. اما اعلام اعتماد حكومت به قضات، شكاف عمیق میان مقامات دولتی و «كلوپ قضات» سازمان غیردولتی قضات دادگاه ها را از بین نبرد. در بهار گذشته قضات تهدید كردند كه در صورت عدم برخورداری از حق نظارت آزادانه بر انتخابات در درون شعب اخذ رای و خارج از آن انتخابات را تحریم خواهند كرد.

• سرانجام

واكنش سرد مردم به تحولات سیاسی شش ماه گذشته فعالان سیاسی و روشنفكران را یكسان در بهت و حیرت فرو برده است. جنبش هایی چون كفایه در جلب توجه گسترده مردم به رغم هواداری تعدادی از آنان ناكام ماندند. این البته به دلیل بی علاقگی نیست ممكن است ترس علت این امر باشد. همان گونه كه یك شهروند عنوان كرد: «من نمی خواهم صبح زود توسط آنان كه شما می دانید از خواب بیدار شوم و به زندانی نقل مكان كنم كه كسی نمی داند كجاست و سال ها بعد در حالی كه كاملاً پریشان احوال هستم از آن خارج شوم. من زن و سه بچه دارم و باید از آنان مراقبت كنم. اگر بلایی سر من بیاید چه كسی سرپرستی آنان را به عهده خواهد گرفت؟» از همین رو نتیجه انتخابات قابل تردید نیست. شهروندی از طبقه متوسط می گوید: «می دانیم كه مبارك می برد. می دانیم كه حكومت اجازه نخواهد داد كس دیگری برنده شود. پس فایده این كارها چیست؟» ناامیدی از هرگونه تغییر دموكراتیك حقیقی، مصریان را از بلند كردن صدایشان منع می كند. برخی از تحلیلگران معتقدند پس از اتمام انتخابات رژیم ممكن است بر اعمال سختگیرانه خود شدت ببخشد. برخی دیگر نیز معتقدند كه انتخابات پارلمانی پیش رو در پاییز می تواند شاهد حضور ائتلاف های جدیدی با حضور احتمالی اخوان المسلمین باشد كه توان به چالش كشیدن هژمونی حزب حاكم را دارد.

منبع: MERIP

مریز تدرس

ترجمه: احسان صحافیان