اوضاع قابل پیش بینی نیست

۳۱خرداد ۱۲۸۵

در این روز ایولین گرانت داف - وزیرمختار انگلستان در تهران- اوضاع داخلی ایران را اینگونه به سرادوارد گری وزیر وقت امور خارجه انگلستان گزارش كرد: «شماره ۱۶۷

قلهك ۲۱ ژوئن ۱۹۰۶ [برابر با ۳۱ خرداد ۱۲۸۵]

آقای محترم!

احتراماً به استحضار می رساند كه به علت تحریكاتی كه علما علیه صدراعظم به عمل می آورند و گرانی قیمت نان، تهران در وضع بسیار نامطلوبی فرورفته است. سیدعبدالله و سیدمحمد دو تن از رهبران علما، اخیراً بیش از پیش به تكاپو افتاده و با موعظه های تحریك آمیز خود در مساجد كه غالباً شمار شنوندگان آنها از سه هزار نفر تجاوز می كند، دولت را به ستوه آورده اند. شیخ فضل الله و امام جمعه هم كه زمستان گذشته وقتی علما در شاه عبدالعظیم بست نشسته بودند، از دولت حمایت می كردند، اكنون به مجتهدین پیوسته و از این رو جبهه آنها تقویت یافته است. در اوایل ماه اعلام شد كه علما درنظر دارند علیه دولت دست به اغتشاش بزنند [اشاره به شایعه صدور حكم جهاد توسط روحانیون مشروطه خواه دارد]، لیكن گرچه هنوز اتفاقی روی نداده، شب ها نفرات مجهز قزاق در خیابان ها به گشت می پردازند و بعد از غروب هیچ ایرانی حق خروج از خانه ندارد. اخیراً هیاتی به نمایندگی سیدعبدالله، عده ای از زن ها را تحریك كردند تا در برابر یكی از درهای كاخ اجتماع كرده و نسبت به صدراعظم هتاكی و توهین كنند. اتابك ناگزیر شد خود را در كاخ پنهان كند و تمام آن روز را در همان جا بماند. سپس درهای كاخ بسته و بر تعداد نفرات نگهبان افزوده شد. یكی دیگر از حوادث مهم روز این مطلب است كه حاجی شیخ الرئیس واعظ بزرگ كه یكی از روشنفكرترین مردان ایران است در سفارت تركیه بست نشسته و به طوری كه امروز شنیدم عده قابل ملاحظه ای از طلاب به او پیوسته اند. همچنین اطلاع یافته ام كه شمس الدین بیك سفیر تركیه در پاسخ در خواست مشیرالدوله برای اخراج طلاب گفته است كه چنین كاری نه تنها با رسوم این كشور منافات دارد بلكه از سلطان فرمانی دریافت داشته است تا از این اشخاص حمایت كند. روز سه شنبه مشیرالدوله به این جانب گفت كه دولت سخت تحت فشار علما قرار گرفته و آنها سخت می كوشند اصلاحاتی در تامین عدالت و رسیدگی به تظلمات مردم به عمل آورند. مشكل است باور كنیم كه یك تغییر اساسی حاصل خواهد شد. اگر دولت مواعیدی را كه در زمستان به علما داده شد، عملی نكند به احتمال قوی هفته ای چند نخواهد گذشت كه اغتشاشاتی پدید خواهد آمد. مشكل است چگونگی این اغتشاشات را پیش بینی كرد. لیكن گمان نمی كنم كه اروپایی ها در مرحله اول آن مورد حمله قرار گیرند، اما در مورد امنیت جانی ارامنه، به هیچ وجه اطمینان ندارم. ضمناً اگر روزی بشنوم كه علما به طور دسته جمعی در ساختمان سفارت دولت اعلی حضرت پادشاهی در شهر بست نشسته اند، تعجب نخواهم كرد.»

با تقدیم احترام ایولین گرانت داف