رویای پایداری

خودکفایی در تولید گندم موضوعی است که از سال ها پیش دنبال می شود اما به دلیل ضعف عملکرد و وضعیت نامساعد جوی, تا سال گذشته, تولید طبق برنامه محقق نشد و بالاخره در سال ۸۳ با برگزاری جشن خودکفایی گندم عنوان شد که کشور به خودکفایی در تولید این محصول استراتژیک دست یافته است

گرچه در همان زمان نیز بسیاری از کارشناسان معتقد بودند افزایش تولید گندم ناشی از شرایط مساعد اقلیمی سال گذشته، تخصیص بیش از ۷۰درصد یارانه کالاهای اساسی به گندم و سیاست خرید تضمینی گندم بوده و حمایت های دولت از کشت این محصول موجب کاهش سطح زیر کشت بسیاری از محصولات دیگر مانند پنبه شده است. از سوی دیگر اقبال کشاورزان به کشت گندم در سایه این سیاست ها حاصل شده و این امر افزایش سطح زیرکشت گندم آبی و دیم و در نهایت تولید بیشتر را به دنبال داشته است. گرچه در آن زمان نیز مجری طرح گندم و وزیر کنونی جهاد کشاورزی با دفاع از عملکرد دولت درچارچوب طرح محوری گندم، انتقال دانش، مهارت فنی و به کارگیری دانش آموختگان کشاورزی را مهم ترین عامل در افزایش تولید گندم دانسته و معتقد بود تأثیر عوامل جوی در تولید گندم چندان قابل توجه نبوده و با برنامه ریزی های انجام شده دستیابی به پایداری در تولید و خودکفایی گندم دور از دسترس نخواهد بود.

شاید براساس همین دیدگاه بود که تحقق رقم ۱۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تنی خرید تضمینی گندم مازاد به مصرف کشاورزان در سال زراعی جاری در ادامه روند خودکفایی گندم و افزایش تولید، وعده داده شد. اما همان طور که انتظار می رفت تأثیر شرایط جوی در تولید گندم خصوصاً در مزارع دیم غیرقابل انکار بوده و با کاهش نزولات جوی، سرمازدگی و سایر شرایط نامساعد اقلیمی رقم تولید و خرید تضمینی گندم مازاد در مصرف کشاورزان در سال جاری کاهش یافت. با این روند برخلاف گذشته در سال جاری خبری از برگزاری مراسم جشن خودکفایی گندم با حضور رئیس جمهوری، وزیر وقت جهاد کشاورزی و مجری طرح گندم نبوده و حتی ارایه آمار و ارقام خرید تضمینی، تولید گندم و واردات در سال زراعی جاری نیز با اکراه صورت می گیرد.

در سال گذشته وقتی برای گفت وگو با مجری طرح خودکفایی گندم به وزارت جهاد کشاورزی مراجعه کردم. محمدرضا اسکندری در گفت وگوی چندساعته به پرسش هایم پاسخ داد و در طول مصاحبه از پایداری در تولید گندم دفاع کرد اما در سال جاری وقتی ۶ پرسش را در زمینه آخرین آمار خرید تضمینی و تولید گندم، روند پرداخت مطالبات گندمکاران، تأثیر شرایط اقلیمی و پایداری تولید و میزان واردات گندم مطرح کردم ،با تأخیری چند ماهه تنها به برخی سؤالات از سوی معاونت زراعت وزارتخانه پاسخ داده شد. گرچه این پاسخ ها نیز ماحصل حداقل نزدیک به صدبار مکالمه تلفنی با بخش های مختلف پس از اعلام ممنوعیت مصاحبه تلفنی مسئولین این وزارتخانه بوده است. امیدواریم شفافیت و سرعت عمل بیشتری در اطلاع رسانی پیرامون چگونگی خودکفایی و پایداری در تولید گندم از سوی مسئولین ذی ربط صورت گیرد.

●ناپایداری در تولید گندم

وقتی وزیر جهاد کشاورزی در اردیبهشت ماه سال ۸۴ اعلام کرد رقم خرید گندم مازاد بر مصرف کشاورزان به ۱۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن خواهد رسید، باور دستیابی به خودکفایی در تولید گندم تقویت شد، اما هرچه به روزهای پایانی سال نزدیک تر شدیم آمارها حاکی از کاهش خرید تضمینی و تولید گندم نسبت به مدت مشابه سال قبل بود و به نظر می رسید کاهش بارندگی برنامه های وزارتخانه برای تولید گندم را تحت تأثیر قرار داده است. در نشست چندی پیش وزیر جهاد کشاورزی با نمایندگان رسانه های جمعی وقتی از وی در مورد میزان خرید تضمینی، مصرف و واردات گندم در سال زراعی جاری سؤال شد، اسکندری چنین گفت: مصرف گندم در سال گذشته حدود ۱۱ میلیون و ۴۰ هزار تن بوده که با توجه به افزایش جمعیت مصرف گندم در سال جاری ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تن خواهد بود و پیش بینی می شود رقم خرید تضمینی گندم مازاد بر مصرف کشاورزان در سال جاری به حدود ۱۱ میلیون تن برسد و با این روند گمان نمی کنم مشکلی برای تأمین گندم مصرف روزانه کشور وجود داشته باشد.

وزیر جهاد کشاورزی افزود: پتانسیل های زیادی برای تولید گندم وجود دارد و باید یافته های علمی را به مزارع منتقل کنیم گرچه امسال شرایط مناسبی برای تولید گندم نبوده و با شرایط موجود باید رقم ۸ میلیون تنی خرید گندم مازاد برمصرف کشاورزان در سال زراعی جاری را شاهد باشیم اما با انتقال بخشی از یافته های علمی به مزارع، رقم کنونی خرید تضمینی گندم علیرغم شرایط نامساعد جوی محقق شده است.

●واردات گندم

گرچه براساس آخرین آمار خرید تضمینی گندم مازاد بر مصرف کشاورزان، تا تاریخ ۱۱ دی ماه سال جاری ۱۰ میلیون و ۹۳۶ هزار و ۱۳۲ تن خرید صورت گرفته که نسبت به رقم ۱۲ میلیون و ۱۴۰ هزار تنی مورد انتظار خرید در این تاریخ طی سال زراعی ۸۴-۸۳ و رقم خرید مشابه سال قبل در تاریخ ۱۰/۹/۸۴ از رشد منفی ۲۳/۲ درصدی برخوردار بوده است،اما وزیر جهاد کشاورزی معتقد است طی سال جاری ۲۰۰ هزار تن اختلاف تولید و مصرف گندم در کشور وجود دارد و در صورتی که در مصرف گندم بهینه سازی صورت گیرد با همین میزان خرید و تولید نیز احتیاجی به واردات گندم نخواهد بود.

محمدرضا اسکندری می افزاید: موضوع مطرح در شورای اقتصاد افزایش سرانه مصرف گندم در برخی مناطق از ۱۰ به ۱۵ کیلوگرم در ماه است و براین اساس به ازای هر نفر ۱۵۴ کیلوگرم گندم تخصیص خواهد یافت که با این رویه نیز درسال جاری نیازمند حدود ۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار تن گندم هستیم گرچه معتقدم لزومی برای افزایش مصرف سرانه گندم وجود ندارد اما در صورت تصویب شورای اقتصاد و افزایش مصرف سرانه ۵ کیلویی، در سال جاری نیازمند واردات ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن گندم خواهیم بود که با این موضوع مخالف هستم. وزیر جهاد کشاورزی می افزاید: برای تکمیل ظرفیت کارخانه های تولید آرد نیز اجازه واردات گندم و تبدیل آن به آرد برای صادرات پیش بینی شده و در واقع اجازه واردات گندم در این زمینه در گرو صادرات آرد است. همچنین در برخی استانها مانند مازندران به دلیل مصرف عمده برنج، سرانه آرد توزیعی بیش از بخش های با سرانه بالا بوده که این امر نشانگر نبود مصرف سرانه گندم در این مناطق است.

●پیش بینی تولید گندم تنها ۱/۷ درصد کاهش یافته است

این در حالی است که معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی معتقد است پیش بینی تولید گندم در سال جاری با وجود شرایط نامساعد جوی ۱/۷ درصد کاهش نشان می دهد و از نظر علم آمار پیش بینی ها با ۱۰ درصد مثبت یا منفی قابل قبول است.

نادری شهاب در پاسخ به این پرسش که چرا رقم ۱۲ میلیون و۴۰۰ هزار تنی پیش بینی شده برای خرید گندم مازاد بر مصرف کشاورزان در سال جاری محقق نشده است،چنین می گوید:

بر اساس آمارهای رسمی و موجود سال ،۱۳۸۳ خرید گندم ۲۱۱/۱۱ هزار تن گزارش گردیده است. معمولاً پیش بینی تولید در اوایل کشت گندم با توجه به سطح زیر کشت از طریق کارشناسان مرکز و استانها صورت می گیرد و از نظر علم آمار پیش بینی ها با ۱۰ درصد مثبت یا منفی قابل قبول است. در آن سال افزایش تولید ۸۰۲ هزار تن به میزان ۱/۷ درصد تولید نسبت به سال قبل پیش بینی گردید که به دلایل متعددی تحقق نیافت؛ از آن جمله می توان تغییرات اقلیمی و آب و هوایی در مراحل رویشی و زایشی و اثر آن بر زراعت گندم را نام برد.در سال هایی که از نظر شرایط آب و هوایی مطلوب است اثرات اقلیمی مثبت و بالعکس اثرات منفی خواهد بود.

---