نقش اطلاعات و ارتباطات در جهان امروز

اطلاعات و ارتباطات در عصر كنونی تاثیرات شگرف و بی مانندی پدید آورده اند این تاثیرات به گونه ای مشخص در صنایع اطلاعاتی و ارتباطی , كه به منظور مهار جریان اطلاعات و نیز استفاده هر چه بهتر از آن برای مقاصد گوناگون به وجود آمده, كاملاً مشهود است

اطلاعات و ارتباطات در عصر كنونی تاثیرات شگرف و بی مانندی پدید آورده اند. این تاثیرات به گونه‌ای مشخص در "صنایع اطلاعاتی و ارتباطی"، كه به منظور مهار جریان اطلاعات و نیز استفاده هر چه بهتر از آن برای مقاصد گوناگون به وجود آمده، كاملاً مشهود است.

نوآوریها و اختراعات دانشمندان در دوران كنونی، حاصل همین تكنولوژیهای نوین جمع آوری، انباشت و اشاعه اطلاعات علمی و فنی است. در واقع این وسایل، اطلاعات را به منزله ماده خام، همچون یك كالای با ارزش برای تولید سایر فرآورده های صنعتی و علمی مبادله می كنند.در این نوشته، به سه مقوله مهم در حوزه اطلاعات و ارتباطات، یعنی "تكنولوژیهای نوین" و "نظم نوین اطلاعات و ارتباطات" اشاره می شود.

تكنولوژیهای نوین اطلاعات و ارتباطات

ابزارها و وسایلی كه به هر طریق موجب تولید، انباشت، پردازش و اشاعه اطلاعات شوند، تكنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی نامیده می شوند. در واقع، تكنولوژی اطلاعاتی عبارت است از: «مجموعه ابزارها، ماشینها و دانش و روش و مهارت استفاده از آنها در تولید، انتقال و جابه جایی، پردازش، آماده سازی و مصرف اطلاعات[۱]». بنابراین تمام ابزارها و وسایلی را كه در تولید، آماده سازی، و انتقال اطلاعات نقش دارند، اعم از وسایل دستی ساده یك كتابخانه تا وسایل پیچیده و پیشرفته یك مركز اطلاع رسانی، تكنولوژی اطلاع رسانی می خوانند.

بر این مبنا هر رسانه ای كه قابلیت انتقال و جابه جایی اطلاعات از یك نقطه به نقطه دیگر را داشته باشد و هدف آن برقراری ارتباط باشد، در قلمرو تكنولوژی ارتباطات قرار می‌گیرد. بدین ترتیب تكنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی به گونه ای با هم در آمیخته اند كه مجزا كردن آنها بسیار دشوار است. در حقیقت هر دو، هدف مشتركی را دنبال می كنند كه همان اشاعه اطلاعات در میان مردم است.دستاوردهای انسانی در جریان اختراعات و نوآوریهای جدید به طور پیوسته برگستره و دامنه تكنولوژیهای اطلاعات و ارتباطات افزوده اند. بدین ترتیب تكوین دنیای جدید قبل از هر چیز، مدیون دستاوردهای تكنولوژیهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است. محور اصلی این فنون، امروزه كامپیوتر و ابزارهای ارتباطات راه دور است. "كامپیوترها اساساً كار پردازش و انباشت اطلاعات را انجام می دهند و ارتباطات راه دور امكانات پخش و توزیع این اطلاعات را در سطح بسیار وسیعی فراهم می سازند[۲]". بنابراین تكنولوژیهای اطلاعاتی به مدد ابزارهای ارتباطی رسالت خود را كه همان جابه جایی و انتقال اطلاعات است، انجام می دهند.

عصر حاضر را به واسطهء بهره‌گیری از تكنولوژیهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی، "عصر اطلاعات و ارتباطات" نام نهاده‌اند. در این دوران، افراد و جوامع به طور مستمر با یكدیگر ارتباط دارند و جهان به شكل یكپارچه در آمده و به "دهكده ای جهانی" تبدیل شده است.

نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی

در فرهنگ و بستر در مقابل اصطلاح "نظام" (سیستم) چنین توصیفی آمده است: نظام «واحد پیچیده‌ای است مركب از بخشهای گوناگون كه تابع طرحی مشترك بوده و هدف مشتركی را دنبال می كنند[۳]». هدف مشترك در نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی، در دسترس قرار دادن اطلاعات به مفهوم عام است.یك نظام اطلاعاتی – ارتباطی قادر است كه انواع اطلاعات پدیده آمده از قبیل: اخبار، سرگرمی، اطلاعات علمی و آموزشی، موسیقی، داده ها، گفت و گو، عقاید، صور فرهنگی و جز آن را منتقل كند۴خصوصیات نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی كه دانش و اطلاعات را در میان مردم توزیع می كنند، این است كه: «نخست آنكه باید بتواند به استفاده كننده بگوید كه اطلاعاتش را كجا بیابد؛ دوم آنكه باید بتواند هر آن كه استفاده كننده تصمیم گرفت و خواست اطلاعات را به او برساند؛ سوم آنكه باید بتواند در محدوده‌ای از زمان كه استفاده كننده تعیین می كند، پاسخ بگوید [۴]».نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی را از نظر شیوه‌های انتقال اطلاعات، به سه دسته عمده تقسیم كرده‌اند، كه عبارت‌اند از: "نظام تك مركزی"، "نظام چند مركزی" و "نظام جهانی". این نظامها به گونه ای، سیر تكوین را از سادگی به سوی پیچیدگی طی كرده اند، و این بنابر پیوستگی آنها به فرایند درونی خود و استقلال از دیگر نظامها است.

نظام تك مركزی:

این نظام یكسویهء – از بالا به پایین – ارتباطات دربرگیرنده روابط اجتماعی نامساوی میان نهادهای اجتماعی است، زیرا در آن باور براین است كه باید جریان اطلاعات در كنترل و شكل دهی صاحبان قدرت باشد[۵]. كشورهای اروپایی و به پیروی از آنها، دیگر كشورها نیز نظامهای تك مركزی كنترل شده ای را پدید آوردند و این بیشتر به دلیل خواست نظامهای سیاسی آنها بوده است كه بر رسانه ها نظارت مستقیم داشته باشند و از آنها به عنوان ابزاری برای اعمال قدرت استفاده كنند.

نظام چند مركزی:

این نظام چند سویهء – از هر طرف – ارتباطات، بر اثر ظهور تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات، و گسترش این دانشها در سالهای اخیر فراچنگ آمده است. برخی از عواملی كه این نظام را پدید آوردند، از این قرارند: «آگاهی فراوان اجتماعات محلی، حركتهای اجتماعی، اقلیتها و یا احزاب فرعی از نظام كلی اجتماع، آشنایی با حقوق اجتماعی و آگاهی از تواناییهای رسانه های گروهی در شكل گیری خواسته ها و رسیدن به هدفهای خویش است [۶]».[۷]

نظام جهانی:

این نظام بر اثر مردم گرایی رسانه ها پدید آمده است. در حقیقت در این نظام تمام گروهها و دسته ها توانایی تولید محتوای رسانه ها را یافته اند و به راحتی فرهنگ، ارزشها، تجربه ها و سبك زندگی خود را در عرصه ملّی و حتی منطقه ای و جهانی نشر می دهند. این گرایش به ویژه در مورد رسانه های جدیدتر كه تحت تاثیر گسترش چشمگیر تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات قرار دارند، شدت بیشتر یافته است [۸].

نظامهای اطلاعاتی و ارتباطی از طریق محملهایی اطلاعات را به طور سریع و روزآمد در اختیار استفاده كننده قرار می دهند. برخی از این محملها كه نقش موثری در مبادله اطلاعات علمی دارند، از این قرارند: بانكهای اطلاعاتی؛ نظامهای بین المللی اطلاع رسانی؛ ماهواره ها.

---