پیشگیری از اعتیاد به انواع مخدر

اعتیاد به مواد یکی از معضلات بهداشتی, روانی و اجتماعی جهان امروز است اعتیاد به داروهای مجاز و غیرمجاز در چند دههٔ گذشتهٔ بسیار فراگیر شده است و حاکی از بروز یک مشکل جدی درسلامت جسمی, روانی واجتماعی است

اعتیاد به مواد یکی از معضلات بهداشتی، روانی و اجتماعی جهان امروز است. اعتیاد به داروهای مجاز و غیرمجاز در چند دههٔ گذشتهٔ بسیار فراگیر شده است و حاکی از بروز یک مشکل جدی درسلامت جسمی، روانی واجتماعی است.

مبارزه با اعتیاد درجهان بر سه روش کلی مبارزه باعرضه، درمان معتادان وفعالیت‌های پیشگیری در جهت کاهش تقاضا استوار می‌باشد. اگرچه مبارزه باعرضهٔ‌ موادبسیار ضروری است و بدون آنها مشکل مواد بسیار بدتر از امروز می‌بود، لیکن این تلاش مشکل سوء مصرف واعتیاد را از بین نبرده است.

دریک بازار بزرگ باتقاضای زیاد نمی‌توان حتی به میزان کم مواد راکمیاب نمود یا قیمت آن را اضافه کرد. درچنین بازاری توزیع کنندگان و دلالان به قدری افزایش می‌یابند تا قیمت‌ها نسبتاً پائین باقی بمانند. در آمریکا از سال ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۹ هزینه ای که صرف اجرای قوانین شد دو برابر گردیده اما در همان زمان قیمت کوکائین دربازار از ۱۰۰ دلار به ازای هرکدام به ۷۵ دلار تقلیل پیدا کرد. مطالعات مختلف نشان داده اند که تا وقتی تقاضا برای مواد زیاد است عرضه را نمی‌توان خیلی پائین آورد.

از طرف دیگر رویکرد درمانی نیز با مشکلات بسیاری مواجه است. بسیاری از افرادی که برای درمان مراجعه می‌کنند دچار عوارض جسمی، روانی واجتماعی جدی شده اند که برطرف کردن آن هزینه و وقت و انرژی زیادی صرف می‌کنند و میزان موفقیت نیز نامعلوم است.

به دلیل پیچیدگی مشکلات اعتیاد، ساختار درمانی پیچیده ای مورد نیاز است تا همهٔ ابعاد زندگی و الگوی رفتار مختلف معتادان رادربرگیرد، ساختارهائی مانند درمانگاههای ویژه معتادان، مراکز سم زدائی و بازپروری، کارگاه‌های حرفه ای و جوامع درمانی.

رویکرد پیشگیری در جهان عمر کوتاه تری دارد واز سی سال پیش به تلاش و مبارزه علیه اعتیاد اضافه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که رویکرد پیشگیری نیز می‌بایست در کنار مبارزه با عرضه و رویکرد درمانی مورد توجه قرار گیرد.

از سال ۱۹۸۰ میزان شیوع اعتیاد درکشورهائی که فعالیت‌های پیشگیری از اعتیاد را از طریق کاهش تقاضا با جدیت پیگیری می‌نمایند،‌کاهش قابل ملاحظه ای یافته است. به عنوان مثال، تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر در امریکا در سال ۱۹۹۰، نسبت به سال ۱۹۸۵ به نصف تقلیل یافته است،‌که این تغییر مدیون فعالیت‌های پیشگیری از اعتیاد بود ه است.

لغت «پیشگیری» یعنی جلوگیری از وقوع یک اتفاق، از نظر بهداشتی، پیشگیری عبارت است از مداخله ای مثبت و اندیشمندانه برای مقابله با شرایط مضر قبل از اینکه منجر به اختلال یا ناتوانی شود.

هدف از پیشگیری اولیه پیشگیری از شروع اختلال است که منجر به کاهش میزان بروز (Incidence) ودرنتیجه،کاهش میزان شیوع (Prevalence) می‌گردد.

● روش‌های پیشگیری اولیه عبارتند از:

۱) از بین بردن علل

۲) کاهش عوامل مخاطره آمیز

۳) افزایش مقاومت فرد

۴) جلوگیری از سرایت بیماری

● برنامه ریزی پیشگیری از اعتیاد

مراحل تدوین یک برنامه پیشگیری از اعتیاد عبارتند از :

۱) سنجش نیازها (Needs assessment)

۲) تعیین اهداف کلی پیشگیری (Development of goals)

۳) تعیین اهداف عینی (Development of resources)

۴) شناسائی منابع مورد نیاز (Identification of resources)

۵) شناسائی منابع مالی موجود (Identification of existing funding resources)

۶) مشخص نمودن وظایف مدیریت و راهبری (Assignment of leadership tasks)

۷) اقدام (Implementation)

۸) ارزیابی (Evaluation)

۹) بازبینی برنامه (program revision

● استراتژی‌های پیشگیری از اعتیاد

برای برنامه ریزی راههای موثر در پیشگیری از اعتیاد، ابتدا باید علل و عوامل موثر در شروع مصرف و اعتیاد به مواد را در نوجوانان و جوانان شناخت. عوامل ژنتیکی، شخصیتی، پسیکوپاتولوژیک،فارماکولوژیک، خانوادگی، محیطی و اجتماعی همگی دراتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند و عوامل متعدد درمقابل بایکدیگر به سوء مصرف و سپس اعتیاد منجر می‌گردند.

برای انتخاب و به کارگیری مناسب استراتژی‌ها، دانستن نیازها و مشکلات و پتانسیل‌ها و توانائی‌های اجتماعی ضروری است. اجرای هربرنامهٔ پیشگیری به شناخت دقیق منطقه،‌بررسی کامل وضعیت بهداشتی و روان شناختی و بررسی‌های همه گیرشناسی بستگی دارد تا به این وسیله عوامل موثر بر مصرف مواد آشکار شود. به عنوان مثال، باید شایع ترین نوع مادهٔ مصرف و گروه سنی افراد در معرض خطر، موقعیت‌ها و محل‌های مصرف، باورهای نادرست وعوامل مخاطره آمیز، امکانات و منابع موجود را شناخت و براساس آن مدل فعالیت‌های پیشگیری را تعیین نمود. تحقیقات نشان داده اند که نمی‌توان یک روش واحد را به عنوان بهترین روش برای همه افراد و گروه‌ها انتخاب نمود. بهره گیری از استراتژی‌های مختلف برای تاثیر برشیوع اعتیاد ضروری است زیرا عوامل متفاوتی در ایجاد اعتیاد موثرند.

● مهمترین استراتژهای پیشگیری از اعتیاد که درجهان از آنها استفاده می‌شود عبارتند از :

۱) آگاهسازی افراد در مورد خطرات و مضرات مواد

۲) افزایش مهارت‌های زندگی مانند مهارت تصمیم گیری، حل مسئله، ارتباطات اجتماعی

۳) تقویت فعالیت‌های جایگزین به جای مواد برای ارضای نیازهای روانی اجتماعی نوجوانان وجوانان

۴) مشاوره و مداخلهٔ حین بحران، دربحران‌های مختلف در طول زندگی

۵) ارتقاء فرهنگی و مذهبی

۶) تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد

۷) درمان معتادان برای جلوگیری از سرایت اعتیاد

▪ استراتژیهای فوق در قالب فعالیت‌های زیر مورد بحث قرار می‌گیرند:

۱) فعالیت‌های متمرکز برفرد

۲) فعالیت‌های متمرکز برآموزش و آگاه سازی والدین

۳) فعالیت‌های متمرکز برمعلمان ومدرسه

۴) فعالیت‌های پیشگیری بااستفاده از رسانه‌ها

۵) فعالیت‌های پیشگیری از طریق محلهای کار و مکان‌های تجمع

۶) فعالیت‌های پیشگیری با استفاده از شبکهٔ مراقبت‌های بهداشتی اولیه

۷) وضع واجرای قوانین و مقررات