آسیب شناسی اقتصادی مین

مین خسارت ها و هزینه های زیادی را به بار می آورد خسارت های فردی شامل مرگ, نقص عضو, ازكارافتادگی و آسیب های روانی, اجتماعی و اقتصادی همراه با آن خسارت های عمومی شامل هزینه های اقتصادی, مهاجرت ها و آوارگی ها, فقر, استهلاك منابع و ثروت های ملی

غیرانسانی ترین و وحشیانه ترین حربه جنگی، مین است، چرا كه در جنگ ناجوانمردانه می كشد و در صلح ددمنشانه زندگی را تباه می كند. در ۱۰ سال گذشته، كشورهای غربی میلیاردها دلار صرف آگاه سازی از مین كرده اند و به مردم، به كشاورزان و دانش آموزان می گویند كه به مناطق آلوده به مین نروند - ولی می روند به خاطر آن كه فقیرند: آنها باید گوسفند داشته باشند تا زندگی كنند، گوسفند علف می خواهد، علف جایی است كه مین گذاری شده است.

مین خسارت ها و هزینه های زیادی را به بار می آورد: خسارت های فردی شامل مرگ، نقص عضو، ازكارافتادگی و آسیب های روانی، اجتماعی و اقتصادی همراه با آن خسارت های عمومی شامل هزینه های اقتصادی، مهاجرت ها و آوارگی ها، فقر، استهلاك منابع و ثروت های ملی، تغییر اولویت های سرمایه گذاری، نارضایتی مردمی و بحران های محلی و منطقه ای. بررسی آثار و عواقب مین، مستلزم توجه همزمان به همه این جنبه ها است و كلیت و جامعیت این بررسی است كه می تواند تا حدودی مانع از انتقادهای افرادی شود كه با تكیه بر جنبه های عاطفی، هرگونه محاسبه كمی آثار مین را بی توجهی به آه مادران دلسوخته و یتیمان پدر از دست داده می دانند - غافل از این كه به هر حال چون نمی توان كمیت آه مادران و یتیمان را اندازه گیری كرد، لازم است ابعاد فاجعه را برای آموزش مردم، متقاعدسازی دولت های مركزی و محلی برای اولویت دادن به پاكسازی مین و تخصیص منابع لازم برای این منظور و همچنین برای جلب مشاركت و حمایت مالی و معنوی مردم و سازمان های غیردولتی و بین المللی از برنامه ها و اقدامات عملی مربوط به جلوگیری از تولید، فروش، انبار كردن و كاربرد مین، به صورتی عینی، كمی و قابل درك و محاسبه بیان كرد. تنها از این طریق است كه می توان ردیفی در بودجه دولت ها، تردیدی در دل جنگ افروزان و جنگ سالاران، تغییری در خط تولید صنایع مرگ و توقفی یا تاملی در تلاش های بازاریابی سوداگران مرگ به وجود آورد. این بررسی مختصر تنها به آثار اقتصادی مین و پاكسازی مین می پردازد و استفاده از واحدهای پولی ریال و دلار به معنای چشم پوشی از رنج و عذاب و غم و اندوه سرشار بازماندگان قربانیان از دست رفته و قربانیان آسیب دیده نیست و امید است اهل سخن و قلم در جهت آگاه سازی هرچه بیشتر مردم و مسئولین و اهل عمل نیز در جهت ریشه كنی هرچه سریع تر این شر بزرگ از سرزمین ما و همه جوامع بشری تلاش نمایند.

● تا اول اكتبر ۲۰۰۴

۳۳ كشور در قاره آمریكا كنوانسیون را تصویب كرده و به آن پیوسته اند و یك كشور (هائیتی) تنها آن را امضا كرده است و كشور ایالات متحده آمریكا و كوبا آن را نه امضا و نه تصویب كرده اند.

۴۲ كشور در آسیا، قفقاز و آسیای مركزی كنوانسیون را تصویب كرده و به آن پیوسته اند، ۲ كشور آن را امضا كرده و ۹ كشور آن را نه امضا و نه تصویب كرده اند.

۵ كشور در خاورمیانه كنوانسیون را تصویب كرده و به آن پیوسته اند (اردن، الجزایر، یمن و قطر) و ۱۳ كشور آن را نه امضا و نه تصویب كرده اند. ایران تا آن تاریخ كنوانسیون را نه امضا و نه تصویب كرده است.

۴۶ كشور در آفریقای جنوب صحرا كنوانسیون را تصویب كرده و به آن پیوسته اند، یك كشور آن را امضا كرده (اتیوپی) و یك كشور آن را نه امضا و نه تصویب كرده است. (سومالی)

۱۸ كشور در آسیای شرقی و جنوبی كنوانسیون را تصویب كرده و به آن پیوسته اند، ۵ كشور آن را امضا كرده و ۱۷ كشور آن را نه امضا و نه تصویب كرده است.

به این ترتیب تا اول اكتبر ۲۰۰۴ جمعاً ۱۴۴ كشور كنوانسیون را تصویب كرده و به آن پیوسته اند، ۹ كشور تنها آن را امضا كرده و ۴۲ كشور آن را نه امضا و نه تصویب كرده اند.

● مین و توسعه

مین زمینی مانع عمده ای بر سر راه رشد و توسعه و اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در بعضی از كشورها و مناطق آلوده به مین است، زیرا مناطق تولیدی را غیرقابل دسترسی می كند و پاكسازی اراضی آلوده به مین، به حجم كار بسیار سنگین، هزینه عظیم و زمانی طولانی نیاز دارد و این در حالی است كه منابع مالی و بودجه ای قابل تخصیص به این امر محدود است. اضافه بر این، در كشورهای فقیر و حكومت های غیردموكراتیك، كار پاكسازی مین از اولویت لازم برخوردار نمی شود.

جلوگیری از آزادی حركت، آشكارترین و موثرترین عاملی است كه با وجود مین در یك سرزمین، تولید و تجارت را متوقف می كند. قدرت تولیدی و بهره برداری افراد در اثر عدم دسترسی به محل تولید و فعالیت خود به علت آلودگی به مین و در نتیجه آوارگی و جابه جایی، به شدت كاهش می یابد.

هزینه های مربوط به وجود میدان های مین در سرزمین های آلوده به مین به طور كلی مربوط است به موارد زیر:

▪ هزینه های حمایت از جمعیت های وسیعی كه به دلیل مین های زمینی از محل كار و زندگی خود خارج شده و به صورت پناهنده به مدت چندین سال در نقاط دیگر مستقر و یا آواره می شوند.

▪ نقصان باروری اراضی و تخریب آنها در اثر بلااستفاده ماندن طولانی.

▪از بین رفتن درآمد جمعیت هایی كه به مهاجرت و پناهندگی آنها منجر می شود.

▪ وابستگی جمعیت به كمك های لازم برای تامین نیازهای زیربنایی و جایگزین تاسیسات از بین رفته یا غیرقابل بهره برداری به علت مین گذاری مانند سیستم آبیاری كشاورزی.

▪ افزایش هزینه های بازسازی و احیای راضی در نتیجه تورم و تخریب بیشتر آنها در طول زمان.

▪ خسارت هایی كه در بلندمدت به زمین های نیالوده به مین در نتیجه استفاده های شدید و مكرر برای كشت یا چرای دام، وارد می شود.

▪هزینه های مربوط به درمان، مراقبت و نگهداری از مصدومین معلول كه باید برای مدت های طولانی انجام شود.

▪ هزینه های مربوط به جبران خسارت افرادی كه در جریان پاكسازی مین قربانی انفجار شده و یا آسیب می بینند.

▪هزینه های اقتصادی مربوط به عملیات پاكسازی مین.

فایده های پاكسازی مین عبارت است از كاهش تعداد حوادث مربوط به مین (در انسان و حیوان) و احیای زمین برای كاربردهای مولد. در نتیجه احیای زمین فعالیت های تولیدی و كشاورزی و دامپروری بدون ترس از مین گسترش پیدا می كند و شرط لازم برای رفع فقر تامین می شود. از آنجا كه هزینه ها و فایده های پاكسازی مین در طول سال های آینده تحقق پیدا می كند، هر دو جریان هزینه و فایده سال های آینده به ارزش فعلی خالص تبدیل می شود و برای این منظور از یك نرخ تنزیل (۵ یا ۱۰ درصد) استفاده می شود.

برآورد هزینه ها و فایده های اقلام مختلف بر حسب قیمت هایی صورت می گیرد كه نه تنها در كشورهای مختلف متفاوتند، بلكه در مناطق مختلف یك كشور هم یكسان نیستند. به عنوان نمونه، ارزش خالص تولید اراضی كشاورزی در افغانستان در هر كیلومتر مربع(۱۰۰ هكتار) زمین در مناطق شمالی سالانه ۱۳۵۰۰ دلار آمریكایی و در ایالت های قندهار و زابل تا ۵۲۰ هزار دلار آمریكایی متفاوت است. ارزش خالص تولید دامپروری در هر كیلومتر مربع مرتع بین ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار آمریكایی برآورد شده است.

زیان اقتصادی ناشی از یك حادثه منجر به فوت اصابت مین به یك نفر هم در كشورهای مختلف متفاوت است. شاخص (جایگزین) مناسب برای تخمین زیان اقتصادی ناشی از فوت یك نفر انسان متوسط ( از نظر سن، مهارت، درآمد و...) را می توان بهره وری یعنی ارزش افزوده سرانه قرار داد كه در كشورهای مختلف متفاوت است - هر چند ارزش والای هر فرد انسانی قابل محاسبه نیست و شاید در همه جا برابر باشد.

زیان اقتصادی وارده بر اثر اصابت مین به هر یك نفر در افغانستان معادل ۱۲ هزار دلار آمریكایی برآورد شده است و خسارت فرد ناشی از اصابت مین به تنهایی معادل ۹ هزار دلار آمریكایی است، كه بر این اساس ارزش فعلی خالص این خسارت از نظر اقتصادی در یك دوره ۱۵ساله معادل ۶۹ هزار دلار آمریكایی است. یعنی یك مصدوم مین كه در سال معینی قربانی می شود، حداقل خسارت اقتصادی آن را اگر تنها به ۱۵ سال آینده محدود كنیم، ارزش فعلی خالص این خسارت ۱۵ساله، امروز ۶۹ هزار دلار آمریكایی است.

ارزش خالص تولید اراضی كشاورزی در هر كیلومتر مربع (۱۰۰ هكتار) زمین در هر سال در مناطق شمالی افغانستان ۱۳۵۰۰ دلار آمریكایی و در ایالت های قندهار، زابل و اوروزگان تا۵۲۰ هزار دلار آمریكایی تخمین زده شده است. فایده پاكسازی اراضی آبی، بسیار بیشتر از این ارقام و تا ۵/۱ میلیون دلار آمریكایی در هر یك كیلومتر مربع (۱۰۰ هكتار) در سال است.

ارزش خالص دامپروری در هر كیلومتر مربع (۱۰۰ هكتار) مرتع ۱۲۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار آمریكایی برآورده شده و خسارت وارد شده به دام ها در نتیجه حوادث مین، سالانه حدود ۲۵۰۰ دلار آمریكایی در هر یك كیلومتر مربع (۱۰۰ هكتار) است.

فایده حركت بر روی جاده های پاكسازی شده از مین، در مقایسه با راه های طولانی تر و خطرخیزتری كه برای در امان بودن از خطر جاده های آلوده به مین باید طی كرد، عبارت است از هزینه و وقت صرفه جویی شده مسافران در سفر بر روی جاده های امن. فایده ناشی از پاكسازی جاده ها از مین بسیار زیاد است و طبق برآوردهای به عمل آمده سالانه معادل ۲۵۰ هزار دلار آمریكایی در هر ۵۰ كیلومتر است.

هزینه پاكسازی مناطق آلوده به مین، بیشتر از هزینه پاكسازی میدان های جنگ است. هزینه پاكسازی مناطق آلوده به مین در هر متر مربع ۷۷/۰ دلار آمریكایی در سال ۱۹۹۹ بوده در حالی كه پاكسازی میدان های جنگ معادل ۰۳/۰ دلار آمریكایی در هر متر مربع بوده است.

در مقایسه كارایی دو روش پاكسازی مین یعنی روش استفاده از سگ های تعلیم دیده و روش پاكسازی توسط گروه های متخصص، عملكردها نشان داده است كه روش پاكسازی با استفاده از سگ های تعلیم دیده، كاراترین روش بوده و به طور متوسط در هر یك ساعت ۵/۳ برابر زمین آلوده به مین را در مقایسه با گروه های متخصص پاكسازی می كنند.

بازده اقتصادی پاكسازی مین به طور كلی زیاد است، به ویژه اگر فایده های اضافی غیرقابل كمی كردن ناشی از مین زدایی كه در مورد افراد، جوامع محلی و مناطق وجود دارد، مورد توجه قرار گیرند. بالاترین بازده پاكسازی مین در استان ها و مناطقی است كه از سیستم های آبیاری استفاده می شود و شرایط بهتری برای كشاورزی وجود دارد. در این گونه مناطق، همه روش های پاكسازی مین دارای توجیه اقتصادی هستند.

پاكسازی زمین های مرتعی (مرغزارها) را می توان بر پایه ملاحظات تنگ نظرانه اقتصادی و به این دلیل كه دارای بهره وری پایین تری نسبت به سایر زمین ها - مثلاً زمین های كشاورزی - هستند، واجد اولویت ندانست اما هر انسانی كه در اثر اصابت به مین در زمین های مرتعی هم آسیب ببیند و هر چوپانی كه از فعالیت اقتصادی محروم شود، خسارتی به حساب می آید كه هرگز قابل چشم پوشی در اولویت گذاری ها نیست. گفتنی است كه در انتخاب روش پاكسازی مین در زمین های مرتعی و مرغزارها، استفاده از سگ های تعلیم دیده و یا روش های استفاده از افراد قومی قابل توجیه اند و سایر روش ها از نظر اقتصادی توصیه نمی شوند.

به طور كلی استفاده از سگ های تعلیم دیده برای پاكسازی مین، برترین روش است و دارای بالاترین نسبت فایده - هزینه است و هیچ یك از روش های دیگر چنین بازدهی را ارائه نمی كنند. بررسی ها و مشاهدات تجربی نشان داده است كه استفاده از روش های دستی برای پاكسازی مین ۵/۱ برابر بیشتر از روش های مكانیكی هزینه دارد.

برآورد خسارات اقتصادی مین، به صورت میانگینی وزنی از معلولیت نسبی افراد قربانی انفجارهای مین صورت می گیرد. به عنوان نمونه، خسارات اقتصادی یك نفر قربانی نوعی مین در افغانستان بر اساس درجه معلولیت و آمار واقعی نوع صدمات وارده به قربانیان در آن كشور به صورت زیر برآورد شده است:

درجه معلولیت قربانیان در صورت مرگ ۱۰۰ درصد، در صورت نابینایی ۷۰ درصد و در صورت نقص عضو ۶۰ درصد محسوب شده است. جراحت ها نیز بر حسب شدت و ضعف آن بین ۵۰ تا ۲۰ درصد تعیین شده است. از این رو در صورتی كه اصابت مین به مرگ قربانی بینجامد، خسارت اقتصادی وارده معادل ۱۰۰ درصد ارزش كاری فرد به حساب می آید و در صورت نابینایی معادل ۷۰ درصد كه به معنای آن است كه شخص قربانی مین با از دست دادن بینایی خود ۷۰ درصد از بهره وری و كارایی خود را در باقی مانده حیات خود از دست می دهد.

بایزید مردوخی

منابع:

۱ - بروشورها، بولتن ها، بریده روزنامه ها و گزارش های «كانون مشاركت در پاكسازی مین».

---