نیم قرن نقاشی به سبک عکس نگاری

یکی از نقاشانی که در حافظه هنری ایرانیان جای ثابتی پیدا کرده, حجت شکیباست شاید میزان مراجعه اقشار مختلف مردم به نگارخانه های هنری کم باشد, اما دایره گسترده ای از علاقه مندان به تلویزیون و سینما, کارهای تلویزیونی و سینمایی علی حاتمی را دیده اند و در این آثار به حتم با ضرب قلم های استادانه حجت شکیبا آشنا شده اند

یکی از نقاشانی که در حافظه هنری ایرانیان جای ثابتی پیدا کرده، حجت شکیباست. شاید میزان مراجعه اقشار مختلف مردم به نگارخانه‌های هنری کم باشد، اما دایره گسترده‌ای از علاقه‌مندان به تلویزیون و سینما، کارهای تلویزیونی و سینمایی علی حاتمی را دیده‌اند و در این آثار به حتم با ضرب قلم‌های استادانه حجت شکیبا آشنا شده‌اند.

در سریال فاخر «هزار دستان» همچنین فیلم های «کمال الملک» و «دلشدگان» هر نقاشی ای که جلوی دوربین آمده و به معرض تماشای مردم قرار گرفته آثار حجت شکیباست.

چه در فیلم معروف کمال الملک که ناصرالدین شاه تابلوی تالار آینه او را در دست می گیرد و با تالار آینه کاخ خود مقایسه می کند و درباره نقاشی به تحسین و شگفتی سخن می گوید و چه آثاری که در هزار دستان و دلشدگان بارها جلوی دوربین علی حاتمی رفته است.

این روزها نیم قرن تلاش مستمر حجت شکیبا روی دیوار فرهنگسرای نیاوران است که تجربیات گوناگون او بسیار فراتر از چند نقاشی است که در فیلم های مزبور به یادگار مانده است.

حجت شکیبا در ۵۰ سال کار هنری مستمرش علاوه بر موقعیت شایان توجهی که در نقاشی هایپر رئالیسم (عکس گونه) پیدا کرد، بخصوص در نقاشی مفاخر ادبی ایران، در تصویرسازی از متون ادبی شاخص ادبیات پارسی نظیر شاهنامه فردوسی و رباعیات خیام نیز جزو پیشگامان به شمار می آید؛ راهی که در سال های اخیر با مجموعه تازه مولانا با تعریفی تازه از نقاشی مبتنی بر ادبیات آن را ادامه داده است.

در این نمایشگاه ۱۱ دوره کاری مختلف حجت شکیبا مرور شده است که شاید برای بسیاری از علاقه مندان به آثار او حاوی نقاشی هایی تعجب برانگیز باشد. او برخلاف جنس هایپررئالیستی که از این نقاش پیشکسوت سراغ دارند، کار نقاشی خود را با آثار انتزاعی شروع کرده است.

درواقع شکیبا حتی پس از فارغ التحصیل شدن از دانشکده هنرهای زیبا هنوز یک نقاش انتزاعی بود و پس از آن بود که با علاقه به نقاشی عکس گونه، دست به تجربیاتی در این وادی زد که او را در عنفوان جوانی به عنوان یکی از پیشگامان نوین این سبک در ایران برشمرد.

در این نمایشگاه از هریک از دوره های کاری هنری او مشتمل بر شناخت طبیعت (رئالیسم)، عکس نگاری (هایپررئالیسم)، سیری در تاریخ قاجار و زنان قجری، سیری در تاریخ گذشته پرافتخار ایران، نقاشی های موسوم به هخامنشیان و ساسانیان، نقش زنان ایران در طول تاریخ، سیری در محتوای اشعار حافظ و خیام، نگاهی به مدرنیسم و عکاسی، فرم،رنگ و انعکاس نور در نقاشی، تصویرگرایی از شاهنامه فردوسی و اینک مولانا به روایت نقاشی حداقل دو سه اثر روی دیوار رفته که می تواند برای محققان نقاشی و حتی جوانان نقاشی یک نوع کارگاه هنری به شمار آید.

حجت شکیبا مهر ۱۳۲۸ در گرگان به دنیا آمد. پدرش میرزا محمود، عکاس بود که حدود سال های ۱۳۲۰ اولین عکاسی الکتریکی را در شهر گرگان تاسیس کرده بود. میرزا محمود دستی هم در نقاشی داشت. به این ترتیب بود که حجت شکیبا از کودکی با نقاشی و عکاسی آشنا شد.

شکیبا دوره دبیرستان را در مدرسه ایرانشهر گرگان گذراند، سپس به هنرستانی در تهران رفت و زیر نظر استادانی چون مقیمی تبریزی و غلامحسین نامی تعلیم دید.

پس از آن تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران ادامه داد. در یکی از نقاشی هایش از یک اسکناس یک تومانی، شیوه اجرا، استفاده از رنگ های پخته و سایه روشن ها چنان دقیق و به عکس نزدیک بود که او را درزمره نقاشان هایپررئالیست قرار داد. اولین نمایشگاه او با عنوان «اسکناس های شکیبا» که در گالری سیحون در سال ۱۳۵۵ برگزار شد، او را به جامعه هنری ایران معرفی کرد.

حجت شکیبا در مورد آن که چطور نقاشی های فیگوراتیو عکس گونه را سال ها متد خاص خود قرار داده است، گفت: پدرم در گرگان عکاس بود و من نزد او روی عکس ها و فیگور صورت مردم رتوش و نقاشی می کردم. بعد ها به مشهد رفتم و شاگرد نقاشی شدم که پرتره می ساخت.

بعد بسیار اتفاقی در منزل کسی، نقاشی های کمال الملک را دیدم و مدهوش انرژی نقاشی های عکس گونه او شدم، از آن پس دریافتم این علاقه ویژه من در کار هنری است. من سال ۵۲ از دانشکده هنرهای زیبا فارغ التحصیل شدم و سبک های مدرنیستی و انتزاعی را خوب می دانم و در این زمینه اتود های بسیار هم زده ام، اما در فضایی نقاشی کردم که به آن تعلق عاطفی داشتم و از بچگی با آن دمخور و آشنا بودم. من با خلق نقاشی ها هایپررئالیسم به اصل خودم، به آنجایی که به دنیا آمده بودم، بازگشتم.

حجت شکیبا صاحب پنج کتاب نقاشی است که دیوان حافظ، رباعیات حکیم عمر خیام، نقش عکس در هنر ایران و ایران دخت از مجموعه نقاشی هایش در این زمره اند. آثارش تاکنون در کشورهای مختلفی از جمله سوئیس، انگلستان و کانادا به نمایش عمومی درآمده است.

همان طور که اشاره شد، حجت شکیبا تاکنون سبک های مختلف هنری را تجربه کرده است و در ادامه تجربه گرایی اش حتی پا را از نقاشی فراتر نهاده و سال گذشته نمایشگاهی از عکس هایش را با عنوان «شدونا» در گالری شکوه به تماشا گذاشت که نمونه های شاخص این آثار را می توان در این نمایشگاه رصد کرد.

با مرور آثار حجت شکیبا به نقاشی هایی برمی خوریم که رگه هایی از نقاشی آبستره را در خود دارند که البته وامدار تجربیات او در حدود ۴۰ سال پیش در حوزه نقاشی مدرنیستی است. او در این باره گفت: اگر می خواهید پایبند ذات نقاشی باشید و اثرتان را به بهترین نحو به مخاطب انتقال دهید، باید ببینید درباره چه موضوعی کار می کنید و فرم اثرتان را براساس همین موضــــــوع تعریف کنید.

کما این که من در مجموعه شاهنامه، مینیاتور را در پس زمینه کاراکترهایم به کار بردم و تجربیاتی که نزد استاد مقیمی تبریزی در زمینه مینیاتور داشتم، در این آثار به کار بستم. من معتقدم هنرمند نباید نسبت به یک سبک خاص تعصب داشته باشد.

باید انعطاف داشت و هر تکنیک و روش خوب را پذیرفت و سر جایش از آن بهره برد. مثلا در نقاشی عکس نگاری تلالو، درخشانی و شفافیت آثار نقاشان فرنگی برایم یک سوال همیشگی بود که سال ها با نسخه برداری و کپی برداری از نقاشان بزرگ این حوزه راز این رنگ ها را دریافتم و آنها را در آثار خودم جای دادم. هنرمند نقاش باید هم ذهن باز و درک قوی داشته باشد هم در اجرا قدرتمند عمل کند.

او در مورد مجموعه شدونا که چند اثر از آن را نیز در این نمایشگاه به نمایش گذاشته است، گفت: در خلق این آثار از عکس هایی که در ونکوور کانادا گرفته بودم، استفاده کردم. این آثار شامل عکس و نقاشی هایی می شود که برخلاف دوره های پیشین کاری ام از فضایی انتزاعی با ردی از فیگور خلق شده اند. مجموعه شدونا را بی ارتباط با مجموعه آثار تازه ام، «مولانا» نمی دانم. در این آثار حرکات دورانی و حالاتی که تداعی کننده مولانا باشد، به چشم می خورد. به نظر من این دو ایده هر دو خاص هستند و از یک حالت روحانی می آیند، پس جای تعجب ندارد که با هم ارتباط داشته باشند. این دو مجموعه درواقع به هم رسیده اند. مجموعه شدونا در نمایشگاه قبلی ام تمام شده، اما آن را در «مولانا» حل کرده ام. یک نوع دین و احساس وظیفه در قبال این موضوعات احساس می کنم. قبل از این همیشه در آثارم از ایران و تاریخ ایران می گفتم، اما در مجموعه های تازه ام از انسان ها می گویم.

نیم قرن نقاشی های شکیبا تا نهم خرداد در گالری شماره یک فرهنگسرای نیاوران در انتهای خیابان پاسداران، روبه روی پارک نیاوران، فرهنگسرای نیاوران روی دیوار خواهد بود و علاقه مندان می توانند همه روزه از ساعت ۱۰ تا ۱۹ و روزهای تعطیل ۱۴ تا ۱۹ از این آثار دیدن کنند.

سجاد روشنی