بنیاد عرفان برتر

به سبب پژوهش درباره حقیقت هستی و جستجوی پاسخ درباره آن, عده زیادی از فرهیختگان مشغول تفکر و تحلیل شده و به معلومات فراوانی دست یافتند و از طریق آن معلومات به مجهولات فراوانی پی بردند, این افراد به نام فلاسفه و اهل نظر معروف شدند

به سبب پژوهش درباره حقیقت هستی و جستجوی پاسخ درباره آن، عده زیادی از فرهیختگان مشغول تفکر و تحلیل شده و به معلومات فراوانی دست یافتند و از طریق آن معلومات به مجهولات فراوانی پی بردند، این افراد به نام فلاسفه و اهل نظر معروف شدند.

عده‌ای دیگر نیز معتقد شدند دستیابی به حقیقت از طریق نظر و اندیشه ممکن نیست بلکه تنها راه، مجاهدات و ریاضت‌های نفسانی است و پس از معرفت نفس، خودبه خود، معرفت سایر عوالم برای انسان ممکن می‌گردد. البته به قدر علم و شناخت نفس نه بیشتر. این افراد به اسم صوفی و عارف عملی و اهل معرفت نامیده شدند و طریق آنها نیز عرفان عملی و تصوف لقب یافته است.

کتاب «بنیاد عرفان برتر» نوشته دکتر یحیی کبیر در سال جاری در ۴۴۸ صفحه و ۱۲ فصل به همت موسسه بوستان کتاب در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

از جمله مباحث مهم این اثر، بیان این اصل کلی و بحث عالی است که غیر از انسان، هیچ مرتبه و مقامی از مراتب و درجات وجود، غایت تجلی حق نمی‌باشد و کمال جلا و استجلا به وجود انسان متحقق می شود و اوست غایت الغایات.

در بخش نخست این کتاب، مبانی عرفان نظری مورد مطالعه قرار می‌گیرد. از آنجا که یکی از مهم‌ترین رئوس ثمانیه، بیان موضوع علم است در این بخش نویسنده به بیان موضوع علم عرفان بنا بر مشرب اهل تحقیق پرداخته است و منظور از اهل تحقیق همانا اهل عرفان است که محض در حکمت انسی‌اند نه متاخرین از مشاء که گرفتار حکمت بحثی گشته‌اند. خصوصیات و ویژگی‌های انسان کامل از دیگر مباحثی است که در این اثر مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

نبی در اصطلاح اهل عرفان، کسی است که بر خلق مبعوث می شود و آنها را هدایت می‌کند و امت خود را به کمالات شایسته استعدادهای اعیان ثابته می‌رساند و ولایت نیز حقیقت کلیه‌ای است که از شون ذاتی حق و منشأ ظهور و بروز حقایق خلقی است. در واقع حقیقت ولایت، نظیر وجود متجلی در همه حقایق است.

این موضوعات در فصل چهارم کتاب مورد بررسی قرار گرفته و در مبحث بعدی مطالعه درباره موحد و انسان کامل و شبهات پیرامون آن از منظر نویسنده دور نمانده است.

در بخش دوم با عنوان«عارفان الهی و عرفان برتر» به پیدایش و سیر عرفان و تصوف از قرن دوم تا نهم پرداخته شده است و مکتب‌های تصوف علمی و عملی از دیگر موضوعاتی است که نویسنده بدان پرداخته است.

● گلشن حقیقت

کتاب «گلشن حقیقت» از سیدحسن نصر، ترجمه ان‌شاءالله رحمتی در سال جاری به همت نشر سوفیا در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

این کتاب در ۴۷۹ صفحه و ۴بخش کلی گردآوری شده است.

در این کتاب به نقش تمدنی و فرهنگی تصوف پرداخته نشده است، بلکه سعی و تلاش نویسنده بر آن بوده که بیشتر به روان مردان و زنانی که طالب حقیقت هستند بپردازند. در نتیجه نویسنده تلاش خود را کرده است تا حقایق تصوف را عرضه کند و در عین حال نیازهای فکری و معنوی ملموس زنان و مردان معاصر هم در شرق و هم در غرب را در نظر بگیرد.

نویسنده در فصل اول به معنای انسانیت پرداخته است. این که ما که هستیم و در این دنیا به چه کار مشغولیم؟ سوالی است که نویسنده در اینجا بدان پاسخ داده است.

همچنین در این قسمت به انسان کامل اشاره شده است. شرح مبسوط نظریه انسان کامل را در نوشته‌های صاحب‌نظران پرآوازه‌ای چون ابن‌عربی می‌توان یافت. مفهوم انسان کامل که برخی آن را انسان جامع نیز می‌نامند برای عرفان اسلامی چندان محوریت دارد که لویی ماسینیون از بزرگ‌ترین تصوف‌پژوهان غربی آن را «اسطوره ممتاز اسلام» نامیده است. به هر تقدیر به اعتقاد صوفیه، انسان کامل؛ واقعیت جامع همه مراتب هستی به غیر از خداوند است.

حقیقت، عنوان فصل دوم کتاب مورد بحث است. در این فصل محوریت معرفت برای عرفان اسلامی، عرفان نظری و کارکرد آن در حیات معنوی، وحدت وجود، خلقت و نظام تجلی، مراتب وجود، شناخت حقیقت و رستگاری و... مورد مطالعه قرار گرفته است.

شناخت حقیقت در نهایت فقط فهم نظری مفاهیم نیست، این شناخت پیش از هر چیز دیگر شناختی است که با ایمان توأم است و همه وجود را در بر می‌گیرد.

آن آتشی که جذب می‌کند و می‌سوزد، آرامشی که آرام می‌کند و آزاد می‌سازد عشق و زیبایی است. در فصل سوم به این موضوع پرداخته شده است. برای رسیدن به گلشن حقیقت صرف تحصیل معرفت و متحقق شدن به آن کفایت نمی‌کند، بلکه باید مجذوب زیبایی در بالاترین مرتبه آن شد.

راه حقیقت به کشف حقیقت که به معنای شناخت آن است منتهی می‌شود. به علاوه حقیقت چنان است که بدون عشق ورزیدن قابل شناخت نیست و سرانجام آن عشق در نهایت وصال خداوند است که او نیز در میان بندگان به کسانی عشق می‌ورزد که به او عشق بورزند.

در فصل چهارم کتاب با عنوان خیر و عمل بشر نویسنده به اعمال نیک و بد و نسبت عمل با نفس می‌پردازد.

هدایت شده به راه راست فقط این نیست که از اراده خداوند و شریعت او در این دنیا روی زمین پیروی کنیم، بلکه به والاترین معنا، عروج به حقیقت الهی است که در فصل پنجم نویسنده آن را مورد بررسی قرار داده است.

در این فصل با عنوان«چگونه به گلشن حقیقت برسیم» به مباحثی چون صراط مستقیم، طریقت، مفهوم ولایت، مرشد و مرید و آداب طریقت، سماع و هدف اعمال صوفیانه، احوال و مقامات و... پرداخته است. «دستیابی به مرکز تصوف»، عنوان فصل ششم این کتاب است.

مریم لباف‌زادی