چـرا چشـم بعـضی‌هـا خشـک مـی‌شـود؟

به‌طور کلی اشک سه لایه دارد: لایه سطحی (چربی) که مانع تبخیر اشک می‌شود، لایه میانی (آبکی) و لایه عمقی (موسینی) که باعث سهولت حرکت اشک می‌شود.
خشکی چشم و کم شدن ترشح اشک، ممکن است با …

به‌طور کلی اشک سه لایه دارد: لایه سطحی (چربی) که مانع تبخیر اشک می‌شود، لایه میانی (آبکی) و لایه عمقی (موسینی) که باعث سهولت حرکت اشک می‌شود.

خشکی چشم و کم شدن ترشح اشک، ممکن است با هر کدام از این ۳ لایه مرتبط باشد.

اختلال در لایه چربی در بیماران با التهاب پلک دیده می‌شود. به علت وجودنداشتن لایه چربی در اشک، به سرعت تبخیر می‌شود و در نتیجه بیماران دچار احساس سوزش و خشکی می‌شوند.

اختلال در لایه آبکی، گاه علل مادرزادی مثل تشکیل‌نشدن غده اشکی، تکامل نیافتن عصب شماره ۷ و نشانگان شوگرن دارد. نشانگان شوگرن، بیماری‌ای است که در آن خشکی چشم همراه خشکی سایر مخاط‌ها از جمله دهان و بینی است. علاوه بر این، درگیری مفاصل هم دیده می‌شود. این بیماری از بیماری‌های اتوایمیون (خودایمنی) است و بیشتر خانم‌ها را در سن یائسگی مبتلا می‌کند.

اختلال در لایه موسینی بیشتر در بیماران با اختلال‌های تغذیه و کمبود ویتامین A دیده می‌شود. این بیماری در سوختگی‌های شدید چشم و بعضی بیماری‌های خودایمنی مثل پمفیگوس چشم و نشانگان استیون جانسون هم دیده می‌شود. از مشخصات آن، پیدایش رشته‌هایی ظریف در سطح قرنیه است و بیمار احساس می‌کند جسم خارجی‌ای در چشمش وجود دارد. به علاوه درد و سوزش چشم‌ها هم بروز می‌کنند. از دیگر علل این نوع خشکی چشم، وضعیت غیرطبیعی پلک‌هاست. مثلا برگشتن پلک به طرف خارج یا بازماندن آن. در این شرایط پلک‌های شخص هنگام خواب، کامل بسته نمی‌شوند و قرنیه پوشش خوبی ندارد. در نتیجه خشکی قرنیه و درد شدید چشم بروز می‌کند. این بیماران معمولا خواب راحتی ندارند زیرا دچار سوزش و درد چشم می‌شوند.

اختلال‌های مادرزادی پلک‌ها هم از دیگر علل خشکی چشم هستند. فلج عصب شماره ۷، بیماری‌های قرنیه مانند ورم قرنیه، صدمه به قرنیه هنگام عمل آب سیاه، مصرف داروهای ضدگلوکوم (آب سیاه) مانند داروهای مسدودکننده بتا و داروهای آنتی‌هیستامین هم باعث خشکی چشم می‌شوند، اما خشکی چشم به دلیل مصرف این داروها موقتی است و با قطع مصرف دارو برطرف می‌شود.

به‌طور خلاصه، خشکی چشم می‌تواند تظاهری از بیماری‌های مختلف باشد و درمانش هم با توجه به علت آن متفاوت است. علایم آن شامل قرمزی ملتحمه، کاهش اشک، موکوس غلیظ، درد قرنیه و زخم قرنیه هستند. گاه عفونی‌شدن قرنیه، لک قرنیه و حتی کاهش دید هم دیده می‌شود. بهتر است افراد مبتلا به خشکی چشم در محیط‌های آلوده و گرم و خشک فعالیت نکنند. به علاوه، در ساعت‌هایی از روز (بین ۱۰ صبح تا ۲) کمتر از منزل خارج شوند و در صورت لزوم از عینک‌های محافظ استفاده کنند. کار طولانی با رایانه هم باعث تشدید خشکی چشم می‌شود. در نهایت مراجعه به چشم‌پزشک و استفاده از قطره‌ها و پمادهای مرطوب‌کننده (اشک مصنوعی) راه‌حل مناسبی خواهد بود.

دکتر ضیاءالدین طباطبایی

فوق‌تخصص پلک و مجاری اشکی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران