عوارض پوستی یک دارو

مادر است و هنوز در سنی که زیبایی برایش مهم است فرزندانش هم دوست دارند مادرشان را که از درون به هم ریخته است و با دیابت, فشارخون, کم خونی و دست و پنجه نرم می کند, حداقل در ظاهر سالم ببینند

مادر است و هنوز در سنی که زیبایی برایش مهم است. فرزندانش هم دوست دارند مادرشان را که از درون به هم ریخته است و با دیابت، فشارخون، کم‌خونی و... دست و پنجه نرم می‌کند، حداقل در ظاهر سالم ببینند اما عارضه دارویی که متخصصان «سلامت» اصلا درست یا نادرست بودن تجویزش را زیر سوال برده‌اند، این زیبایی را تحت‌الشعاع قرار داده و باعث بروز لک‌هایی روی دستان خانم عارف شده که چندان خوشایند نیستند؛ به طوری که می‌گویند در مجالس زنانه هم لباس آستین کوتاه نمی‌پوشد و از خارش و ظاهر پوست آرنج تا مچ دست کلافه‌ است...

با متخصصان «سلامت» در مورد مشکل ۶-۵ ساله این خانم ۵۲ ساله گفت‌وگو کرده‌ایم.

خانم عارف که از آرنج تا مچ دستش دچارضایعات کهیر و التهاب شده، می‌گوید:

آلوپورینول خوردم و دستم لک شد!

▪ خانم عارف مشکلتان از کجا شروع شد؟

۶-۵ سال پیش نتیجه آزمایش‌ها نشان داد چربی‌خونم بالاست. فکر می‌کنم به همین دلیل پزشک برایم قرص آلوپورینول تجویز کرد ولی چند روزی که این دارو را مصرف کردم‌، روی دستانم ضایعات کهیرمانندی ایجاد شد.

▪ این کهیرها روی همه دستتان بودند؟

نه، فقط از آرنج تا مچ دستم را درگیر کرده بود.

▪ خارش هم داشتند؟

بله مخصوصا اگر پوستم در معرض آفتاب قرار می‌گرفت، این خارش شدیدتر می‌شد.

▪ با مشاهده آنها چه کردید؟

چون مصرف آلوپورینول را تازه‌ شروع کرده بودم، شک کردم که نکند از عوارض جانبی آن باشد و اتفاقا وقتی بروشور دارو را خواندم، متوجه شدم حدسم درست بوده است بنابراین به پزشک مراجعه کردم که دارویم را عوض کرد.

▪ با قطع مصرف آلوپورینول، مشکلتان حل شد؟

مشکل التهاب و کهیرهای قرمزرنگ بله ولی دچار مشکل دیگری شدم؛ جای این کهیرها به صورت لک‌های سفید روی پوستم باقی ماند. انگار رنگدانه‌های آن قسمت‌ها از بین رفته‌اند.

▪ به متخصص پوست مراجعه نکردید؟

نه، فکر کردم شاید با گذشت زمان بهبود پیدا کند ولی نکرد و بعد از گذشت این سال‌ها هنوز هم وجود دارد. این قسمت پوستم حساس‌شده و وقتی در آفتاب می‌روم، دچار خارش می‌شود. خیلی دلم می‌خواهد بدانم می‌توان این لک‌ها را از بین برد یا نه چون وقتی لباس آستین کوتاه می‌پوشم، منظره خوبی ندارد. مخصوصا که رنگ زمینه پوست این ناحیه هم تیره شده است.

▪ به بیماری‌ خاصی مبتلا نیستید؟

چرا، دیابت، فشارخون، کم‌کاری تیرویید، کم‌خونی، چربی‌خون و... که برای درمان یا کنترل آنها تقریبا ۹ نوع دارو در روز مصرف می‌کنم؛ لووتیروکسین (کم‌کاری تیرویید)، نیوبت و گلوتازون (دیابت)، والسارتان و هیدروکلروتیازید(فشارخون)، آتورواستاتین(چربی‌خون)، تولتورودین (تکرر ادرار) و فیفول (کم‌‌خونی).

▪ در حال حاضر مشکل دیگری ندارید؟

علاوه بر این ضایعه‌های پوستی، خستگی و بی‌حوصلگی هم آزارم می‌دهد و بیشتر وقت‌ها احساس می‌کنم اصلا انرژی ندارم.

● پرسش از متخصص فارماکولوژی

بروشور داروها را بخوانیم یا نخوانیم؟

دکتر محمود هورمند

عضو گروه فارماکولوژی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی

بحث بروشورنویسی مبحثی مبسوط، بسیار فنی و خود یک تخصص است و در نظرگرفتن شاخص‌های فرهنگی در آن خیلی اهمیت دارد و باید نوع نگارش عوارض جانبی در بروشور داروها برای حرفه‌های پزشکی و زبان به کار رفته در آن با بروشور مخصوص بیماران متفاوت باشد. از این رو تقریبا قانون شده که بروشورهایی که برای بیماران تهیه می‌شود فارسی و اجمالی باشند تا وحشت‌زده‌شان نکنند اما بیمار باید متوجه چند نکته باشد.

داروها چند نوع عوارض دارند؛ برخی از این عوارض آزاردهنده اما غیرجدی‌اند و می‌توانند شایع یا غیرشایع باشند ولی خطرناک نیستند. مثلا سرفه خشک که با مصرف برخی داروهای پایین‌آورنده فشارخون ایجاد می‌شود. در حالی‌که همین واکنش‌های پوستی ناشی از مصرف آلوپورینول می‌تواند خطرساز باشد. بیمار باید متوجه این مشکلات باشد و مثلا اگر بعد از خوردن دارویی دچار سرفه یا واکنش پوستی شد، بداند عارضه دارو است و با توجه به نوع عارضه آن را جدی بگیرد و بداند کجا باید موضوع را سرسری نگیرد و به سرعت اقدام کند و کجا بیهوده دچار ترس و اضطراب نشود.

پس دانستن این اطلاعات و مطالعه بروشور قطعا بهتر از نخواندنش است اما تنظیم اطلاعات به گونه‌ای که بیمار فقط آگاهی‌های لازم را به دست آورد، بسیار مهم است. مثلا بیمار بداند اگر شرایط یا بیماری خاصی دارد، مراقب باشد که ممکن است با مصرف دارو دچار مشکل شود. پزشک هم باید به بیمارش در این موارد توضیح و هشدار دهد ولی تعیین مرز اینکه چه چیز به بیمار گفته شود و تا چه حد و چگونه بسیار سخت و نکته ظریفی است. اینکه این خانم دریافته‌اند علت بثورات جلدی‌شان داروی آلوپورینول بوده و مثلا تصور نکرده‌اند ناشی از خوراکی‌های آلرژی‌زاست خیلی مهم و در حقیقت هم این واکنش پوستی نوعی نشانه مشکل سیستم ایمنی با این دارو است. از سوی دیگر، نکته قابل توجهی وجود دارد؛ اینکه بیمار دچار ذهنیتی نشود که همه عوارض دارو را در خود ببیند و از مصرف دارو صرف‌نظر کند. مثلا در مورد دارویی خارجی که بروشور آن هم به زبان انگلیسی بود، نکته جالبی را مشاهده کردیم؛ تا وقتی که بیماران بروشور را نمی‌توانستند بخوانند مشکلی بیان نمی‌کردند ولی وقتی آن دارو در ایران تولید و بروشور آن فارسی شد، اعتراض‌های زیادی مبنی بر اینکه با این داروی ایرانی دچار عوارض شده‌ایم، مطرح شد. بعد از بررسی‌های متعدد متوجه شدیم برخی از آنها قبلا این عوارض را داشته‌اند ولی متوجه نبوده‌اند و آن را ناشی از مصرف دارو نمی‌دانستند اما بروشور فارسی باعث شده توجه آنها به این موضوع جلب و حساسیت برانگیز شود و آن را به ایرانی بودن دارو نسبت دهند. در حقیقت وقتی آگاه شدند که این دارو می‌تواند عوارضی داشته باشد، این حساسیت‌ها پیش‌ آمد بنابراین فرهنگ‌سازی در این مورد و آگاهی‌رسانی درست به بیماران بسیار اهمیت دارد.حتی نوع بیان عوارض به‌وسیله پزشک یا داروساز هم بسیار مهم است و باید با سنجش زمینه فرهنگی و علمی فرد این اطلاعات را بدهند وگرنه ممکن است برای او مضر باشد و روند درمان را مختل کند؛ چه به صورت کنار گذاشتن مصرف دارو و چه نادیده گرفتن عوارض، کمااینکه در تمام بروشورها نوشته شده به محض مشاهده فلان عارضه حتما مصرف دارو را قطع و به پزشک مراجعه کنید.

بروشور مانند خود دارو شمشیر دولبه است که اگر اطلاعات جامع، کافی و لازم بدهد، می‌تواند خیلی مفید باشد و در غیر این صورت مضر است بنابراین بهترین کار مشاوره رودرروی داروساز یا پزشک با بیماران است. بیماران هم باید خودشان دقت کافی داشته باشند و در صورت بروز هرگونه عارضه با پزشک مشورت کنند مثلا از آنجا که این واکنش‌های پوستی نتیجه واکنش سیستم ایمنی بدن است، اگر این خانم به آن توجه نمی‌کرد، ممکن بود دچار مشکلات خطیری شوند.

● نگاه متخصص پوست

نظردکتر حسین طباطبایی

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

۵ درصد کهیرها جزو عوارض دارویی‌اند

▪ عوارض پوستی داروها شایع‌اند؟

یکی از علت‌های شایع مراجعه به کلینیک‌های پوست (۳-۲ درصد)، عوارض پوستی داروهاست. علت ۶-۵ درصد موارد بروز کهیر نیز حساسیت به داروهاست. زنان ۵/۱ برابر مردان واکنش دارویی نشان می‌دهند. عوارض پوستی داروها به شکل‌های مختلف بروز می‌کند و بعضی از داروها باعث افزایش حساسیت پوست به نورآفتاب می‌شوند. عوارض پوستی، بعد از قطع مصرف داروی مشکوک یا با درمان دارویی‌(در موارد شدید) بهبود می‌یابد ولی در مواردی لک‌های پوستی با توجه به نوع داروی حساسیت‌زا و رنگ طبیعی پوست به صورت تیره یا روشن باقی می‌مانند. معمولا در پوست‌های روشن، لک تیره و در پوست‌های سبزه‌، لک روشن است ولی برحسب نوع داروی عامل حساسیت، ممکن است در همه انواع رنگ پوست، تیره یا روشن دیده شود.

▪ چرا این مشکل پایدار شده و جای ضایعات باقی‌مانده است؟با توجه به شرح‌حال، داروی عامل حساسیت فوتوسنسیتیو (حساسیت به آفتاب) بوده است.

▪ آیا علت ایجاد مشکل در خانم عارف، آلوپورینول بوده است؟داروهای درمان افزایش فشارخون و دیورتیک‌ها (ادرارآور) بیشتر مشکوک هستند، نه آلوپورینول. آرام‌بخش‌ها مانند ایمی‌پرامین، تریپتیزول هم که برای افسردگی و اضطراب تجویز می‌شوند، فوتوسنسیتیو هستند که البته این خانم آنها را مصرف نمی‌کنند.

اگر این خانم همان ابتدا و پس از بروز ضایعات به متخصص مراجعه می‌کرد، امکان داشت دچار این مشکل نشود؟مراجعه به متخصص پوست در همان اوایل بروز ضایعات باعث می‌شد ضمن درمان کهیر و قطع داروی عامل، درمان ‌لک‌های سفید بعد از بهبود کهیر آسان‌تر انجام شود. این لک‌ها در اوایل به درمان دارویی به خوبی جواب می‌دهند ولی اگر طول بکشد، درمانشان مشکل می‌شود.

در حال حاضر چه کاری برای بهبود لک‌ها می‌توان انجام داد؟باید با همکاری پزشکان معالج داخلی و قلب، برای تعویض داروهای فوتوسنسیتیو (در صورت امکان) اقدام ‌شود. اگر امکان تغییر دارو نباشد، باید از تماس طولانی با نورآفتاب اجتناب کنند. اگر بیمار بعد از مصرف داروهای فوتوسنسیتیو در معرض نورآفتاب مستقیم قرار گیرد، حدود نیم ساعت بعد ضایعات کهیری ظاهر می‌شود.

آقای دکتر! خانمی با این سن و با این بیماری‌ها چطور می‌تواند پوست سالمی داشته باشد؟ آیا داروهایی که مصرف می‌کنند و بیماری‌هایشان مراقبت بیشتری را می‌طلبد؟با توجه به سن بیمار و بیماری‌های متعدد داخلی، احتمالا پوست خشک و حساسی دارند و باید به متخصص پوست مراجعه کنند تا کرم‌های مرطوب‌کننده و ضدآفتاب قوی برایشان تجویز شود.

ممکن است علت برطرف نشدن مشکل، بیماری‌هایی باشد که به آنها مبتلا هستند؟این بیماری‌ها نمی‌توانند دلیل اصلی کهیر و خارش باشند ولی داروهایی که برای کنترل آنها مصرف می‌کنند، می‌توانند مشکلات پوستی ایجاد کنند.

احتمال دیگری مطرح نیست؟ممکن است علت بیماری‌های بیمار مانند دیابت، کم‌کاری تیرویید و افزایش فشارخون، بیماری‌های خودایمنی باشد و این لک‌ها ناشی از ابتلا به بیماری پوستی ویتیلیگو یا برص که اتفاقی همزمان با کهیر ظاهر شده است یا شاید این لک‌های سفید ارتباطی به کهیر و P.I.H (لک‌های قهوه‌ای بعد از التهاب) متعاقب آن نداشته نباشد. تایید این نظریه به معاینه و آزمایش‌های تکمیلی (نمونه‌برداری و...) نیاز دارد تا احتمال برص تایید شود. P.I.H افزایش تیرگی بعد از فروکش التهاب در افراد سبز‌ه‌رو، می‌تواند به صورت لک‌ سفید دیده شود ولی در سفیدپوستان لک‌ها تیره هستند.

سلام: و نکته آخر؟آلوپورینول برای درمان افزایش اسیداوریک خون تجویز می‌شود نه برای درمان افزایش چربی‌خون بنابراین به بیماری‌های این خانم باید افزایش اسیداوریک (هیپراوریسمی) را هم اضافه کرد که در صورت درمان نشدن، می‌تواند به بیماری نقرس تبدیل شود.

● نگاه متخصص داخلی

دکتر امیرعلی سهراب‌پور

عضو?هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

ضایعات پوستی ناشی از داروها بیش از ۱۰ نوعند

واکنش‌های پوستی از عوارض بسیاری از داروهاست و انواع مختلفی دارد. بیش از ۱۰ نوع ضایعه پوستی که هر کدام شکل و ظاهر متفاوتی دارند، ممکن است در اثر مصرف داروها ایجاد شود. یک نوع از این ضایعات، واسکولیت پوستی است که علت ایجاد آن تاثیر ‌دارو روی عروق کوچک‌ و مویرگ‌هایی پوست است و آلوپورینول هم از داروهایی است که بروز واسکولیت پوستی با مصرف آن شایع است. اگر بیماری به این عارضه دچار شده باشد، زخم‌های فراوان نقطه‌ای شکل به ابعاد چند میلی‌متر (پورپورا) روی پوست او ایجاد می‌شود که در لمس برجسته احساس می‌شوند. با قطع دارو و اقدام‌های مناسب درمانی این ضایعات برطرف می‌شوند، اما گاهی جای آنها به صورت لک‌هایی پررنگ‌تر از پوست اطراف باقی می‌ماند. این لک‌ها خطرناک نیستند و فقط گاهی از نظر زیبایی برای بیمار آزاردهنده‌اند که همکاران متخصص پوست برای بهبود این لک‌ها توصیه‌هایی دارند.

این خانم دچار نشانگان متابولیک هستند زیرا به پرفشاری خون، وزن زیاد، قندخون بالا و... مبتلا هستند. چنین افرادی در معرض بیماری‌های قلبی- عروقی‌اند و باید مراقب سلامت خود باشند. مصرف سیگار و سایر دخانیات هم برایشان بسیار خطرناک است. به علاوه، لازم است ورزش و کاهش وزن را در برنامه‌ خود بگنجانند. قند و فشارخون هم باید تحت‌نظر پزشک و با اقدام‌های مناسب دارویی و غیردارویی کنترل شود. در افراد۵۰ سال به بالا، به‌خصوص اگر سابقه خانوادگی چنین مشکلاتی در بستگان درجه اول آنان مثبت باشد، وجود همزمان این چند مشکل اصلا یافته نادری نیست. این خانم داروهای مختلفی می‌خورند که خوشبختانه تداخل شدید و خطرناکی ندارند. مثلا هیدروکلروتیازید که برای درمان فشارخون تجویز شده است، ممکن است با افزایش بسیار اندک چربی و قندخون همراه باشد ولی این اثر در دوزهای معمولی این دارو بسیار اندک است و با توجه به اینکه خانم عارف داروی ضدفشار و چربی‌خون می‌خورند، نگرانی از این بابت وجود ندارد از سوی دیگر کاربرد آلوپورینول، درمان اسیداوریک بالای خون است، نه چربی خون و بهتر است فرض کنیم پزشک هم به همین دلیل آلوپورینول را تجویز کرده است. به هر حال خوب است سطح این ماده در خون این خانم چک شود تا علاوه بر پرهیزهای غذایی که برای درمان چربی و قندخون دارند، از مصرف زیاد گوشت قرمز و ماهی که اسید اوریک زیادی دارد، پرهیز کنند. اگر ایشان موفق شوند حداقل ۵ درصد از وزن خود بکاهند، کنترل قند، چربی و فشار‌خونشان راحت‌تر می‌شود و حتی ممکن است بتوان تعداد داروهای مصرفی شان را کاهش داد. علت بی‌حوصلگی و بی‌انرژی بودنشان هم می‌تواند درمان ناکافی کم‌کاری‌تیرویید باشد. اگر تظاهر غالب خانم عارف خستگی و کوفتگی عضلانی باشد، احتمال دارد ناشی از مصرف داروی آتورواستاتین باشد که به‌خصوص در دوزهای بالا عارضه خستگی و ضعف عضلانی دارد. زمینه‌های استرس نهفته هم می‌تواند باعث بروز این مشکل شود. بد نیست این خانم علاوه بر متخصص پوست، با همکاران روان‌پزشک هم مشورت کنند.

● نگاه متخصص پوست

ویتیلیگو به لیزر جواب می‌دهد

دکترمسعود داوودی

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی بقیه?ا...

معمولا حساسیت و واکنش پوستی به داروها به مرور زمان و بعد از قطع مصرف داروی مسبب برطرف می‌شود و بعید نیست که این خانم زمینه ابتلا به برص یا لک‌‌وپیس را داشته‌اند و به دنبال التهاب پوست در همان ناحیه که کهیرها وجود داشته، این بیماری ظاهر و فعال شده است و بعید است ادامه همان مشکل پوستی و حساسیت ناشی از دارو باشد. البته این ناممکن نیست ولی بعید به نظر می‌رسد. بیماری دیگری که امکان دارد به آن مبتلا شده باشند گوته‌هایپرملانوسیت است که در آن لک‌های تیره و روشن کنار هم دیده می‌شوند و لک‌ها معمولا به صورت قطره‌قطره به نظر می‌رسند. علت خارش دستشان هم ممکن است حساسیت به آفتاب یا خشکی ناشی از افزایش سنشان باشد. آفتاب نیز ممکن‌است هم لک‌های سفید ایجاد کند هم تیره و گاهی اینها کنار هم دیده می‌شود. اگر مشکل ویتیلیگو یا ناشی از آفتاب باشد، با لیزدرمانی می‌توان درمانش کرد ولی اگر بیماری گوته‌هایپرملانوسیت باشد، با لیزر هم درمان نمی‌شود. بهتر است هر کس به هر دلیل دچار مشکل پوستی شد، به متخصص پوست مراجعه کند، مخصوصا اگر این ضایعه پوستی طول کشید یا در اثر مصرف دارو بود، مراجعه سریع ضرورت دارد چون ممکن است این ضایعات تشدید و حتی عفونت‌ها روی آن سوار شوند و مشکل را حاد کنند. برای کسی که ضایعات دارویی دارد نباید داروی غیرضروری تجویز کرد و اگر اینکه ضایعات ناشی از مصرف داروست تشخیص داده نشود و مثلا پزشک بیماری آنتی‌بیوتیک‌ تجویزکند، اوضاع بدتر می‌شود.

حمید دهقان

«میزگردزیبایی» درباره مشکل پوستی خانم عارف با حضور دکتر حسین طباطبایی و دکترمسعود داوودی متخصصان پوست دکتر امیرعلی سهراب‌پور متخصص داخلی و دکتر محمود هورمند داروساز