معضلی به نام «چربی خون»

میزان بیش از حد چربی خون در تعداد کمی از افراد به صورت ارثی وجود دارد میزان چربی خون این افراد, بالاتر از حد طبیعی است و گاهی این چربی به صورت توده هایی زیر پوست انباشته می شوند

میزان بیش از حد چربی خون در تعداد کمی از افراد به صورت ارثی وجود دارد. میزان چربی خون این افراد، بالاتر از حد طبیعی است و گاهی این چربی به صورت توده‌هایی زیر پوست انباشته می‌شوند.

در تعدادی از افراد این خانواده بیماری سرخرگ‌های قلب، ممکن است از سنین خیلی پایین ایجاد شود.

البته این مورد (غیرطبیعی بودن ارثی) خیلی نادر است. در بیشتر مردم، بدون وجود علت خاصی افزایش مختصر چربی خون، وجود دارد.

در مورد چربی‌های خون نیز مانند ازدیاد فشارخون، با ارقام متفاوتی سروکار داریم. بعضی از این ارقام با افزایش بیماری‌های قلبی در ارتباط مستقیم هستند و بنابراین آنها را میزان غیرطبیعی می‌دانیم. با این وجود، هیچ مرز معینی بین حد طبیعی و غیرطبیعی نمی‌توانیم تعیین کنیم و برای اینکه بگوییم مقدار چربی خون طبیعی است یا غیرطبیعی، فقط یک حد قراردادی می‌توانیم تعیین کنیم. برای نمونه حداکثر کلسترول خون ۲۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و حداقل آن ۱۸ میلی‌گرم در دسی‌لیتر را طبق قرارداد، طبیعی می‌دانیم. ولی بعضی اوقات، ارقام مختلف دیگری نیز ممکن است طبیعی عنوان شوند.

آیا با کاهش چربی خون می‌توان از ابتلا به بیماری‌های قلبی پیشگیری کرد؟

این یکی از سؤالات کلیدی در مورد پیشگیری از بیماری‌های قلبی است. عقاید در این زمینه بسیار متفاوت است. با اینکه بالا رفتن چربی خون با افزایش بیماری سرخ‌رگ‌های قلبی ارتباط دارد، ولی این مسئله دلیل آن نیست که فقط کم کردن چربی خون سبب پیشگیری بیماری‌های قلبی شود.

بهترین راه برای جواب دادن به این سؤال، این است که مقایسه‌ای بین دو گروه مشابه انجام دهیم. در گروه اول، میزان چربی خون را کاهش دهیم، ولی در گروه دوم میزان چربی خون بدون تغییر باقی بماند. آنگاه ببینیم که کدام یک از این دو گروه کمتر به بیماری سرخ‌رگ‌های قلب دچار خواهند شد. البته انجام این بررسی خیلی مشکل است؛ زیرا دوره نهفته‌ای که برای بروز بیماری‌های سرخرگ‌های قلبی لازم است، ۱۰ سال یا بیشتر به طول می‌انجامد و طی این مدت تحقیقات باید ادامه یابد. جلوگیری کردن از هرگونه تغییرات، طی سال‌های متوالی دربعضی از افراد خیلی مشکل است و همچنین ایجاد تغییرات در اندازه چربی خون، به میزان زیاد خیلی مشکل است.

سیگاری‌ها ممکن است میزان سیگار کشیدن خود را به نصف تقلیل دهند و حتی کلاً آن را ترک کنند؛ ولی در بیشتر افراد کم کردن چربی خون به میزان بیشتر از ۲۰ درصد بسیار دشوار است. مشکل دیگر، وجود کلسترول HDL است که نقش استحفاظی دارد و در چند سال گذشته شناسایی شده است. در بعضی اشخاص، کاهش کلسترول HDL ممکن است اثر کم‌کننده کلسترول خون را از بین ببرد. تمامی تحقیقاتی که در مورد کلسترول خون انجام گرفته، به چز چند مورد که اخیراً صورت گرفته است، نقش مهم کلسترول HDL را در بروز بیماری‌های قلبی نادیده گرفته‌اند.

هیچ مطالعه‌ای تاکنون رأساً و به طور صریح تأیید نکرده است که تغییرات چربی خون سبب کاهش خطر بیماری‌های قلبی می‌شود، ولی بعضی شواهد وجود دارند که این نتیجه‌گیری را تأیید می‌کند.

یک بررسی طولانی در بیمارستان روانی فنلاند به عمل آمده است که طی آن میزان کلسترول خون نصف بیماران تحت آزمایش را با کم کردن غذای چربی‌دار (با منشأ حیوانی) کاهش داده‌اند و در نتیجه کاهش ناچیزی در تعداد مبتلایان به بیماری‌های قلبی مشاهده شده است. البته روش انجام این مطالعه مطلوب نبوده است و بنابراین اعتقاد علمی این آزمایش مورد سؤال است.

بیشتر مطالعات جدید، روی کم کردن چند عامل ایجادکننده خطر به طور همزمان مورد بررسی قرار می‌گیرد. بدین صورت که افراد مورد آزمایش، تشویق می‌شوند که سیگار خود را ترک کنند؛ ورزش کنند و چربی خون خود را کاهش دهند. نتیجه بررسی‌ها در کشورهای اسکاندیناوی نشان می‌دهد که انجام سه موردی که از آنها نام برده شد، سبب کاهش خطر بروز بیماری سرخرگ‌های تغذیه‌‌کننده قلب می‌شود و اگر به تفکیک، نتایج مذکور را مورد مطالعه قرار دهیم، مشاهده می‌کنیم که اگرچه کم‌کردن چربی خون مهم است، ولی کاهش سایر عوامل ایجادکننده خطر نیز ممکن است اهمیت زیادی داشته باشد.

مشکل مهمی که در این قبیل بررسی‌ها وجود دارد، این است که یک گروه از مردم به محض اینکه به منظور به دست آوردن آمار مقایسه‌ای تحت بررسی قرار می‌گیرند، از منابع دیگری در مورد طریقه پیشگیری از بیماری‌های قلبی، آگاهی پیدا می‌کنند و به زندگی سالمتری ادامه می‌دهند و در نتیجه در نتایج به دست آمده از این مطالعات، خلل وارد می‌آید.

تحقیق وسیعی که اخیراً در آمریکا صورت گرفته بود، نتوانست به نتایج قطعی دست یابد، زیرا احتمالاً گروه شاهد این تحقیق، خود به خود به تصحیح و برطرف کردن پاره‌ای عوامل ایجادکننده خطر در خود پرداخته‌اند، ولی در تحقیق دیگری که آن نیز در آمریکا صورت گرفته است، مشخص شده که میزان مرگ و میر بر اثر تغییرات چربی خون، با مصرف مرتب دارو برای مدت چند سال، به میزان زیادی کاهش یافته است.

در حال حاضر، بعضی از متخصصان، به شدت بر این باورند که کلید کنترل اپیدمی مرگ قرن امروز (بیماریهای قلبی) کاهش چربی خون است، ولی بعضی دیگر عقیدة مخالف دارند و می‌گویند فایده کم کردن چربی خون به حدی نیست که ارزش این همه زحمت و تلاش را داشته باشد.

بعضی از پزشکان در کشورهای مختلف، بین این دو عقیده قرار دارند و معتقدند که اثر کاهش چربی خون در حال حاضر کاملاً ثابت شده نیست، ولی منطقاً باید در کم کردن بیماری‌های قلبی مؤثر باشد. این گروه از پزشکان معتقدند که کاهش میزان چربی حیوانی از جیره روزانه غذا مفید است ولی بیشتر مردم نباید در صورت بالا بودن اندک چربی خون، نگرانی به خود راه دهند.

پس، تا آنجایی که بحث شده، زیادبودن چربی‌های خون، باعث ایجاد بیماری‌های سرخ‌رگ‌های قلب در اشخاص سالم می‌شود؛ ولی آیا اگر کسی قبلاً مبتلا به بیماری سرخ‌رگ‌های قلب، مانند آنژین یا حمله قلبی شده باشد، با کم کردن چربی خون خود، می‌تواند بیماریش را بهبود بخشد؟ درباره این موضوع متخصصان نظریات متفاوتی دارند.

بسیاری از پزشکان بر این باورند که اگر تصلب شرائین ایجاد شود، کم کردن میزان چربی خون فایده زیادی برای بیمار نخواهد داشت.

دکتر منوچهر قارونی

متخصص قلب و عروق

گردآوری و تنظیم: رشید بهنام