خانه‌های غیرمتعارف «سو فوجی‌موتو»، معمار معاصر ژاپنی (2)

منیژه غزنویان

شرح عکس: نمایی از خانه موسوم به NA
در یادداشت پیشین، سو فوجی‌موتوt، معمار جوان ژاپنی به صورتی اجمالی معرفی و برخی کارهایش شامل خانه‌های موسوم به «T»، «K» و «N» توضیح داده شدند. این یادداشت نیز قصد دارد تعدادی بیشتری از پروژه‌های مسکونی او را به صورتی خلاصه معرفی نماید. خانه‌های موسوم به «پیش از خانه»، «تماما چوبی»، «آپارتمان توکیو» و خانه «NA» در این‌جا معرفی خواهند شد.

خانه پیش از خانه (House before House)

این خانه سقف مسطح از جنس فولاد و آلومینیوم، در یکی از مناطق مسکونی شهر آتسونومیا (Utsunomiya) ژاپن ساخته شده و طراحی آن مبتنی بر ارتباط عمیق درون و بیرون خانه با یکدیگر است. در این طرح، معمار تنها خانه را به عنوان یک فضای محدود در نظر نگرفته است. راه‌پله‌ها و فضای باز در طراحی این خانه شخصی، حضوری پررنگ دارد. درون و بیرون و نیز خانه و باغ در این طرح، یک زنجیره فضایی را با هم تشکیل می‌دهند که از این حیث، ایده خانه‌های سنتی ژاپنی را تداعی می‌کند که تیپی از هماهنگی و تناسب بین محیط طبیعی و محیط انسان‌ساخت در آن‌ها وجود داشت. این خانه به طرز محسوسی تفکیک درون و بیرون را مخدوش کرده و تشخیص این‌که مرز خانه و دنیای بیرون از آن کجاست، کار راحتی نیست.

خانه‌ تماما چوبی (Final Wooden House)

این خانه، یک بنای چهارگوش تماما چوبی ییلاقی است که مثل کارهای دیگر این معمار، یک خانه کوچک ابتدایی را تداعی می‌کند. در این خانه به طور شگفت‌آوری همه چیز از چوب است، از ساختار ستون‌ها و تیرها گرفته تا دیوارهای داخلی و بیرونی، کف‌پوش، سقف، قاب پنجره‌ها و... این خانه از مکعب‌های 350 میلیمتری چوب ساخته شده و هیچ طبقه‌بندی‌ای از دیوارها، سقف‌ها و طبقات در آن وجود ندارد. به عنوان مثال، بخشی از فضا که به عنوان طبقه تصور می‌شود از نظر افراد مختلف می‌تواند به عنوان صندلی، سقف یا دیوار تغییر کاربرد بدهد. سطح طبقات نسبی هستند و افراد آن‌را بر مبنای جایی که هستند تفسیر می‌کنند. افراد در آن می‌توانند تجربه جدیدی از عمق را داشته باشند. فضاها تقسیم نمی‌شوند بلکه به عنوان یک اتفاق، در ترکیب با سایر عناصر تولید می‌گردند و ساکنان، خودشان کارکردهای مختلف آن‌را کشف می‌کنند. این فضا شبیه یک چشم‌انداز مبهم است. در ساخت آن، قواعد متعارف معماری، به کار گرفته نمی‌شود و طرح ثابت و مشخصی هم وجود ندارد. معمار با طراحی این خانه به عنوان یک اثر معمارانه جدید معتقد است که به دنبال یک مفهوم جدید و یک موجودیت جدید است.

آپارتمان توکیو (Tokyo Apartment)

واحدی آپارتمانی برای 4 خانوار است که در یک منطقه مسکونی در مرکز شهر توکیو ساخته شده است. هر واحد این آپارتمان از 2-3 اطاق مجزا تشکیل شده و کلیت هر واحد، شکل اولیه‌ای از یک خانه مجزا را تداعی می‌کند، همان شکلی که عموما کودکان در نقاشی‌هایشان می‌کشند. هر واحد با استفاده از راه‌پله‌های بیرونی به سایر واحدها متصل می‌شود. گفته می‌شود که بالا رفتن از این پله‌های بیرونی، حسی هیجان‌انگیز مشابه بالا رفتن از یک کوهستان بزرگ را در فرد ایجاد می‌کند و مشابه آنست که خانه فرد در دامنه یک کوه یا در ارتفاعات آن قرار داشته باشد. این خانه آپارتمانی به عنوان تصویری مینیاتوری از شهر توکیو است، شهری غنی ولی بسیار شلوغ و بی‌نظم.

خانه اِن اِی (NA house)

 سکونت در خانه کوچکی در بخشی از محیط متراکم شهری می‌تواند تجربه‌ای از زیستن بر روی یک درخت را داشته باشد، درختی که شاخه‌های مختلفی دارد که هر کدام قادرند مکانی برای فعالیت‌های مختلف انسان باشند. نکته جالب یک درخت آنست که مکان‌های موجود در روی شاخه‌هایش به هیچ‌وجه جدا از هم و ایزوله نبوده بلکه به شکل منحصربه‌فردی، به یکدیگر اتصال دارند. بنابراین در سراسر آن افراد می‌توانند به راحتی با هم در ارتباط بوده و گفتگو کنند. این، فلسفه خانه موسوم به ان ای است! کل این خانه می‌تواند به عنوان یک اطاق بزرگ تلقی شود یا همچنین خانه‌ای با چندین اطاق. تیپی از نسبیت فضایی در این‌جا دی ده می‌شود که جمع شدن یکسری عناصر از جنس مبلمان، حس وجود یک اطاق را که در عین انسجام، متمایز از دیگری است ایجاد می‌کند. پله‌های بین طبقات می‌توانند تبدیل به محل نشیمن، میز، وسیله تقسیم فضا و... شوند یا در زمانی دیگر که به فضای شخصی‌تری نیاز است از آن به شکل دیگری بهره گرفته شود. زمانی هم که میهمانان زیادی باید در فضا دور هم جمع شوند، کلیت فضا می‌تواند به عنوان یک فضای یکپارچه این امکان را در اختیارشان قرار دهد. سازه‌های فلزی سفید رنگی این تقسیمات را انجام می‌دهند. زندگی در این خانه می‌تواند یادآور زمانی باشد که اجداد انسان، خانه‌های درختی را تجربه می‌کرده‌اند. زیستن در این خانه، نوع خاصی از ارتباط بین شهر و معماری و مبلمان و بدن را ایجاد می‌کند و درواقع، تیپی از ارتباط بین طبیعت و تصنع است.

خانه‌های سنتی ژاپن، تاکید بسیاری بر خلوص، انعطاف‌پذیری و شفافیت دارند که در مصالح مورد استفاده ساختمان‌های آن‌ها نیز مشهود است. استفاده از درهای سبک و نفوذپذیری به نام شوجی، کف‌پوش‌های تاتامی و استفاده کم از مبلمان. منتقدان معتقدند که این زبان معماری ژاپنی است که به شکل هیجان‌انگیز و متفاوتی در کارهای فوجوموتو بازتولید شده است. او در پروژه‌های مسکونی خود از طراحی‌های فضایی متعارف اجتناب می‌کند، گشودگی و باز بودن زیاد ساختمان را به روی بیرون می‌پذیرد. ساخت‌وساز در زمین‌های کوچک و برای مشتریان ماجراجو ویژگی کارهای اوست و خانه‌هایش امروز بیش از آن‌که شبیه به مکانی مناسب سکونت هستند به باشگاه‌هایی برای ورزش و تحرک شبیه‌اند! در شهر توکیو، ساختارهای فولاد و شیشه دیگر خیلی متعارف نیست در صورتی که او برای طراحی بسیاری از عناصر، از طبقه و کف گرفته تا مبلمان، از همین‌ها استفاده می‌کند. این سکونتگاه‌ها مردم را با چالش‌های مختلفی درباره جنبه‌های متعدد زندکی‌شان مواجه می‌کنند، زندگی‌ای که در جامعه ژاپنی پذیرفته شده است. فوجی‌موتو در پاسخ معتقد است که همین جزئیات کوچک رفتاری، باعث زیبایی می‌شوند. او بسیاری از طرح‌های خود را از طبیعت الهام می‌گیرد، همان‌طور که در معرفی خانه تی، شباهتش به غارهای محل اسکان اولیه بشر مورد اشاره قرار گرفت یا در مورد خانه ان ای، بحث درخت مطرح شد. در مورد غرفه موقت گالری سرپن‌تین گفته که آن‌را از جنگل‌های هوکایدو (شمالی‌ترین جزیره ژاپن) و محل بزرگ شدن خود الهام گرفته است. طرح‌های او محدود به همین‌ها نمی‌شود، بلکه ساخت موزه‌ای در چین، خانه‌ای در اسپانیا و دو اقامتگاه در آمریکا، هتلی در تایوان و یک اسکله در صربستان را نیز در پرونده خود دارد.

شاید بسیاری از مخاطبانی که آثار فوجی‌موتو به آن‌ها معرفی می‌شود در تمام لحظات تماشای عکس‌ها از خود بپرسند که آیا می‌شود در این خانه زندگی کرد؟ خانه‌ای که جابه‌جایی بین بخش‌های مختلف آن بسیار سخت است و همان‌طور که پیشتر گفته شد، نیازمند انجام حرکات آکروباتیک ورزشی. بخش‌های نسبتا خطرناک و نامناسبی برای گروه‌های خاص (کودکان، سالمندان، معلولان و...) دارد که زیست روزمره در آن‌ها را با مشکل مواجه می‌سازد. بیش از حد به روی محیط، گشوده است و با مفهوم «خلوت» به نظر می‌رسد که مغایرت داشته باشد. بسیاری از مدل‌های ذهنی را درباره سازماندهی فضا مخدوش کرده و به هم می‌ریزد و معلوم نیست چه‌طور می‌توان وسایل و کارها را درون خانه‌هایی با این طرح‌های جدید چید؟ و بسیاری پرسش‌های عملی نظیر این. برای همین کارهای او را برخی ذیل خانه‌های غیرمسکونی طبقه‌بندی می‌کنند. با این‌حال ویژگی‌های مثبت کارهای او در چیست؟ حضوری که سنت معماری ژاپنی، طبیعت ژاپن و محدودیت‌های اجرایی آن (از جمله متراژ کم زمین‌ها) در اغلب کارهای او دارند ستودنی است و همچنین حس شاعرانه‌ای که با رویاها و خاطرات دوران کودکی گره خورده و مفهوم بوطیقا یا شاعرانه‌های فضای باشلار را به ذهن متبادر می‌سازند. خانه، شاید بیشتر مناسب رویاپردازی و تخیل باشد و ارتباط تنگاتنگ‌تر و متفاوتی با محیط داشته باشد. نگارنده، متنی پیدا نکرد که گواهی بر تاثیرپذیری فوجی‌موتو از باشلار باشد ولی روح آثار او، روح آموزه‌ها و دغدغه‌های باشلار را تداعی می‌کند که خواهان بازگرداندن تجربیات حسی به خانه است. شاید منتقدان درست می‌گویند و خانه‌های او امروز جز برای افراد ماجراجو و خاص، قابل سکونت نباشد ولی سندی برای اندیشه است که می‌توان در عین توجه به محدودیت‌ها و حفظ سنت‌ها، قالب‌ها را شکست و طرح‌هایی نو زد؛ طرح‌هایی که بدون شک با ترکیبی از نقادی و تجربه، می‌توانند غنی‌تر و مناسب‌تر برای زیست متفاوتی در دنیای امروز باشند، البته دنیایی ژاپنی با آن جغرافیا و آن معنای فرهنگی‌ای که ارتباط با طبیعت در آن مختصات فرهنگی دارد. جسارت فوجی‌موتو و تلاشش برای اسیر نشدن در کلیشه‌های پیش از خود و کلیشه‌های کارهای خودش، بزرگترین دستاورد او برای ما می‌تواند باشد.

منابع:

http://en.wikipedia.org/wiki/Serpentine_Gallery

http://detail-online.com/inspiration/house-before-house-in-utsunomiya-103440.html

http://www.archdaily.com/7484/house-n-sou-fujimoto/

http://www.dexign.co/architecture/serpentine-gallery-pavilion-by-sou-fujimoto/

http://www.khishkhan.com/archives/478

http://www.designboom.com/architecture/sou-fujimoto-between-nature-and-architecture-11-24-2013/

http://www.architecturaldigest.com/architecture/innovators/2013/sou-fujimoto-ad-innovators-2013-article

 

 

ایمیل نویسنده: [e-mail]

 

ویژه نام «فرهنگ ژاپن»
http://www.anthropology.ir/node/13618
 

 

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139

 

دوست و همکار گرامی

چنانکه از مطالب و مقالات منتشر شده به وسیله «انسان شناسی و فرهنگ» بهره می برید و انتشار آزاد آن‌ها را مفید می دانید، دقت کنید که برای تداوم کار این سایت و خدمات دیگر مرکز انسان شناسی و فرهنگ، در کنار همکاری علمی، نیاز به کمک مالی همه‌همکاران و علاقمندان وجود دارد.کمک‌های مالی شما حتی در مبالغ بسیار اندک، می توانند کمک موثری برای ما باشند:

 

شماره حساب بانک ملی:

0108366716007

 شماره شبا:

 IR37 0170 0000 0010 8366 7160 07

 شماره کارت:

6037991442341222

به نام خانم زهرا غزنویان

 

برای دیدن عکس‌هایی از این خانه‌ها بر روی فایل ضمیمه، کلیک کنید.

پیوست	اندازه
21475.docx	1.36 MB