معرفی کتاب: مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی

یوسف سرافراز

دنی کوش (Denys Cuche) انسان‌شناس و جامعه‌شناس فرانسوی در سال 1947 متولد شد. حوزه‌‌های مطالعاتی این استاد بازنشسته‌ی دانشگاه پاریس دکارت، مهاجرت‌های بین‌المللی، دیاسپورا، روابط میان قومی و تماس‌های فرهنگ‌ها است. توسعه نیز از دیگر حوزه‌های مطالعاتی کوش است. آمریکای لاتین و به ویژه پرو میدان مطالعاتی اوست.

«مرکز جمعیت و توسعه» که دنی کوش نیز از اعضای آن است فهرستی از آثار کوش را در آرشیو سایت خود جمع آورده است (برای مشاهده آثار دنی کوش کلیک کنید). از جمله آثار کوش که به فارسی نیز ترجمه شده است، «مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی» است که در سال 2010 منتشر شده است. چاپ نخست ترجمه‌ی فارسی این کتاب در سال 1381 و چاپ سوم آن در سال 1392 توسط انتشارات سروش منتشر شده است:

کوش، دنی (1392) مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمه فریدون وحیدا، تهران: انتشارات سروش

مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی ترکیبی از هفت فصل است که به ترتیب عبارت‌اند از: پیدایش اجتماعی واژه و اندیشه فرهنگ، ابداع مفهوم علمی فرهنگ، پیروزی مفهوم فرهنگ، بررسی روابط موجود میان فرهنگ‌ها و نوسازی مفهوم فرهنگ، مرتبه‌بندی اجتماعی و مرتبه‌بندی فرهنگ‌ها، فرهنگ و هویت، دستاوردها و کاربردهای اجتماعی مفهوم فرهنگ. علاوه بر این، بخش نتیجه‌گیری آن با عنوان: «نتیجه‌گیری به صورت تناقض: درباره کاربرد مناسب نسبی‌گرایی فرهنگی و قوم‌مداری» در انتها قرار گرفته است.

سیر روایی کتاب بر اساس سیر تاریخی مفهوم فرهنگ و به طور عام سیر تاریخی انسان‌شناسی استوار است. هر کدام از فصل‌های هفت‌گانه‌ی کتاب توصیف‌گر موقعیت مفهوم فرهنگ در اجتماع علمی انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی است. به عبارت دیگر، هر کدام از فصول، بازنمای درک خاص و ویژه‌ای است که در هر دوره‌ی تاریخی از مفهوم فرهنگ وجود داشته است که در نتیجه‌ی آن، کتاب مروری مختصر از تاریخ انسان‌شناسی را هم در بر دارد. با این حال نویسنده تأکید می‌کند که معنای فرهنگ و تصوری که از آن وجود دارد صرفاً به توافق اجتماعات علمی محدود نمی‌شود بلکه آن‌چه اهمیت ویژه‌تری دارد بافت اجتماعی و نمادینی است که معنای فرهنگ در آن شکل می‌گیرد: «علوم اجتماعی، با آنکه نگران استقلال معرفت‌شناختی خود است، هرگز از محیط فکری و زبان‌شناختی‌ای که در آن، طرح‌های کلی و نظری و مفهومی خود را فراهم می‌آورند، کاملاً مستقل نیست. بدین سبب است که بررسی مفهوم علمی فرهنگ، مطالعه تحول تاریخی آن را ایجاب می‌کند. تحولی که مستقیماً با تکوین اجتماعی تصور نوین فرهنگ در ارتباط است. این تکوین اجتماعی، نشان می‌دهد که در پس اختلافات معنی‌شناختی موجود بر سر تعریف دقیق این واژه، اختلافاتی اجتماعی و ملی نهفته است».

مترجم کتاب در انتهای پیشگفتاری که به کتاب افزوده است آورده: «کتابی که هم اکنون پیش روی دارید، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی ترجمه کتابی است نوشته دنی کوش، و درواقع نوعی جمع‌بندی از همه کاربردهایی است که تاکنون از واژه فرهنگ به عمل آمده است. افزون براین، در این کتاب نحوه‌های گوناگون برخورد با فرهنگ‌ها و به ویژه برخوردهای غیرواقع‌بینانه‌ی گروه‌ها و اقوام مسلط با فرهنگ‌های مردم زیرسلطه یا مهاجر مورد توجه و ارزیابی منصفانه واقع شده است...این کتاب با محتوای دقیق و جامع خود همه علاقه‌مندان به موضوع فرهنگ به ویژه دانشجویان و نیز همه کسانی را که درباره موضوعات کثرت‌گرایی فرهنگی، فرهنگ مهاجران، فرهنگ بنگاه و غیره مسائلی را برای خود مطرح می‌کنند مخاطب قرار می‌دهد و پاسخ‌هایی قانع‌کننده در اختیار آنان می‌گذارد.»

فهرست

پیشگفتار مترجم

مقدمه

فصل اول: پیدایش اجتماعی واژه و اندیشه فرهنگ

تحول واژه فرهنگ در زبان فرانسه از قرون وسطی تا قرن نوزدهم

مناظره فرانسه – آلمان درباره فرهنگ یا آنتی تز «فرهنگ» - «تمدن»

فصل دوم: ابداع مفهوم علمی فرهنگ

تایلور و تصور عام‌گرایانه فرهنگ

بواس و تصور خاص‌گرایانه از فرهنگ

قوم‌مداری

اندیشه فرهنگ نزد بنیان‌گذاران مردم‌شناسی فرانسه

دورکیم و رویکرد وحدت‌گرا به امور فرهنگی