امنیت انرژی, بررسی یك سناریو

حوزه انرژی در مواردی تحت تاثیر عوامل گوناگون سیاسی یاغیر سیاسی مانند سیاست كشورهای مصرف كننده یا سرمایه گذاری فراوان در كشورهای نفت خیز در شرایط بالای قیمت های نفت, می تواند بر ثبات بازار جهانی نفت تاثیر بگذارد و در دراز مدت امنیت انرژی را تهدید كند

حوزه انرژی در مواردی تحت تاثیر عوامل گوناگون سیاسی یاغیر سیاسی مانند سیاست كشورهای مصرف كننده یا سرمایه گذاری فراوان در كشورهای نفت خیز در شرایط بالای قیمت های نفت، می تواند بر ثبات بازار جهانی نفت تاثیر بگذارد و در دراز مدت امنیت انرژی را تهدید كند.

روند بازار درحوزه نفت و انرژی هر چند در ظاهر سرعت آرامی دارد، اما در باطن دارای شتاب قابل توجهی است که پیامدهای آن در كوتاه مدت (سه تا چهار ماه آینده) و میان مدت (سه تا چهار سال آینده) بروز خواهد کرد.

کاهش محسوس قیمت نفت در یکی دو هفته اخیر به ویژه در زمان برگزاری یکصد و چهل و دومین اجلاس اوپک از ایجاد اطمینان خاطرهایی در زمینه رفع مشکل انرژی برای مصرف کنندگان حكایت دارد. هر چند برخی کارشناسان معتقدند که دلیل اصلی این مسئله، تصمیم اوپک مبنی بر تغییر ندادن سقف تولید این سازمان است، اما انتشار اخباری مبنی بر افزایش تولید و سرمایه گذاری برخی از کشورهای غیر اوپک، بر این ماجرا بی تاثیر نبوده است.

تولید بالای روسیه در ماه گذشته که پس از مدت ها از عربستان پی‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍شی گرفت، نخستین گام آرام از این حرکت است.

این خبر در کنار اظهار امیدواری وزیر نفت و انرژی آذربایجان مبنی بر تولید ۳۰ میلیون تن نفت این كشور در سال ۲۰۰۶ توجه ما را بیشتر جلب کرد. در آخرین خبر نیز سرمایه گذاری جدید قزاقستان در حوزه انرژی که قصددارد روزانه ۳/۵ میلیون بشکه نفت در ۸ تا ۱۰ سال آینده تولید كند، سبب می شود اندکی دقیق تر به موضوع بنگریم.

از دیگر سو نیز خبر می رسد که برخی کشورهای آفریقایی غیر عضو اوپک مانند آنگولا نیز در صدد افزایش سقف تولید خود هستند که این سبب می شود رقیب آفریقایی جدیدی که معمولاً نمی تواند بدون حمایت قدرت بزرگی باشد، پیدا شود.

تلاش برزیل بر افزایش تولید و گسترش صادرات نفت کانادا به آمریکا نشان از یک فعالیت وسیع در قاره آمریکا دارد.

هر چند در نگاه اول میان این چند حلقه (روسیه و کشورهای آسیای میانه، آفریقا، کشورهای قاره آمریکا و برخی تولید کنندگان خرد) وجوه مشترکی نیست اما این می تواند برای اوپک پیام های خاص خودش را داشته باشد.

محوریت روسیه با همراهی کشورهای مشترک المنافع آسیای میانه می تواند پیام های جدیدی برای اوپک داشته باشد. صرف حضور روسیه و قزاقستان که روابط خاص سیاسی- اقتصادی با هم دارند و هر دو از ۱۰ کشور اول دارای ذخایر نفت و گاز جهان محسوب می شوند، به اضافه افزایش خط های جدید ترانزیت انتقال سوخت که از کشورهای مشترک المنافع به سمت اروپا می رود، نشان از این دارد که اگر چه اوپک در حال حاضر رقیبی ندارد و میدان باز است، اما رقبای جدی در راه هستند که آنها نیز خواستار تاثیر بر بازار نفت و انرژی هستند.

تجارت به ظاهر پر سود انرژی که قیمت نفت را به بشکه ای ۶۰ دلار کشانده است، وسوسه خوبی برای خیلی از کشورهایی است که دارای ذخایر و فاقد توان تولید هستند، از این رو در آینده نه چندان دور (سه تا چهار سال آینده) با جمعی از عرضه کنندگان رو به رو هستیم که بر تعدادشان افزوده شده، اما مصرف کنندگان ثابت هستند و تنها میزان مصرفشان کمی تغییر کرده است.

با بررسی نسبت عرضه و تقاضا از دیدگاه کلان (نه خرد) در می یابیم که قیمت سرانه تولید هر بشکه نفت افزایش ولی میزان سود حاصل شده کاهش یافته است. هر چند علی النعیمی، وزیر نفت عربستان در اظهارات اخیر خود گفته بود: هر یک میلیون بشکه تولید روزانه نفت خام اوپک در سال ۲۰۱۰ به ۸ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد و این رقم در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۱۵ میلیارد دلار می رسد.

▪اکنون این سوال مطرح می شود که در این میان برنده اصلی کیست؟

سخن اخیر وزیر نفت ایران مبنی بر امنیت انرژی و این که همان طور که امنیت عرضه وجود دارد، امنیت تقاضا باید برقرار باشد، نشان از رویکردی منطقی به موضوع انرژی است.

اگر امنیت فقط برای عرضه است، چه تضمینی برای امنیت تقاضا وجود دارد؟

در این که برخی کشورهای مصرف کننده انرژی حاضرند برای خرید انرژی ارزان اقدام هایی انجام دهند، تردیدی وجود ندارد.

سرمایه گذاری مصرف کنندگان در کشورهایی که دارای ذخایر هستند، ولی توان تولید ندارند از چندی پیش افزایش یافته است که این نیز سه نكته در خود نهفته دارد: نخست آن که با این کار نیروها، توان و تجهیزات کشور مصرف کننده بیکار نمی ماند و در کشور میزبان به کار گرفته می شود.

دوم این که برای خود جایگاه های مطمئن تولید انرژی ارزان فراهم می آورند و سر انجام این که هر چقدر تعداد تولید کننده افزایش یابد، قیمت نفت و انرژی به بهای نازل تری فروخته می شود و این باعث سلب قدرت چانه زنی تولید کنندگان است.

تاکید وزیر نفت ایران بر این که امنیت انرژی باید بیش از پیش مورد توجه واقع شود، نیز هشداری در این زمینه است.

مطرح کردن پارامترهای جدید فناوری و اطلاعات در کنار عرضه، تقاضا و سرمایه گذاری ازسوی وزیری هامانه نشان می دهد که اوپک به دنبال راهکار جدید و تجدید مناسبات با مصرف کنندگان انرژی و نفت است که آنان نیز خواسته یا ناخواسته باید پذیرای این مهم باشند.

اظهار نظر شکیب خلیل، وزیر نفت الجزایر، در هفته جاری مبنی بر تمایل اوپک به گفت و گو با کشورهای مصرف کننده نفت به منظور مقابله با چالش های آتی در حوزه انرژی می تواند نشانه هایی از همین رویکرد باشد.

خلیل در ادامه افزوده است که اوپک تاکنون برای همکاری فعالان بزرگ صحنه نفت، تلاش های جدی کرده است.

در پایان باید گفت اوپک هر چند اکنون هوشمندانه تر به بازی انرژی می نگرد، اما رقیبان جدید و جدی در راه هستند که نیازمند تدابیر کاربردی تر و راهبردی تر است که اگر نشود نه فقط قدرت اوپک که اقتصاد کشورهای عضو آن را نیز دچار دست انداز می کند.

محمد رضا شیری