هودریکور چه کسی بود؟ (2)

ترجمه: ولی الله رمضانی

(André-Georges Haudricourt).
آندره ژرژ هودریکور (1911 ـ 1996) [هیئت علمی پژوهشیِ] افتخاریِ مرکز ملی تحقیقات علمی (CNRS) [فرانسه بود]. او در سال 1939(در آزمایشگاه گیاه شناسی کاربردیِ موزۀ ملیِ تاریخ طبیعی) به این مرکز پیوست. او یک زبان شناس و مردم شناس برجسته بود، عامه مردم او را کمتر می شناسند. هودریکور شاگرد و دوست مارسل موس، و [همچنین] معاصر لوی استروس و لوروا گوران بود. او یکی از پرثمرترین اندیشمندان و کنجکاوترین آنها در دوران ماست، او همچنین از جمله کسانی است [که بسختی می توان جایگاه و سنخش را مشخص کرد.] مرز وقلمرو او [با دیگران] مشترک نیست : در یک مزرعه دورافتاده ازمنطقه "پیکاردی" پرورش یافته است، درسال 1931دیپلم مهندسی زراعت گرفت، درسال،1934 نخستین ماموریت خود را در روسیه گذراند، نقطه شروع سفری به دورجهان بود، سفری که پای او را بویژه به "کلدونی جدید" و آسیای جنوب شرقی کشاند. او همچنین درسالهای 1948ـ1949 کتابدار مدرسۀ فرانسویِ آسیای دور در"هانوی" بود.
هودیکور در توسعه انسان شناسی تکنیک، مردم شناسی علم و مردم شناسی زبان[1]، نقش بنیادینی بر عهده داشت. او شیفته گلها، زبانها و اشیاء تکنیکی بود، آثار متنوع بسیار زیادی در انواع موضوعات به ارمغان گذاشت، آثارمتنوعی که طبقه بندی آنها را با مشکل روبرو می سازد، آثاری مثل "منشاء و تاریخ [پدیده] دهنه و [عنان اسب]"، "گیاهان پرورشی"، "واج شناسیِ زبانهایِ اوسترونزین" [2]، "روابط میان رفتار با گیاهان و رفتار با [پدیده] دیگری" و یا آثاری مثل "بوم شناسی شپش ها" یا "شکل دکمه ها"[لباس]. از این [تنوع] و فراوانی [می توان به آثار ذیل نیز اشاره کرد]بویژه اثر والای "انسان و گاو آهن درگذرجهان"باهمکاری "دولامار"(1955، چاپ مجدد انتشارات "مانوفکتور"، 1986)؛ اثر "انسان و گیاهان پرورشی"، با همکاری "هدن" (1943، چاپ مجدد انتشارات "متایه"، 1987)؛ اثر "مفهوم زبانها". "آواشناسی و واج شناسی"، باهمکاری جی.ام.سی. توماس(موسسه جغرافیای ملی، 1972)؛ "مسئله واج شناسی غیر متقارن[3] (انتشارات "سلف"،¬ 1967)؛ "واج شناسی تغییرات صدا در یک زبان" (panchronique)، با همکاری "سی. هاگیج(انتشارات پف،1978) و اثر :"تکنولوژی علوم انسانی. "درپی تاریخ مرم شناسیِ تکنیک ها (ام س اچ).
آندره جورج هودریکور، اندیشمند و فاضلی خستگی ناپذیز، مبارزهمیشگی، [منتقدی] با زبان طنز آلوده و گزنده نامی، مخالف [مصلحت اندیشی] و با آثار مشوش و باورنکردنی که با آنها زندگی کرد، نه تنها با شخصیت خود، بلکه با کارخویش بر نسل کاملی از مردم شناسان اثری محو نشدنی برجای گذاشت.


[1] ـ ساختمان زبان فرانسه بگونه ای است که، (برای مثال) در واژه "ethnolinguistique" که از دو ترکیب (ethno) "مردم" و (linguistique) "زبان شناسی" ترکیب شده است، لااقل درفرمِ واژه، تاکید بیشتر بر بخش دوم آن، یعنی "زبان" گذاشته می شود و یا اینکه چنین تاکیدی در ذهن خواننده فرانسوی قابل تداعی است، درحالیکه وقتی ما در ترجمه این واژه را به زبان فارسی، می توانیم بگویم : "مردم شناسی زبان". ، بنظر می رسد که ا دراین ترجمه، این تاکید جای خود را به بخش اولی یعنی "مردم شناسی" می دهد. این تفاوت اندک می تواند تاحدودی درروش شناسی این شاخه تفاوت ایجاد کند. بدین صورت که می توان تصور کرد که یک زبان شناس به مردم شناسی رو آورده و درپژوهش مردم شناسی خود همچنان تاکید را بر مقولات زیان شناسی دارد و یا برعکس این یک مردم شناس است که به زبان شناسی رو می آورد و درپژوهش خویش بر روشها و مقولات مرد شناسی همچنان تاکیددارد. چنین پدیده ای را می توان در انسان شناسی تکنیک هم مشاهده کرد. برای مثال، در دفاعیه پایان نامه دکتری خویش (قلمزنی در ایران ...) متوجه شدم که یکی از اعضای محترم ژوری، این پایان نامه را یک کار بسیار تکنیکی قلمداد می کرد(دکتر پیربُِنت) و عضو محترم دیگر (دکتر فرانسوا زیگو) آن را اثری با تاکید فراوان بر مفاهیم و تجزیه و تحلیلهای اجتماعی می فهمید... دراینجا شاید بد نباشد تا به مفهومی قابل توجه نیز اشاره داشته باشیم وآن این است که : به نقل از بسیار ی از انسان شناسان و ازآن جمله لوی اشتروس، با تاکیدی ویژه، معتقد است که موضوع تکنیک، را باید در قلمرو پژوهشی انساشناسی فرهنگی قرار داد، حال آنکه در نگرشی دیگر (که کمتر مورد بحث قرار گرفته است) می بینییم که مفاهیم تکنیکی بیشتر مفاهیمی اجتماعی قلمداد می گردنند [شرح موضوع را ان شاءالله در آینده ی نزدیک دنبال خواهیم کرد]

اگر به بحث ترجمه واژه مذکور برگردیم باید اضافه کرد که : اگر بخواهیم این ترکیب را همسو با فرم فرانسوی آن ترجمه کنیم که بنظر در حال حاضر، در زبان فارسی آنچنان زیبنده نمی نُماید، باید بگویم : "انسان/زبانشناسی". این تفاوت ها برای خوانندگانی که مستقیما متن ترجمه شده را می خوانند شاید آنچنان قابل مشاهده نباشد ولی به هنگام ترجمه تفکر برانگیز می گردد.

[2] ـ این شاخه زبانی که تا حدودی همانند زبانهای رایج"پلونیزی ها" می باشد، از جنوب چین و تایوان تا ماداگاسکار بسط یافته است.

[3] ـ "diachronique" یا مطالعه نامتقارن، به مطالعه تاریخ زبان و مطالعه تحولات آن مثل ریشه یابی، تحولات واج ها و تجزیه وتحلیل آنها می پردازد. این پدیده در مقابل "synchronique" یعنی مطالعه متقارن قرار می گیرد که یه پدیدۀ زبان، دریک زمان خاص از تاریخ اش توجه می کند، فردینادو سوسور بروشنی امکان تفکیک این دوپدیده را برای دیگر اندیشمندان فراهم آورده است. تضاد این دو را در فلسفه می توان جست، برای مثال بر تفکرات کسانی چون "بارت"و "سارتر" موثر بوده است.
پایان.

[e-mail]

---------------------------------------------------------------------------------------------------.
http://www.vjf.cnrs.fr/caghaudricourt/agh.html

Qui était A-G Haudricourt ?
André-Georges Haudricourt
A-G. Haudricourt (1911-1996), Directeur de Recherche honoraire au CNRS, qu'il intégra en 1939 (dans le laboratoire de botanique appliquée du Muséum National d'Histoire Naturelle), fut un éminent linguiste et ethnologue, trop peu connu du grand public.
Elève et ami de M. Mauss, contemporain de C. Levi-Strauss et d'A. Leroi-Gourhan, il compte parmi les savants les plus féconds et les plus curieux de notre époque, un des plus atypiques aussi. Son itinéraire n'est pas commun : élevé dans une ferme isolée de Picardie, il obtient un diplôme d'Ingénieur Agronome en 1931, fait une première mission en URSS en 1934, point de départ d'un tour du monde qui le conduira notamment en Nouvelle Calédonie et en Asie du Sud-Est. Il fut également bibliothécaire à l'Ecole Française d'Extrême-Orient à Hanoï en 1948-49.
A-G. Haudricourt a joué un rôle fondamental dans le développement de l'anthropologie des techniques, de l'ethnoscience et de l'ethnolinguistique. Cet amoureux de la flore, des langues et des objets techniques a laissé une œuvre difficile à classer par l'immense variété des sujets qu'elle embrasse, depuis l'origine et l'histoire de l'attelage ou des plantes cultivées, la phonologie des langues austronésiennes, les rapports entre le traitement des plantes et le traitement d'autrui, jusqu'à l'écologie des poux ou la forme des boutons. De cette profusion on retiendra notamment le magistral L'Homme et la Charrue à travers le monde, avec J.B. Delamarre (1955, réédition de la Manufacture, 1986) ; L'Homme et les plantes cultivées, avec L. Hédin (1943, réédition Métaillé, 1987) ; La notation des langues. Phonétique et phonologie, avec J.M.C. Tomas (Institut Géographique National, 1972) ; Problème de phonologie diachronique (Selaf, 1967) ; La Phonologie panchronique, avec C. Hagège (PUF, 1978) et Technologie science humaine. Recherches d'histoire et d'ethnologie des techniques (MSH, 1987).
Savant d'une inépuisable érudition, militant jusqu'à sa mort, notoire pour son ironie mordante, son anticonformisme et l'hallucinant fouillis d'ouvrages dans lequel il vivait, A-G. Haudricourt, tant par sa personnalité que par son œuvre, a marqué d'une empreinte indélébile toute une génération d'ethnologues.