ترانه‌های مازندرانی در آثارصادق هدایت

معصومه يدالله‌پور

با دقت، به ترانه‌های ملی گوش فرا دار
آن‌ها سرچشمة بی‌پایان قشنگ‌ترین ملودی‌ها می‌باشند
و چشم ترا به صفات مشخصة ملل گوناگون باز می‌کنند.

 شومان

کتاب فرهنگ عامیانة مردم ایران، نیرنگستان، اوسانه، ترانه‌ها ، آثار تحقیقی و چاپ نشدة صادق هدایت را دربردارد که توسط جهانگیر هدایت گردآوری شده‌است. و به دلیل آن‌که قسمت مهمی از آثار صادق هدایت -  قصه و افسانه، ترانه‌های محلی و تصانیف، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های محلی، تحقیقات و... برای نخستین بار در این مجموعه آمده‌است اهمیت دارد.
صادق هدایت، ترانه‌ها را هنر و نبوغ ساده‌ترین طبقة مردم می‌داند که سینه به سینه حفظ و باقی مانده‌است درحالی‌که سرایندة اصلی آن ناشناخته است. در مورد ترانه‌ها و تصانیف صادق هدایت حدود 34 عدد بر حسب الفبا، اصل و محلی بودن فهرست شده‌ و در موارد لازم، ترجمة آن‌ها نیز آمده‌است. این ترانه‌ها برخی دارای نت موسیقی می‌باشد. ازجملة این ترانه‌ها، ترانه‌های مازندرانی است که بنا بر اهمیت آن، یک نمونه در این جا نقل می‌شود:
بی تِه یکدم، دلم خرم نَه وُ نِه                                                       اگر رویت بوینَم، غم نَه وُ نِه
اگر دردِ دلم قسمت ها کُنِ                                                           دلِ بی‌درد، در عالم نَه وُ نِه
                                               __________________
جَرَهْ بازی بیمه، بوُردْ دِمه به نخجیر                                                سیه دستی بِزوُ بر بالِ مَنْ تیر
ته بوُر، غافل مَچر در جو کناران                                                    که هر غافل چَرَدْ غافل خورد تیر(هدایت، 1385: 392).
صادق هدایت با گردآورندة این ترانه‌ها(مازندرانی) هم‌کاری داشت.
در مقدمة کتاب آمده‌است: «بدون شک، صادق هدایت از نخستین نویسندگان و پژوهشگرانی است که با فرهنگ عامیانة مردم ایران برخورد بسیار جدی و علمی داشته است». او در مورد داستان‌های محلی و عامیانه، افسانه‌های تخیلی ، ترانه‌های محلی، امثال و ضرب‌المثل‌ها، اعتقاد خرافاتی، محلی و سنتی و... مطالعة بسیار داشت. و به آن‌چه مربوط به ایران و اصالت ایرانی بود عشق می‌ورزید و از تلاش برای به دست آوردن اطلاعات علمی و حقایق نهفته دریغ نمی‌کرد. او با مجلة موسیقی و سخن هم‌کاری داشت و بسیاری از ترانه‌ها، افسانه و ضرب‌المثل‌ها و... به صورت مکتوب در اختیار وی قرار می‌گرفت. و از اطلاعات خاورشناسان و نویسندگان اروپایی در این زمینه، برای مطالعة فرهنگ عامیانة ایران استفاده می‌نمود. وی اثر خود را به نام‌های اوسانه ، نیرنگستان و ترانه‌ها در سال‌های 1318و 1312، 1310 منتشر نمود.
بخش بسیار مهم دیگر وی فرهنگ توده است که این نوشته را در سال‌های 1324-1323 منتشر ساخت. و در میان آثار باقی مانده و چاپ نشدة هدایت، تعداد 27 داستان، قصه یا افسانه است که از داستان‌های قدیمی به شمار می‌آید و شامل موضوعاتی سرگرم‌کننده، آموزنده و... است.
علاقه‌مندان به فرهنگ عامیانة ایران به ویژه ترانه‌های مازندرانی می‌توانند به این کتاب مراجعه نمایند.