فرهنگ کانادا، وضعیت زبان فرانسه در کبک

کلود سیمار، کلود ورو برگردان سعیده بوغیری

دو امضاکننده متن حاضر، 27 فوریه گذشته در نشریه لودووار، نامه ای سرگشاده را امضا کردند که به نقد تصمیم دانشکده مدیریت مونترال مبنی بر ارائه لیسانسی تماما به زبان انگلیسی می پرداخت. این نامه با عنوان زبان پاته چینی، واکنش های متعددی در رسانه ها به راه انداخته است. تفسیرهایی که بیان شده اند حاکی از این هستندکه مساله زبان در کبک برانگیزنده هرگونه ایده اغلب درهم و برهم، حتی اشتباه است که بحث را گمراه کرده و رفته رفته آن را تحلیل می برد.

 

 

وضعیت زبان فرانسه در کبک- نمونه پریشان کننده دانشگاهی

 

 

تریبون آزاد ویژیل، دوشنبه 19 مارس 2012

کلود سیمار، استاد بازنشسته دانشکده علوم تربیتی دانشگاه لاوال

کلود ورو، استاد بخش زبانها، زبانشناسی و ترجمه دانشگاه لاوال

ژان- دنی ژاندرون، استاد افتخاری دانشکده ادبیات دانشگاه لاوال، استاد سابق کمیسیون بررسی درباره وضعیت زبان فرانسه و حقوق زبانشناختی در کبک (1968- 1972)

 

 

 

 

دو امضاکننده متن حاضر، 27 فوریه گذشته در نشریه لودووار، نامه ای سرگشاده را امضا کردند که به نقد تصمیم دانشکده مدیریت مونترال مبنی بر ارائه لیسانسی تماما به زبان انگلیسی می پرداخت. این نامه با عنوان زبان پاته چینی، واکنش های متعددی در رسانه ها به راه انداخته است. تفسیرهایی که بیان شده اند حاکی از این هستندکه مساله زبان در کبک برانگیزنده هرگونه ایده اغلب درهم و برهم، حتی اشتباه است که بحث را گمراه کرده و رفته رفته آن را تحلیل می برد. ما به عنوان زبانشناس مایلیم باز رشته سخن درباره این مساله بنیادین را به دست بگیریم، اما این بار به سبکی که کمتر حالت قلمی داشته باشد، به این امید که این میانجی گری جدید بتواند در روشن کردن اذهان و فهماندن بهتر برامدهای مربوط به حیات زبان فرانسه در کبک سهمی داشته باشد.

بی تفاوتی و بی احتیاطی جامعه دانشگاهی

دانشکده مدیریت مونترال تنها دانشکده با اداره فرانسه زبان نیست که لیسانسی تماما به انگلیسی ایجاد کرده. از پاییز 2011 دانشگاه لاوال، که در صفحه معرفی سایت رسمی آن، "اولین دانشگاه فرانسه زبان در آمریکا"خوانده شده، یک مدرک ام بی آ با نام "گلوبال بیزینس"، اعطا می کند که دانشجویان می توانند آن را تماما به انگلیسی دنبال کنند. بنابراین موضوع تنها گرایشی منزوی نیست، بلکه یک جهت گیری است که در مجموعه شبکه دانشگاهی ترسیم می شود.

با وجود گسترش این پدیده که دارای نتایج بسیار سنگینی خواهد بود، فریاد هشداری که ما به تازگی آن را سر دادیم، چندان واکنشی از سوی دانشگاهیان برنینگیخت. همه چیز طوری می گذرد که انگار استادان و دانشجویان، خود را طرف حساب این وضعیت زبان فرانسه در موسسه شان حس نمی کنند. در واقع، چند تفسیر بیان شده توسط دانشگاهیان از جانب مدیران، استادان یا دانشجویانی است که تقریبا همگی به سود تصمیم دانشکده مدیریت مونترال اقامه دعوا کرده و سخنرانی تبلیغاتی ای درباره عالی بودن این دانشکده ایراد نموده اند و از جهانی سازی، گشایش بر روی دنیا و اشاعه بین المللی زبان انگلیسی در محیط تجارت یاد کرده اند. آنقدرها به نظر نمی رسد انگلیسی سازی تحصیلات، نگرانی خاصی در دل دانشگاه برانگیخته باشد، امری که به دلیل اهمیت مساله زبانشناسی در کبک و نقش انتقادی و بیدارکننده اذهان که دانشگاهیان باید آن را ایفا کنند، می تواند غافلگیرکننده باشد.

وانگهی بایددانست ایجاد یک برنامه دانشگاهی مستلزم آنست که این برنامه تصویب سلسله تشریفات درازی از مراجع رسیدگی را دریافت کرده باشد، که مثلا در مورد دانشگاه لاوال، کمیته برنامه ریزی، شورای دانشکده، کمیسیون تحصیلات، دانشکده تحصیلات تکمیلی، شورای دانشگاهی تا کنفرانس روسا و مقامات اصلی دانشگاه های کبک را دربر می گیرد. از آنجا که این مراجع گوناگون رسیدگی از نمایندگان گروه های مختلف تشکیل دهنده دانشگاه شکل گرفته (دانشجویان، مدرسان، استادان، مدیران...)، می توان اینطور نتیجه گرفت که لیسانس های جدید به انگلیسی تنها کار چند اداره کننده نیست، بلکه به عکس تنها توسط حاشیه ای از جامعه دانشگاهی ضمانت شده اند.

چطور باید این را توضیح داد که دانشگاهیان بیش از این نگران جایگاه زبان فرانسه در تشکیلات خود نیستند؟ مطرح کردن این که توجه آنها اکنون به سمت تسکین هزینه های تحصیل معطوف شده، نظر به حساسیت نسبت به زبان در کبک توضیحی کاملا ضعیف خواهد بود. نیز می توان فکر کرد استادان و دانشجویان که در میان فعالیت های متعدد حرفه ای خود گرفتار و در میان تخصص های متقابل محصورند، دیگر نه فرصت نه علاقه ای به شرکت فعال در بحث های گوناگونی ندارند که جامعه را سرزنده می کند، امری که این فرض را به وجود می آورد که نوعی دگرگونی عمیق در متفکران عصر ما پدید آمده است. سرانجام آیا- و این فرضیه زمانی بسیار نگران کننده می شود که در سطح ضمیر زبانشناختی نخبگان فرانسه زبان- ممکن است استادان و دانشجویان آنقدر گفتمان برتری انگلیسی را در خود درونی کرده باشند که به جایی رسیده باشند که به نظرشان عادی برسد این زبان در تشکیلات خود آنان در حد زبان فرانسه، به زبان تدریس تبدیل شود؟ یک استاد دانشکده مدیریت مونترال که وقایع نگار نشریه لودووار نیز هست (مراجعه شود به نشریه 5 مارس 2012، ص آ7) تا جایی پیش رفته که برای توجیه تصمیم تشکیلات خود، از این نظر دفاع می کند که پیشرفت های چندزبانه (در واقع درک مفهوم به انگلیسی) می تواند نوعی تقویت تاثیر تفکر دانشگاهی کبکی و فرانسه زبان را در پی داشته باشد؛ به بیان دیگر، استفاده از انگلیسی به عنوان زبان تدریس دانشگاهی از نظر او می تواند مایه تضمین درخشش زبان و فرهنگ فرانسوی باشد!

دانشگاهیان فرانسه زبان کبک با اتخاذ چنین نگرشی بر نوعی نبود خطرناک آینده نگری گواهی می دهند. مقامات مختلف رسیدگی دانشگاهی برنامه های لیسانس به زبان انگلیسی را در اداره خود پذیرفته اند به این بهانه که تجارت از این پس در تمام دنیا به این زبان انجام می گیرد. اما در این صورت چطور باید از ایجاد برنامه هایی به زبان انگلیسی در دیگر زمینه ها جلوگیری کرد، زمینه هایی که در آنها نیز انگلیسی حکم زبان بین المللی را دارد؟ به چه دلایلی می توان از این امر جلوگیری کرد که در علم و فناوری، گروه های انفورماتیک، بیوشیمی، جنگلداری، پزشکی و غیره، نیز برنامه های لیسانس یا حتی دکترا به زبان انگلیسی ارائه شود؟ با هر منطقی، هیچ چیز نمی تواند جلوگیری از چنین امری را توجیه کند، زیرا در مقیاس بین الملل، زبان انگلیسی همانقدر در علم و فناوری به کار گرفته می شود که در محیط تجاری. متاسفانه این خطر کاملا واقعی گسترش انگلیسی سازی در برنامه های تربیتی نه توسط مقامات و نه دیگر اعضای جامعه دانشگاهی ما آنقدرها معتدل به نظر نمی رسد.

دوزبانگی فردی و دوزبانگی تشکیلاتی، فعالیت آموزشی و برنامه آموزش

در تمام این بحث، اغلب دوزبانگی فردی – که به فردی مربوط می شود که قادر به ابراز بیان به دو زبانست- و دوزبانگی تشکیلاتی- که به کاربرد دو زبان در نهادهای عمومی مربوط می شود - با هم اشتباه گرفته می شود. این دو نوع دوزبانگی ابدا ماهیتی یکسان ندارند و برد اجتماعی کاملا متفاوتی دارند.

وقتی در یک دانشگاه امکان دنبال کردن برنامه ای در یک زبان یا زبانی دیگر به دانشجویان ارائه می شود، که عجالتا زبان فرانسه یا انگلیسی است، افراد در نوعی وضعیت دوزبانگی تشکیلاتی قرار دارند، جایی که هر یک از دو زبان در نهاد فوق دارای موقعیت رسمی زبان تدریس هستند. حتی اگر زبان فرانسه در مجموعه برنامه ها غالب باشد، زبان انگلیسی نیز رسمی شده است تنها از بابت این واقعیت که به عنوان زبان تدریس در برنامه ای استفاده می شود که در آن، این زبان برای خود تحصیل نمی شود، مثلا آنطور که در دیپلم دبیرستانی تحصیلات انگلیسی هست، بلکه در این برنامه، این زبان بیشتر برای ارتباط جاری به منظور انتقال دانش استفاده می شود.

وجود برنامه های آموزشی تماما به زبان انگلیسی در یک دانشگاه فرانسه زبان به نحوی گسترده از نیت ساده تربیتی مبنی بر تسهیل اشراف به زبان انگلیسی در میان دانشجویان فراتر می رود. به گونه ای اساسی تر، این دست برنامه ها، حتی اگر چند فقره کاغذنوشته باشند، حالت نوعی معنای اجتماعی را به خود می گیرند که تصویر زبان های حاضر را تحت تاثیر قرار می دهد، به خصوص در وضعیت شکننده ای که زبان فرانسه آمریکای شمالی در آن قرار دارد (نزدیک به 6 میلیون فرانسه زبان در قاره ای با 335 میلیونی انگلیسی زبان). در میان آنان که نخستین متن ما را نقد کردند، برخی از مدارس تجاری فرانسوی نام بردند که آنها هم برنامه هایی تماما به انگلیسی ارائه می کنند. این نوع برنامه ها ابدا آن ارزش اجتماعی- زبان شناختی کشورهای اساسا فرانسه زبان مثل فرانسه را ندارند. چنین مقایسه ای بین فرانسه و کبک به خاطر تفاوت های مشخص بین دو زمینه فوق ناقص است: در فرانسه، حدود 65 میلیون نفر به زبان فرانسه صحبت می کنند و  این زبان با هیچ زبان بزرگ دیگری در این قلمرو ملی وارد رقابت نمی شود. وانگهی، شبکه دانشگاهی فرانسه مثل شبکه دانشگاهی ما بخش انگلیسی زبان ندارد...

بخش نخست

• http://anthropology.ir/node/21027
• http://anthropology.ir/node/20866
• http://anthropology.ir/node/20442
• http://anthropology.ir/node/20352
• http://anthropology.ir/node/21482

http://anthropology.ir/node/21608

http://anthropology.ir/node/22176

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ» 
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه نامه ی نوروز 1393
http://www.anthropology.ir/node/22280