برداشت های مردم شناختی از سفرنامه ابن فضلان

سید علیرضا هاشمی

ابن فضلان یکی از دانشمندان مسلمانی است که در قرن سوم و چهارم هجری قمری می زیسته و در روز پنجشنبه 11 صفر سال 309 هجری قمری از طرف المقتدر عباسی و در پی درخواست بعضی از حکام این کشورها برای ارتباطات فرهنگی به سرپرستی هیأتی به کشورهای روس، اسلاو و بلغار مأمور شده است.
رساله ابن فضلان با آنکه کوتاه و به طور خلاصه نوشته شده؛ اما شامل جزئیات و تفصیلات دقیق می باشد(1). سفر هیأت از بغداد تا بلغار یازده ماه طول می کشد و در این مدت، هیأت با مشکلات بسیار و رنج فراوان روبرو می شود؛ زمانی با راهزنان برخورد می کنند و زمانی هم که با کوشش و زحمت بسیار، در حالی که خطر غرق شدن، او و تمام کاروان را تهدید می کند؛ از رودخانه می گذرند. در جای دیگر با چنان سرمای سختی روبرو می شوند که بیم هلاک دسته جمعی می رود. اما با همه این خطرها، دسیسه کاری ها و سختی ها و مشقت های فراوانی که ابن فضلان در این سفر متحمل می گردد، همواره در ایمان به خدا استوار و در دیانت و پرهیزکاری و اصول اخلاقی پا برجا می ماند. او در امانت خیانت نمی کند و در تمام دوران مأموریت از امر به معروف و نهی از منکر باز نمی نشیند و همواره از خدا می-خواهد او را از آسیب پیشامدها و آزار مردمی که در راه با او برخورد می کند، بر کنار دارد. وی از کثافت و پلیدی دوری می جوید، زیرا اسلام امر به پاکیزگی دارد و آن را جزو ایمان قلمداد می کند. رساله ابن فضلان در عین کوتاهی و خلاصه نویسی، جزئیات مهم و تفضیلات لازم را داراست. شگفت آور این است که این رساله به قلم شخصی فقیه و با بیانی بسیار سلیس و عباراتی ادبی و شیوا نوشته شده و نویسنده احساسات حاکی از شادمانی و وحشت خود را نیز در آن به خوبی مجسم ساخته است.
علاقه او به اختصار در کلام، و دقت در عبارت پردازی، مقام ادبی او را به خوبی نمایان می سازد. او در انشای این رساله، چندان خود را مقید نمی سازد و بیانش پیچیدگی خاصی ندارد.

برای خواندن  مقاله کامل در زیر کلیک کنید:

 

پیوست	اندازه
8202.doc	103.5 KB