اندیشمندان برجسته فرانسوی زبان (2): دنی دیدرو

ترجمه سعیده بوغیری

دنی دیدرو(Denis Diderot) (1713-1784) دایره المعارف نویس و فیلسوف فرانسوی و نویسنده رمان، رساله و نمایشنامه های گوناگون و نیز نقدهای هنری و ادبی بود.
دیدرو پنجم اکتبر 1713 در شهر لانگر (Langres) متولد شد و تحت آموزش یسوعیان قرار گرفت. در سال 1734 به پاریس رفت و ده سال را با معلمی سرخانه با حقوق ناچیز و نیز نویسندگی اجیری سپری کرد. نخستین کار جدی او تفکرات فلسفی (Pensées philosophiques) بود که در سال 1764 بدون ذکری از نام او به چاپ رسید. این اثر شرح فلسفه خداگرایانه او به شمار می رفت. در سال 1747 برای ویرایش ترجمه فرانسوی دایره المعارف انگلیسی سیکلوپدیا (Cyclopaedia) از سوی افرایم چامبرز(Ephraim Chambers) از او دعوت به عمل آمد. دیدرو که با ژان لوفون دالامبر (Jean Le Rond d'Alembert) ریاضی دان همکاری می کرد، این پروژه را به کاری گسترده، جدید، جدلی و 35 جلدی تبدیل کرد: دایره المعارف مستدل علوم، هنر و مشاغل (Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) که اغلب با نام دایره المعارف (Encyclopédie) شناخته می شود.
دیدروی شکاک و خردورز که از حمایت و کمک مشهورترین نویسندگان آن روز از جمله ولتر و مونتسکیو بهره می برد، از این آنسیکلوپدی به عنوان یک سلاح تبلیغاتی قدرتمند در برابر اقتدار کلیسایی و خرافه پرستی، محافظه کاری، و اشکال اجتماعی نیمه فئودالی زمان استفاده کرد. در نتیجه دیدرو و همکاران او به مایه خصومت اهالی کلیسا و جامعه سلطنتی تبدیل شدند. در سال 1759 شورای سلطنتی به صورت فرمایشی چاپ نخستین ده جلد این دایره المعارف که از سال 1751 به بعد چاپ می شد، را توقیف و چاپ های بعدی آن را نیز ممنوع کرد. با اینهمه دیدرو به کار روی جلدهای باقیمانده آن ادامه داد و آن ها را پنهانی به چاپ رساند. هفده جلد اول این کار در سال 1765 کامل شد و تا سال 1780 نیز قاب بندی و سایر ضمایم به آن افزوده شد.
آثار حجیم نوشتاری دیدرو از قبیل رمان های راهبه (La religieuse)(نوشته شده در1760، چاپ 1796)، که حمله ای به زندگی دیرنشینان است؛ برادرزاده رامو(Le neveu de Rameau) (نوشته شده در 1761-1774، چاپ در 1805)، که یک هجو اجتماعی است؛ و ژاک قضا و قدری(Jacques le fataliste) (1796) که روان شناسی اراده آزاد و فلسفه جبری را مورد کاوش قرار می دهد. نامه ای درباره روشندلان(Lettre sur les aveugles) (1749) درباره راهی برای آموزش روشندلان نوشته شده؛ و دیالوگ دراماتیک فلسفی او با نام رویای دالامبر(Le rêve d'Alembert) (1830) حاوی نظریات مادی گرایانه اوست. دیدرو به مثابه طلایه داری در زمینه نقد زیبایی شناختی در سال 1759 سالن های ادبی (Les Salons) را بنیان نهاد. روزنامه ای که او در آن به نوشتن نقدهایی درباره نمایشگاه های هنری سالانه پاریس می پرداخت. نامه نگاری های او در عصر طلایی نامه نگاران مشهور، تفوقی نیافت. دیدرو پشتیبانی سلطنت منورالفکر کاترین کبیر روسیه را به دست آورد و نیز سایر روشنفکران اروپا را به میزان زیادی تحت تاثیر خود قرار داد. او آخر جولای سال 1784 در پاریس درگذشت.

منبع: Microsoft ® Encarta ® 2009. © 1993-2008 Microsoft Corporation