ایران شناسی در ژاپن

عباسعلی توسلی

رجب زاده ، هاشم ، 1389، ایران شناسی در ژاپن تهران ، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی

سابقه ایران شناسی و بطور کلی مطالعات ایران پژوهی در ژاپن به نیمه دوم قرن بیستم برمی گردد. تحقیقات ژاپنی ها در زمینه ایران شناسی ، برعکس اروپائیان جنبه تبلیغ دینی و یا جنبه استعماری نداشته  و حتی در پاره ای از مواقع سعی نموده اند ارتباط فرهنگی بین دو امپراطوری ساسانی در ایران و آسوکا در ژاپن در قرن هفتم میلادی را ثابت نمایند. اما مهمترین زمینه ایران شناسی در ژاپن به انقلاب مشروطه بر می گردد. نگاه محققین ژاپنی به ایران از همین دیدگاه است .بعد از انقلاب اسلامی ، نگرش ژاپنیها به ایران تغییر جهت داد و از مسائل اقتصادی – سیاسی به مسائل هنری و اجتماعی روی آورد.
جدای از اهداف و تاریخچه ایران شناسی در ژاپن ، از آنجا که این کشور، آسیائی است و مشترکات زیادی با ما دارد لذا  به نظر می رسد نظرات محققان ژاپنی در باره ایران برای خوانند ایرانی  جالب ، شنیدنی و جذاب  باشد .
کتاب ایران شناسی در ژاپن  که در زیر عنوان آن عبارت " نگاهی به تاریخچه ایران شناسی و تلاشهای ایران پژوهان ژاپن از نیمه دوم سده نوزده تاکنون " قید  گردیده ، تلاشی از آقای هاشم رجب زاده در همین راستا است.
در باره نویسنده
هاشم رجب زاده در سال 1320 در شهر تهران به دنیا آمد. رجب زاده بعد از طی مدارج رسمی تحصیلی در دوره متوسطه در تهران، با گرایش تاریخ به دانشگاه می رود و تحصیلات دانشگاهی اش را تا دریافت درجه دکترا با گرایش تاریخ ایلخانان و تاریخ ایران ادامه می دهد. پایان نامه دکترای او درباره سیاست و کشورداری رشیدالدین فضل الله بوده است. رجب زاده بعد از تحصیلات دانشگاهی به عنوان وابسته فرهنگی ایران به ژاپن سفر می کند.این آغاز یک ارتباط پیوسته با تاریخ وفرهنگ ژاپن می شود. بار اول در سال ۱۳۵۲ بود که به ژاپن رفت و مدت چهار سال در مأموریت بود. به عنوان وابسته سفارت و نماینده فرهنگی ایران فعالیت داشت. بعد از آن ، دو سال را در ایران گذراند . بعد از انقلاب هم از طرف وزارت امورخارجه به مأموریت استرالیا رفت و حدود دو سال در کانبرا بود. در همین هنگام تدریس در دانشگاه ژاپن را پذیرفت و دوباره به آن کشور بازگشت. وی در مجموع ۲۴ سال در ژاپن زندگی کرد. رجب زاده سال هاست که در دانشگاه اوساکای ژاپن ادبیات فارسی و ایرانشناسی درس می دهد. ( برگرفته از سایتها)
کتاب ایران شناسی در ژاپن از دو بخش تشکیل شده است . بخش اول  به زبان فارسی و در حدود 350 صفحه است و توسط آقای رجب زاده   در زمینه تاریخچه و جریان پیشرفت ایران شناسی در ژاپن تدوین شده است . بخش دوم کتاب  به زبان انگلیسی و تقریبا" همان تعداد  صفحه است که  توسط آقای کینجی ئه اورا (Kinji Eura) گردآوری شده و در واقع فهرست آثار ایران شناسان ژاپنی است . نویسنده  در  زمینه  این دو بخش  چنین می نویسد :
" ایران شناسی در ژاپن  ، بخش نخست کتاب را خود فراهم آورده ام و نگاشته ام و تکمیل فهرست آثار ایران شناسان ، بخش دوم یا پیوست کتاب ، حاصل تلاش پی گیر آقای کینجی ئه اورا است که تحقیق منابع تاریخ ایران در سده های نوزده و بیست میلادی را سال های بسیار دنبال کرده است . "
وی در ادامه و در خاتمه پیشگفتار ( سخن آغاز)  اینگونه می نویسد :
" این کتاب شرح تلاش ایران شناسان ژاپن در یکصد و سی سال گذشته است با نگاهی به زمینه و تاریخ روابط فرهنگی ایران و ژاپن . پیوست آن ، فهرست آثار منتشر شده حاصل این تلاش ، نزدیک به همه مطالب مربوط به جامعه و تمدن و فرهنگ ایران را در می گیرد. "
این دو بخش با 8 صفحه مصور که  عمدتا عکس آثار قدیم ایران در موزه های ژاپن است از یکدیگر جدا شده اند.
  در صفحه نخستین  کتاب ، سخنی از ناشر آمده که هدف از انتشار آن را اینگونه بیان می کند :
" مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی ( مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی ) خوشوقت است که در راه شناساندن مطالعات و پژوهشهای مبتکرانه ایران شناسان ژاپن ، این کتاب را در دسترس علاقه مندان قرار دهد و امیدوار است که در پی آن بتواند پژوهشهای ژاپنی ها را در جهت گسترش علمی و فرهنگی ایران ، با حمایت دوستداران ایران و ژاپن منتشر کند. " 
بخش اول کتاب خود از قسمتهای متعددی تشکیل شده است . از سخن آغاز که مقدمه ای 10 صفحه ای از نویسنده با موضوعاتی  چون < انگیزه و روش تالیف این دفتر> و < معرفی ایران شناسی در ژاپن> و < فهرست ایران شناسان > و < چند یادآوری و سپاسگزاری > که بگذریم به  قسمت بعدی کتاب با عنوان  نگاهی به ایران پژوهی در ژاپن  می رسیم .
نویسنده در این قسمت پس از اشاره به تاریخ ژاپن در سده های اخیر ، به موضوعاتی چون تاریخچه روابط فرهنگی ایران و ژاپن ، مسافرت نخستین ایرانیان به این کشور ، مناسبات رسمی دو کشور و موضوعات دیگری از همین قبیل می پردازد . وی در ذیل موضوعی تحت عنوان  ادب فارسی اینگونه می نویسد :
" ایران پژوهی در ژاپن با ترجمه و معرفی چند اثر ماندگار ادب پارسی آغاز شد ؛ پیش از همه ، داستان هایی از شاهنامه ، و پس از آن رباعی های خیام و گلستان سعدی . از گنجینه های ادبی ایران ، سروده های خیام بیش ترین شمار ترجمه به ژاپنی را دارد. "   
این قسمت با موضوعات دیگری چون آموزش زبان فارسی ، منابع فارسی در کتابخانه ها ، بنیادها و انجمن های خاورشناسی و ایران پژوهی ، یادگارهای فرهنگ ایران ؛ موزه ها و مجموعه های هنری و نمایش ها و نمایشگاهها دنبال می شود. وجه مشترک در همه این موضوعات ، زمان است . می توان گفت تمامی این مباحث از نظر زمانی به قرن بیستم برمی گردد.
پس از اتمام این قسمت به یک تقسیم بندی شش گانه می رسیم . هر یک از این قسمتهای شش گانه       " بهره " نام دارد . از بهره یکم تا بهره ششم که به نظر می رسد یک تقسیم بندی جدید در فهرست بندی باشد . هریک از این بهره ها دارای عنوان و چند زیر بهره می باشد  که درادامه به  آنها پرداخته      می شود.
بهره یکم : این بهره با عنوان مسافران ژاپنی در ایران  ،  به شرح حال و گزارش سفر مسافران ژاپنی در ایران اختصاص دارد و به  دو موضوع اصلی می پردازد :
موضوع اول ، نخستین مسافران ژاپنی در ایران  را مورد بررسی قرار می دهد و به  هیات سفارت ژاپن به دربار ناصرالدین شاه اشاره دارد . موضوع دوم ، به ایران و ایرانیان از نگاه مسافران ژاپنی عصر جدید می پردازد و در همین راستا ، شرح حال و سفرنامه فوکوشیما شوگون افسر ستاد جنگ ژاپن به آسیای میانه و ایران ، گزارش سفر یه ناگا مامور مبارزه با مواد مخدر به ایران و همچنین چند سیاح دیگر ژاپنی را که در دوره معاصر به ایران سفر نموده اند ، مورد بررسی قرار می دهد .
بهره دوم : به باستانشناسی و هنر با دو موضوع  هیات های باستان شناسی ژاپن در ایران  و مجموعه های آثار هنر ایران در ژاپن  پرداخته است . هر دو موضوع مقالاتی به قلم توء سوگی مورا و ترجمه آزاده سلحشور طبری هستند.
بهره سوم : در این بهره به پژوهشهای ایرانی در سه مقوله  پژوهش ها در باره ایران پیش از اسلام  ،  نخستین نوشته فارسی در ژاپن و پژوهشها در باره ایران پس از اسلام پرداخته می شود . مقاله نخست با عنوان پژوهش های در باره ایران پیش از اسلام به قلم  تاکه شی آئوکی  و ترجمه هاشم رجب زاده است
بهره چهارم : به ترجمه و تحقیق آثار ادبی ایران با سه رویکرد زیر می پردازد :
- ترجمه و تحقیق آثار بزرگان ادب فارسی چون فردوسی ، خیام و سعدی
- ترجمه آثار ادب فارسی به ژاپنی شامل ادبیات کلاسیک ، ادبیات معاصر و علوم انسانی
- فارسی نوشته های ایران پژوهان شامل کتابها و مقالات ایران پژوهان ژاپنی و مقالات ترجمه شده
بهره پنجم : عنوان این بهره ، تصویر ایران ؛ زبان فارسی  است که به دو عنوان فرعی دیگر تقسیم می شود . عنوان اول تصویری که از ایران دارم ، به نوشته های کوتاه دانشجویان ژاپنی رشته زبان فارسی اختصاص دارد . عنوان دوم ، چرا فارسی یاد می گیرم ، که آنهم نوشته های کوتاه دانشجویان ژاپنی با همین موضوع است .
بهره ششم :  عنوان این بهره  کارهای بنیادی و تشکیلاتی در پیوند با ایران و شرق شناسی  است  که به دوره های آموزش زبان فارسی و ایران شناسی در دانشگاههای ژاپن می پردازد. این بهره  به هفت  زیر بهره با موضوعات و عناوین زیر تقسیم می شود :
- مراکز آموزش زبان فارسی و ایرانشناسی ؛ شامل : دوره های دانشگاهی ، شیوه آموزش و استادان ، دوره های فشرده دانشگاهی ، درس های دانشگاهی ، دیگر دوره ها و کتابهای درسی و کمک درسی
- منابع فارسی در کتابخانه ها ؛ بر اساس تحقیقات حدود 29637 کتاب فارسی ، 449 مجله و 72 نسخه خطی آمار برداری شده است و در کتابخانه های ژاپن موجود است . 
- بنیاد ها و تلاش های خاورشناسی ؛ که به معرفی چند موسسه فعال در ژاپن می پردازد.
- انجمن ها و مجامع ایران شناسی ؛ شامل انجمن مطالعات خاور نزدیک در ژاپن ، انجمن ایران شناسی ژاپن ، انجمن ایران شناسی کانسای و انجمن فرهنگی ایران و ژاپن
- موسسه های حامی تحقیقات ؛ غیر از وزارت فرهنگ ژاپن ، موسسه های حامی تحقیقات دیگری مانند بنیاد ژاپن ، انجمن ژاپن برای پیشرفت علم ، موسسه اقتصادهای در حال رشد و دیگر موسسه های تحقیقی از جمله حامیان می باشند.
- طرح های تحقیق تخصصی ناحیه ای و موضوعی ، که به موضوعاتی چون مطالعات زمینه ای اسلامی و شناخت بهتر جامعه شیعه و مکتب تشیع در ایران می پردازد.
- نمایشگاههای هنری و رویدادهای فرهنگی ، که موضوعاتی چون  نمایشگاههای هنری ، هفته های فرهنگی ایران ، هنرهای نمایشی ایران و تصویرگری و هنرهای تجسمی را مورد بررسی قرار می دهد.
  پس از پایان بهره های شش گانه فوق و زیر مجموعه های آنها به قسمت بعدی کتاب با عنوان     افزوده بهره ششم  می رسیم . در این افزوده به موضوع عهدنامه های دوجانبه ایران و ژاپن پرداخته می شود. در این مبحث چهار عهدنامه یا توافقنامه با عناوین زیر مطرح و پس از توضیح مختصر، متن کامل آن بیان می گردد:
1- عهدنامه مودت و موافقت نامه فرهنگی ؛ عهدنامه مودت در سال 1318 و موافقت نامه فرهنگی در سال 1336 به امضا طرفین رسیده است.
2- موافقت نامه همکاری اقتصادی و فنی ؛ این موافقتنامه دارای 5 ماده است و در سال 1337 به امضا رسیده است.
3- قرارداد تاسیس مرکز کارآموزی صنایع کوچک ؛ امضا شده در سال 1339
4- تبادل نامه ایران و ژاپن در باره معافیت متقابل شرکتهای هواپیمائی ؛ امضا شده در سال 1970

قسمت پایانی کتاب شامل دو پیوست با عناوین زیر می باشد :
پیوست 1 - تحت عنوان شناخت اسلام و مطالعات اسلامی در ژاپن معاصر که شامل 8 پیوست با موضوعات زیر می باشد :
چکیده سخن ، نخستین مسلمانان در ژاپن ، اندیشه وامید گرویدن ژاپنیها به اسلام ، اسلام پژوهی ژاپنیها ، تحقیقات اسلامی پیش از جنگ ، آغاز ترجمه آثار ادبی فارسی و عربی به ژاپنی ، بنیادشدن موسسه های اسلام شناسی ، وضع کنونی مسلمانان و تبلیغ اسلام
پیوست 2 – با عنوان نمونه های آثار ایران پژوهان ؛ که به معرفی منتخبی از کتابهای نشرشده در زمینه ایران شناسی در ربع قرن اخیرمی پردازد. در این قسمت 31 اثر شامل کتاب و مقاله و نویسندگان آنها به صورت مختصر معرفی می گردد . اهم این آثار عبارتند از :
ایران ، از سرچشمه های تمدن ژاپن ، اثر سیچو ماتسوموتو، تاریخ انتشار 1980
امثال فارسی به ژاپنی ، تالیف تاکه شی کاتسوفوجی و هاشم رجب زاده ، تاریخ انتشار 1993
آسیاهای آبی و بادی در ایران و جهان ، اثر نوبویوکی سوئه ئو ، تاریخ انتشار 1999
ترجمه تازه ای از سفرنامه شاردن ، ترجمه نائوجی اوکادا ، تاریخ انتشار 2006
تاریخ آریائی ها ، اثر هیروشی آئوکی ، تاریخ انتشار 2009
همانگونه که قبلا اشاره گردید بخش دوم کتاب توسط آقای کینجی ئه اورا به زبان انگلیسی ارائه گردیده و به معرفی آثار منتشر شده ایران پژوهان ژاپنی در مورد ایران می پردازد.
بخش دوم کتاب شامل یک مقدمه کوتاه از آقای کینجی ، منابع اصلی کتابشناسی ، اختصارات و سپس فهرست الفبائی محققان و پژوهشگران ژاپنی است که به نظر می رسد  بیش از 200 نفر از این محققان و آثار آنها با موضوعاتی چون خاور میانه ، ایران ، اسلام و موضوعات مشابه معرفی می گردند.
در مجموع کتاب با احتساب هر دو بخش فارسی و انگلیسی حدود 700 صفحه است و در سال 1389 به همت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است.

ایمیل نویسنده: [e-mail]