قنات: میراث زندة تاریخ، پنهان درون خاک

گردآوري و ترجمه: كامران جوهري

«سوگند یاد می¬کنم به جاری کردن آب خنک در خاک خشک و عمارت راه، سوگند یاد می¬کنم به زراعت و کاشتن درخت میوه» (وندیداد ـ زرتشت)
آب و دسترسی به آن از جملة ابتدایی‌ترین نیاز‌های بشر برای ادامة حیات خویش است، لذا ذهن خلاق بشر در طول تاریخ به شیوه‌های گوناگون به کشف راه‌حل‌های بدیع و خلاقانه‌ای برای رفع این نیاز دست یافته است. بنابر مطالعات تاریخی هسته‌های اصلی شکل‌گیری نخستین تمدن‌های بشری در کنار منابع آبی بوده‌اند و از این دست تمدن‌ها می‌توان به تمدن‌های بین‌النهرین و ماوراءالنهر و تمدن‌های حاشیة رودخانه‌های نیل و سند و گنگ اشاره کرد. تنها تمدنی که به دور از هرگونه رودخانة عظیم شکل گرفت، ایران بود. ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به ابتکار جدیدی زده که آن را قنات یا کهریز نام گذارده‌اند. با این اختراع که در نوع خود در جهان تاکنون بی‌نظیر است، می‌توان مقدار قابل توجهی از آبهای زیرزمینی را جمع¬آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ کمکی از درون زمین به سطح آن جاری گردد. کاریز یا قنات به راهی که در زیر زمین کنده شود تا آب از آن جریان یابد می‌گویند. کاریز کانالی است که از دیرباز برای مدیریت آب در زمین می‌ساخته‌اند. رشته چاهی است که از«چاه مادر» سرچشمه می‌گیرد و ممکن است هزارها متر به طول بیانجامد که سرانجام آب این کاریزها برای شرب و کشت و کار به سطح زمین می‌رسند و در جای معینی‌ به روی زمین می‌آیند. قنات یا کاریز یکی از شگفت‌انگیزترین کارهای دسته¬جمعی تاریخ بشری است که برای رفع یکی از نیازهای مهم و حیاتی جوامع انسانی، یعنی آبرسانی به مناطق کم آب و تأمین آب شرب انسان، حیوان و زراعت و با کار گروهی و مدیریت و برنامه¬ریزی به¬وجود آمده است. در زمان هخامنشیان، اگر کسی زمین بایری را با احداث قنات آب‌یاری می‌کرد، تا پنج نسل از پرداخت هرگونه مالیات معاف بود. در زمان ساسانیان، رساله مدیگان هزاردادستان، در شرح ساخت و لایروبی قنات و کاریز و استفادة هوشمندانه از آن، تألیف شده است. در نوشته‌های دانشمندان ایرانی پس از اسلام، به نکته‌ای شایان توجه بر می‌خوریم و آن اینکه بسیاری از دانشمندان ایرانی در دوران اسلامی، هریک به گونه‌ای، به جنبه‌های گوناگون دانش آب‌شناسی پرداخته‌اند.

برای خواندن این تحقیق در زیر کلیک کنید:

قنات در ویکیپدیا فارسی
http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B2

پیوست	اندازه
9537.doc	86.5 KB