آیین های شفا

زهرا سادات احمدی زاده

آیین های شفا ،دکتر علی رضا ملک راه، بر اساس پژوهش های پزوهشکده مردم شناسی، تهران، پژوهشکده مردم شناسی با همکاری نشر افکار، 1387
 شفا کلید واژه ی آرامش و سلامت جسم وروح انسان از تمامی آلام درونی و بیرونی است
که آیین های مرتبط با آن در همه اعصار تاریخ بشری با رمز آلودگی همراه بوده است و گاه
خود انسان در حین برپایی آیین های خاص آن نیز مبهوت ژرفایش شده است و به گونه ای
در درک لایه های عمیق و یافتن چرایی های آن، ناکام .
کتاب آیین های شفا ، کتابی است که بر ژرفانگری انسان شناسی در حوزه علوم پزشکی صحه
می گذارد و با ارایه دستاوردی از پژوهش های انجام شده،تلاش دارد بیانی بیرونی را در قالب های گوناگون ، برای شناخت حس درونی انسان و پر کردن فاصله این دو داشته باشد و پاسخی باشد برای ابهام های ذهن در باور چرایی آیین های شفا .
همان گونه که از نام کتاب پیداست مفهوم آن با مردم شناسی پزشکی  همراه است و هدف آن
درک زمینه های فرهنگی سلامت و بیماری و دانش مردمی مرتبط با آن است. کتاب دارای پنج
فصل است. درفصل نخست با عنوان" مردم شناسی پزشکی حوزه ای جدید ازمطالعات مردم شناختی" آن را از زیر شاخه های جدید که نتیجه تعامل مردم شناسی با پزشکی است معرفی
می کند. در فصل دوم کتاب تحت عنوان قدرت و بیماری ، نویسنده با استناد به منابع علمی ،
در یافت جدیدی از مفهوم سلامت ، که در حال حاضر در دنیا مطرح است ، ارایه می نماید.
در این مبحث مولفه های سیاست ، فرهنگ و اقتصاد از مهم ترین عوامل تعیین کننده سطح
سلامت فردی و اجتماعی حوزه حاکم بر آن عنوان شده است.
فصل سوم با عنوان جنگ و بیماری ، تاثیرات جنگ بر سلامت و بیماری را مطرح می کند
در این فصل بیمار های روحی و آسیب ها و اختلالات  ناشی از جنگ را جدای از تلفات جانی
آن مورد بررسی قرار میدهد.
فصل چهارم کتاب با عنوان آیین های شفا ، مبحث اصلی کتاب را در بر گرفته است. در واقع
نویسنده تلاش دارد از منظر فصل های پیش در آمد بر فصل آیین های شفا ، خواننده را برای ورود به دنیای آن به لحاظ ذهنی آماده نماید. گستره بیماری ها،علل و انگیزه و راهبردهای نوین
دنیای پزشکی را در درمان بیماری یه تفصیل بیان نماید و رنج وآلامی که به واسطه بیماری و آسیب بر روح و جسم انسان وارد شده در قا لب روایت، استناد علمی ذکر تاریخچه و نقل
خاطرات ذکر کرده تا خواننده در درک مفهوم شفا و آیین های مرتبط با آن ، به راحتی پاسخ
چرایی ها و ابهامات ذهنی خود را در شیوه نمادین این آیین ها بیابد و با ژرفانگری خود اهداف
تمامی آیین ها را که هاله ای از معرفت و اکسیر جاودانگی در آن نهفته است به زیبایی نمادین آن
به نظاره نشیند.در این فصل به نمونه هایی از متوسل شدن بیماران لاعلاج و صعب العلاج به دعا
و استمداد از نیروهای ماورایی جهت شفا اشاره شده و زیارتگاه هایی که حضور عنصر مشترک
معجزه ی قابل مشاهده ، در آن نمایان است. همچنین اشاره به نمادهای مقدس در طبیعت ، مانند
آسمان ، خورشید و ماه و گونه شناسی آیین های شفا همچون صدا درمانی و در مان های گیاهی آیین تطهیر و بکار گیری مراسم و آیین های سمبلیک همچون رقص ، نقاشی روی شن و ذکر گویی در فومیت های مختلف از جمله مطالب این فصل می باشد.
در فصل پنجم به ذکر تاریخچه دانش قومی و علم پزشکی در ایران  می  پردازد. از اشاره های
افسانه ای در شاهنامه تا دیدگاه های زرتشتی که نفس بیماری را از غلبه و کنش اهریمن می داند و
عناصر شفا را گیاه مقدس "هوم" و به طور کل عناصری که اهورا زادند نام می برد.نویسنده رشد پزشکی ایرانی را به شکلی نظام یافته ، حضور پزشکان از نقاط گوناگون در گندی شاپورمی داند
که در دوره اسلامی با ترجمه متون پزشکی یونانی ،بر غنای خود ادامه می دهد. وبا اشاره به دیدگاه های پزشکانی مانند زکریای رازی،ابوعلی سینا، جرجانی و دیگر پزشکان بزرگ ایرانی
رویکرد آنان را به مساله بیماری و در مان  رویکردی تجربه گرا و اثباتی میداند و نگاه تجربی آنان را عامل موثری در پیشرفت دانش پزشکی قلمداد می کند.  طب ایرانی  در دوره اسلامی از دید پزشکان آن عصر به خوراک متکی بوده که از یک سو بر قوم گیاه شناسی و گیاه درمانی خاص خود است و از سوی دیگر راز شفا را در پرهیز می جوید. به گونه ای که "شکم" را خانه بیماری و "پرهیز" را سر درمان می داند و بدن را با محروم کردن از آنچه به آن معتاد شده از زهر بیماری می زداید. در بخش دیگری از این فصل در کنار آنچه به صورت مکتب مدون و علمی پزشکی ایرانی از آن سخن گفته است ،از فرهنگ مردمی و عامه ایران نیزبه قوم پزشکی خاصی سخن می راند که لزوم مطالعات مردم شناختی را نسبت به خود ملموس و لازم ساخته است ،به طوری که می تواند ادبیات مردم شناختی پزشکی ایران را از وقایع متعدد و عمیقی پر
و سرشار کند. به طور مثال سنت های دعا نویسی،باورهای جادویی شفا، وجود مردان و زنان مقدس چون ماماها و باباها در جنوب ایران ،پر خوان های زن و مرد در شمال ایران و نظام های خاص پزشکی قومی چون "گیل درمان" همگی  بیانگر اهمیت ادبیات مردم شناسی پزشکی در ایران می باشد. صفحات پایانی کتاب شامل تصاویری از برپایی آیین های شفا در زیارتگاه ها و مکان های مقدس واقع در روستاها و شهرهای مختلف ایران مانند امامزاده حنیفه لوشان و مزاردار مقدس روستای جانعلی در شهرستان سنگر است.
عکس های رو و پشت جلد کتاب نیز مربوط به برگزاری آیین "زار" (پیرپتر) در منطقه بلوچستان است که کتاب را با موضوع آن بیش از پیش عجین و ملموس ساخته است.