معرفی کتاب تقلب علمی

احمد ملکوتی

تقلب و سرقت علمی از آفت‌ها و آسیب‌هایی نظام‌ها و نهاد‌های آموزشی و پژوهشی است که از دیر باز مورد توجه مسئولین و پژوهشگران این حوزه بوده و نسبت به چگونگی رخداد آن، فهم و رفع علل و عوامل این پدیده دغدغه داشته‌اند. سرقت و تقلب علمی به معنای استفاده از دسترنج  و ماحصل فکری دیگران و ثبت و ضبط آن به نام خود است. در این راستا کتاب زیر توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شده است:

ذاکرصالحی، غلامرضا (1389) تقلب علمی: جنبه­ های اجتماعی و حقوقی؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

سرقت و تقلب در بخش‌های مختلف جامعه و توسط افراد مختلف رخ می‌دهد اما «اثرات فرسایشی و منفی پدیدهایی چون تقلب علمی از آن رو مضاعف است که مراکز علمی و صاحب قلم و اندیشه و قشر تحصیلکرده «گروه مرجع» تلقی شده و خود نماد فضیلت و اخلاق و کانون هنجارساز تلقی می­شوند.»(مقدمه کتاب).  کتاب تقلب علمی: جنبه‌های اجتماعی و حقوقی همانطور که مولف در مقدمه اشاره کرده است با هدف «اشراف و آگاهی علمی همگان به ویژه مدیران مراکز علمی کشور تهیه شده است» و برای رسیدن به این هدف نویسنده محترم تلاش کرده با رویکردی اجتماعی، مدیریتی و حقوقی  ابعاد مختلف مسئله را بررسی نماید. دکتر غلامرضا ذاکرصالحی، نویسنده کتاب، دانش آموخته حقوق (دانشگاه تهران) و دانشیار موسسه­ی پژوهش و برنامه­ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. آموزش عالی، مسائل و مشکلات آن از زمینه­های مورد علاقه و کاری ایشان (مسئولیت­های اجرایی و مقالات و طرح­های پژوهشی) است.

این کتاب که دارای دیباچه­ ناشر، مقدمه و فهرست منابع می­باشد در 245 صفحه و هفت فصل سامان یافته است. در فصل اول، تعریف واژه­ی تقلب و رابطه آن با جعل و تزویر و کلاهبرداری و نمونه­هایی از تقلب­های تاریخی در کشورهای دیگر و ایران آورده شده است. در فصل دوم، ابعاد مسئله مورد واکاوی قرار گرفته و نمونه­هایی از تقلب­های علمی در مقام پژوهش در ایران و دیگر کشورها مطرح شده و درانتهای فصل نیز ابعاد آن در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در فصل سوم با استفاده از نظریه بی­هنجاری دورکیم به بررسی جرایم یقه­سفیدها و ابعاد جرم­شناسی پدیده سرقت علمی و ارائه جمع­بندی در انتهای فصل می­پردازد. در فصل چهارم فساد آموزشی و علل و عوامل آن مورد بررسی قرار گرفته است و در آخر فصل پیشنهادهایی در خصوص فشاد آموزشی ارائه شده است. در فصل پنجم، سرقت ادبی، تعاریف، انواع و مصادیق آن و مواردی مانند مفهوم سرقت ادبی از خود و قوانین اخلاقی، سرقت ادبی و تفکر واکنش­گرایی، انواع جدید تقلب و تقلب ترجمه­ای مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده، همانطورکه در مقدمه یادآور شده، ناگزیر شده است «به دلیل فقدان آثار مکتوب به زبان فارسی» بخش­های عمده­ای از دو فصل چهارم و پنجم را با استفاده از ترجمه منابع خارجی به نگارش درآورد. در فصل ششم مولف تلاش کرده قوانین موجود در این زمینه را بکاود. کوشش مولف در این فصل پرهیز از ارائه «مطالب پیچیده و نقدهای حقوقی و ذکر مطالب جزیی و فنی حقوقی» است تا برای افراد غیر حقوق­دان نیز قابل استفاده باشد. در فصل آخر نیز راهکارهایی برای مبارزه با تقلب علمی پیشنهاد داده شده است. موضوعاتی مانند مبارزه با تقلب در تحقیقات دانشگاهی، فرایند چهار مرحله­ای کشف سرقت ادبی، سیاست­ها و راهکارهای مبارزه و راهکارهایی که در ایران در دستورکار قرار دارد، همچنین تقلب در آزمون، تجارب جهانی و راهکارها و اقدمات قضایی برای مبارزه با تقلب در جهان از دیگر موضوعاتی است که در این فصل به آن پرداخته شده است در انتهای فصل نیز مولف ضمن جمع­بندی، راهکارهایی در زمینه مبارزه با تقلب علمی ارائه کرده است.

احمد ملکوتی،

کارشناس پژوهشی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

http://anthropology.ir/node/26734