جعبه سیاه جنگ هنوز باز نشده است

گفت وگو با مسعود ده نمکی

به مناسبت هفته بزرگداشت دفاع مقدس تصمیم گرفتیم از برخی افرادی که در دوران ۸ ساله دفاع مقدس نقش ایفا کردند و بعد از جنگ هم هنوز دغدغه آن روزها و یاد آن ایام را دارند یادداشت‌هایی بگیریم. به همین دلیل با مسعود ده‌نمکی که در دوران نوجوانی به جبهه رفته بود تماس گرفتیم. او سال‌ها قبل نشریه جبهه را اداره می‌کرد. بعد از آن هم، همین چند وقت پیش فیلم مشهور و پرفروش <اخراجی‌ها> را ساخت. ده‌نمکی گفت که خاطرات خود را با عنوان شبه‌خاطرات که تاکنون ۸۰ قسمت آن آماده شده روی وبلا‌گش گذاشته است. به خاطر همین مساله ترجیح دادیم گفت‌وگویی کوتاه در مورد ناگفته‌های جنگ داشته باشیم که در زیر می‌خوانید.

▪ جنگ ۸ ساله ما با عراق هنوز در میان فرماندهان سابق جنگ و مسوولا‌ن رده بالا‌ محل بحث است. هنوز نقاط مبهم فراوان و ناگفته‌های بی‌شماری وجود دارد که گاهی از این طرف و آن طرف زمزمه‌هایی شنیده می‌شود و یکی درصدد پاسخگویی به دیگری برمی‌آید. به نظر شما این ابهامات چه زمانی برطرف می‌شود و چه وقت رازهای دفاع مقدس بر ما روشن می‌شود؟ ‌

ـ ناگفته‌های جنگ ما بیشتر از گفته‌هایش است. گفته‌ها درصد کوچکی از تاریخ و حقایق دوران جنگ است. دلیلش هم این است که در سال‌های اولیه بعد از جنگ همچنان نگاه تبلیغاتی نسبت به جنگ ادامه داشت و اجازه نمی‌داد که به لا‌یه‌های دیگری از جنگ توجه شود.

در زمان تصویب قطعنامه امام حتی در پیامی فرمودند که امیدوارم در آینده در خصوص قبول قطعنامه بحث شود. ایشان حتی سوال‌های مغرضانه‌ای را که آیندگان مطرح خواهند کرد پیش‌بینی کردند، سوالا‌تی از این قبیل که پس آن همه شهادت و رشادت چه شد. به همین دلیل امام پاسخگویی به شبهات را آغاز کردند. اگر این سیره عملی امام مورد توجه خواص جامعه قرار می‌گرفت، سرمایه‌گذاری بیشتری صورت می‌گرفت و در مورد ثبت و ضبط وقایع به شکلی که از شبهه‌افکنی‌ها جلوگیری شود، دقت بیشتری می‌شد. ‌

▪ در حال حاضر چطور؟ آیا صحبت‌هایی که هر چند وقت یک‌بار مطرح می‌شوند روزنه امیدی است برای اینکه زنگارها از مسائل مربوط به جنگ پاک شود؟ ‌

ـ بله، رفته‌رفته شاهد باز شدن جعبه سیاه جنگ هستیم اما هنوز به طور کامل باز نشده است. من به نوبه خودم فیلم اخراجی‌ها را ساختم و چند روز پیش گزارش روزنامه لس‌آنجلس‌تایمز و تحلیل آن را دیدم که گفته بود با این فیلم و پیام آن نقشه‌های آمریکا به‌هم‌ریخته شد، چون یک دفاع ملی را نشان داد. منظورم این است که امروز کسان دیگری هم هستند که می‌توانند حرف‌های جدیدی بزنند، به همین جهت فکر می‌کنم دوران سکوت به آخر رسیده است. ‌

هرچند این حرف‌های جدید هزینه‌هایی هم دارد، کمااینکه ساخت اخراجی‌ها برای من هزینه‌هایی داشت، البته این هزینه‌ها در مقابل تاثیرگذاری مطرح می‌شود و به نظرم به دلیل تاثیرگذاری زیاد، چنین هزینه‌ای می‌ارزد. ‌

فکر می‌کنم در حال حاضر طرح ناگفته‌های جنگ اثرات مفیدی به همراه خواهد داشت و جامعه را در برابر شبهات واکسینه می‌کند. ‌

▪ آیا در مورد ناگفته‌های جنگ اراده‌ای وجود داشته تا حقایق جنگ را پنهان کنند یا اینکه به نظر شما چنین مساله‌ای طبیعی به نظر می‌رسد؟

ـ طبیعی است. در دورانی که درگیر جنگ و حواشی آن بودیم نگران طرح اطلا‌عات محرمانه و طبقه‌بندی شده بودیم بنابراین تا دوره‌ای این مساله طبیعی به نظر می‌آید. اما این حساسیت به‌ویژه پس از سرنگونی صدام کمرنگ شده است. نسل جنگ به سن کهولت نزدیک شده و اگر بسیاری از حقایق امروز گقته نشوند در دل خاک دفن می‌شوند. آن حساسیت بعد از جنگ از بین رفته است ولی بسیاری از موارد هست که به‌طور سلیقه‌ای مورد خودسانسوری قرار گرفته‌اند. ‌

ما در برابر ابعاد انسانی جنگ نگاه تک‌بعدی داشته‌ایم. شهید خرازی می‌گفت: <مطبوعات جنگ را درشت می‌کنند.> من فکر می‌کنم امروز همه فقط می‌خواهند وجوه نورانی جنگ را بازتاب دهند و نه تلخی‌هایش را. علمای ما هر روز از شکست احد و عقب‌نشینی مسلمانان می‌گویند، ولی هیچ‌گاه در مورد عملیات‌هایی که شکست خوردیم حرفی زده نمی‌شود.

این دفاع تک‌بعدی عظمت دفاع را از بین می‌برد. این نگاه تبلیغاتی برای دوران جنگ مفید است ولی بعد از جنگ نمی‌شود مدام دشمن را حقیر نشان داد. زمانی که من فیلم می‌سازم وقتی برخی مسائل برجسته می‌شود عده‌ای جبهه می‌گیرند. این مسائل باعث می‌شود طرح ناگفته‌ها هزینه داشته باشد و خودسانسوری به وجود بیاید.

▪ در مورد کسانی که تلا‌ش بر پنهان ماندن ناگفته‌ها و مطرح نشدن آن دارند چطور؟

ـبرخی نان خود را از این راه می‌خورند. برای بعضی‌ها شکستن کلیشه‌ها و انحصار جنگ هزینه دارد. نباید فراموش کرد جنگ ما دفاعی ملی بود و اقشار مختلف مردم در آن شرکت داشتند. الا‌ن کار به جایی رسیده است که اگر بچه‌های جنگ تاریخ جنگ را نگویند، دیگران می‌گویند.

▪ جنگ ایران و عراق ویژگی‌هایی دارد که آن را از بسیاری جنگ‌های دیگر، متمایز می‌کند، چه به لحاظ ویژگی‌های انسانی و چه به جهت مسائل سخت‌افزاری جنگ. به عقیده شما مهم‌ترین این ویژگی‌ها چیست؟ ‌

ـ جنگ ۸ ساله ویژگی‌های منحصربه‌فرد بسیاری دارد اما اگر از زاویه فیزیکی هم نگاه کنیم جنگ‌های کلا‌سیک و مهم دنیا به نوعی دوقطبی بودند، مانند متفقین و متحدین در جنگ جهانی. در جنگ‌ها همواره پشت هر یک از طرفین یکی از قدرت‌ها بود اما در جنگ ما، همه دنیا در خدمت رژیم بعث بود. دلا‌رهای آمریکا و اروپا و پول نفت اعراب، همه در برابر کشور ما بودند. ‌

در همه جنگ‌ها، نقشه کشورمان همواره کوچک می‌شده است اما با وجود اینکه این جنگ از همه جنگ‌ها بزرگتر بود ولی یک وجب از خاک‌مان هم کم نشد؛ آیندگان به این امر مباهات خواهند کرد. ‌

نکته دیگر اینکه جنگ ایران و عراق آخرین جنگ کلا‌سیکی بود که عنصر انسانی از عناصر تکنولوژیک و تجهیزات نظامی برتر بود و حرف اول را می‌زد. شاید در دنیا دیگر هیچ وقت چنین جنگی درنگیرد.

به خاطر همین وجوه انسانی، ایثار، شهادت، شهامت و خلا‌قیت‌ها همه در این جنگ قابل مطالعه‌ هستند.

سهام‌الدین بورقانی