معرفی کتاب گزارش کاوش در تل بشی

سپیده سعیدی

گزارش کاوش در تل بشی در سال 2003 ،زندگی اجتماعی در یک روستای نوسنگی  The 2003 Excavations at Tol-e Baši, Iran)) گزارش کاملی از این  کاوش است که به تازگی توسط شاخه تهران گروه  اوراسیای موسسه باستانشناسی آلمان و در قالب مجموعه انتشارات مطالعات باستانشناسی در ایران و توران(Archäologie aus Iran und Turan) منتشر شده است. این کتاب  شامل مقدمه، 22 گفتار،خلاصه تک تک فصول و   در بردارنده فهرست کاملی از گزارشات و تحلیل مواد مختلف باستانی کاوش شده در مدت زمان کوتاه( کمتر از یک ماه) در محوطه باستانی تل بشی است.
 لایه های نوسنگی کاوش شده در این تپه متعلق به نیمه نخست هزاره ششم پیش از میلاد هستند و قدیمی ترین آثار مربوط به کشاورزی در فارس به شمار می روند. لایه های بالایی در بردارنده مواد فرهنگی دوره باکون هستند که تنها قسمت کوچکی از آنها دراین  فصل کوتاه کاوش شده است. تمامی مواد به دست آمده با دقت و وسواس فزاینده ای در این کتاب مورد مطالعه گاهنگاری و تحلیل ساختاری قرار گرفته اند.
فصل نخست  به بیان اهداف کاوش در تل بشی می پردازد و پس از تشریح موقعیت جغرافیایی فیزیکی و انسانی منطقه و نتایج به دست امده از برر سی های سطحی در فصلهای بعدی، به شرح روش کاوش، لایه نگاری وتوصیف تمامی بافتهای کاوش شده پرداخته می شود. بدون شک فصل جامع و مانع مربوط سفال نوسنگی و سفال باکون به عنوان فراوان ترین یافته در تل بشی ،دارای جایگاه ویژه ای در میان تمام گفتارهای دیگر این کتاب است و یکی ازمهمترین مطالعات سفال پیش از تاریخ فارس با رویکردی تفسیری و نوین به شمار می رود که به روشن شدن سئوالات مربوط به دوره نوسنگی و باکون در فارس و فهم جدیدی از این دو دوره کمک شایانی می کند.  
. پس ازمطالعه ابزار سنگی و یافته های کوچک فصلهای بعدی به بررسی و تحلیل ابزارهای کوبنده و ساینده،تو ده های  گلی سوخته، سنگهای سوخته، استخوان های حیوانی، بقایای گیاهی، ریز نشست ها و  رسوبات غذایی بر روی سفال می پردازند.از ویژگیهای بسیار مهم کاوش در تل بشی ابراز توجه و مطا لعه با دقت موادی است که طی سالیان سال در کاوشهای باستانشتاسی به صورت سنتی مورد بی توجهی یا کم توجهی قرار گرفته اند.
نتایج آزمایش طیف سنجی جرم شتاب دهنده (AMS) و تاریخگذاری رادیو کربن دوازده نمونه بوته ها ی سوخته ارایه شده در فصل بعدی پنجره جدیدی را به گاهنگاری دوره نوسنگی فارس گشوده است.
دو فصل بعدی از محدوده جغرافیایی تل بشی فرا تر رفته و یکی به مطالعه چهار پناهگاه سنگی در نزدیکی تل بشی و دیگری به مطا لعه قوم باستنشناسی روستایی در نزدیکی یاسوج باشیوه معیشت مشابه ترکیبی  کشاورزی و دامپروری می پردازند.  
این کتاب توسط سوزان پولاک، راینهارد برنبک و کامیار عبدی ویراستاری شده است و بیشتر گفتار ها نیز توسط ویراستاران و بقیه اعضای گروه کاوش در تل بشی به نگارش در آمده است.در آخرخلاصه کتاب نیز توسط حمید فهیمی به فارسی برگردانده شده است. تمامی فصلها شامل تعداد قابل توجهی تصویر، پلان،جدول و نمودار(رنگی و سیاه و سفید) هستند. توصیف دقیق و کامل داده های کاوش شده ، امکان باز نگری و تحلیل و تفسیر دو باره داده ها را توسط پژوهشگران آینده با نگاهی متفاو ت و روشهایی جدید برای همیشه فراهم ساخته است.
 یکی از مهمترین ویژگیهای این کتاب این است که گزارش ها در سطح توصیف داده ها  باقی نمانده و تفاسیر و تحلیل های مربوط نیز در هر فصل ارایه شده اند. این گفتارهاسعی شده تا به سئوالات گوناگون مربوط به گاهنگاری، تاریخ استقرار، به دست آوری و آماده سازی مواد فرهنگی گوناگون پاسخ داده شود. و در نهایت  گفتار آخر به اهداف بیان شده در ابتدای کتاب می پردازد.در این فصل به این نکته که چگونه کاوش در تل بشی به فهم و بازسازی نحوه زندگی در یک روستای نوسنگی انجامید پرداخته شده ونیز سعی شده است تا نتایج حاصل در چارچوب بزرگتر نظری و تاریخی قرار گیرند.نویسنگان این جمع بندی ساختار اجتماعی جامعه، روابط اجتماعی، روابط تولید مواد فرهنگی، نقش تقسیم سرمایه در شکل دهی به این روابط و نیز رابطه انسانها با دنیای مادی را مورد بررسی قرار می دهند.
این جمع بندی در حول دو محور نگاشته شده است. بخش اول به بررسی فعالیتها و کارهای روزمره و نیز بافت فضاهای اجتماعی می پردازد. این بخش نه تنها به محل گوناگون انجام فعالیتهای متفاوت، بلکه به نقش فضاها در شکل دهی به روابط اجتماعی و فرایند اجتماعی شدن توجه ویژه ای دارد. بخش دوم به تحلیل انتزاعی روابط میان افراد جامعه و نیز رابطه انسانها و محیط مادی اطراف آنها می پردازد.
به جرات می توان گفت که کتاب گزارش کاو ش در تل بشی در سال 2003 نمونه و الگوی بسیار شایسته ای از ادبیاتی است که باستانشناسی ایران سالها از عدم حضور آن رنج برده و می برد. این کتاب علاوه بر ارائه دقیق جزئیات مربوط به کاوش و مواد فرهنگی به دست آمده که راه را برای تفسیر دوباره آنها برای همیشه گشوده است، پا را از مرحله توصیف فرا تر گذاشته و سعی دارد تا به معماهای انسانشناسانه در باره چگونگی زندگی در یک روستای نوسنگی بپردازد. بی شک این کتاب فرزند خلف و با طروات ازدواج خجسته میان باستانشناسی و انسانشناسی و نیز پیوند میان باستانشناسی روند گرا باگرایش به ارئه دقیق وکامل داده ها و باستانشناسی پسا روند گرا با توجه به تفسیر و تحلیل انتزاعی ان داده ها با استفاده از رویکردهای نظری پسا مدرن به شمار می رود. تمام این ویژگی ها کتاب گزارشات تل بشی در سال 2003 را از یک گزارش کاوش باستانشناسی خشک سر شار از اندازه ها ، اعداد و نمودارها به روایتی دلنشین و مقبول از زندگی گروهی از انسانهای ساکن در دشت رامجرد فارس در هزاران سال پیش تبدیل کرده است. به امید روزی که شاهد انتشار چنین گزارشاتی از تمامی کاوشهای انجام شده و در حال انجام در تمام نقاط ایران باشیم.

سپیده سعیدی دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه ایالتی نیویورک، بینگهمتون است.