تافته جدا بافته

دور افتادگی بورس های ایران از جهان و ریسک های جورواجور, فرصت های از دست رفته فراوانی را در ازای مصونیت بحران به همراه داشته است

بورس‌های جهان در شرایط بحرانی به سر می‌برند، در حالی که اگر چه بورس‌های کشورمان این روزها سیری نزولی را سپری می‌کنند، اما چندان تحت تأثیر بورس‌های جهانی نیستند؛ کما این که بحران سال ۲۰۰۸ نیز این واقعیت را به خوبی نمایان ساخت.

شاخص قیمت بورس تهران در آخرین روز از سال ۲۰۰۸ روی عدد ۸ هزار و ۷۹۵ واحد متوقف شد که نسبت به ابتدای سال ۶۷/۹ درصد کاهش داشت. این رقم در میان سایر بورس‌ها کمترین میزان اُفت شاخص بود. پیش از این بورس اوراق بهادار تهران در سپتامبر ۲۰۰۸ توانسته بود برای نخستین بار، در صدر شاخص‌های فدراسیون جهانی بورس‌ها (WFE) قرار بگیرد. رشد ۱۳۲ درصدی حجم معاملات بورس اوراق بهادار تهران در نه ماهه سال ۲۰۰۸ بالاتر از سایر بورس‌ها قرار گرفت. سؤال اینجا است که چه دلایلی گسیختگی بورس‌های ایران را از بورس‌های جهانی رقم زده و اصلاً به این گسیختگی باید به چشم فرصت نگریست یا چالش؟

● کوچک و کم‌اثر

این یک حقیقت است که تعداد سرمایه گذاران خارجی در بورس‌های ایران انگشت شمار است، به طوری که رقم سرمایه گذاری خارجی در بورس‌های ایران کمتر از یک میلیارد دلار بوده و بخش عمده آن مربوط به ایرانیان مقیم خارج است. این رقم برای سال گذشته در حدود ۲۰۰ میلیون دلار اعلام شده که در مقایسه با ارزش بورس‌های کشور ناچیز است. بنابراین طبیعی است که با بروز بحران جهانی، فروش سهام در اختیار سرمایه گذاران خارجی، اثری بر بورس‌های ایران نداشته باشد.

شرکت‌های بزرگ در بورس ایران (مانند مخابرات و گروه خودروسازان) نیز از تحولات جهانی چندان تأثیر نمی‌پذیرند، چرا که نه در بورس‌های جهانی سرمایه گذاری کرده‌اند و نه بازار خرید و فروش گسترده‌ای را در سایر کشورها دارند. عدم حضور سرمایه گذاران خارجی در کشور و عدم حضور سرمایه گذاران و شرکت‌های داخلی در خارج از کشور، بازار بسته و ایزوله‌ای را برای بورس‌های ما ایجاد کرده که اثر مثبت آن، رشد بورس‌های ایران در مقابل سقوط بورس‌های جهانی بوده است. اما متأسفانه با وجود این اثر مثبت، نه سرمایه گذاران خارجی به فعالیت در بورس‌های رو به رشد ما ترغیب شده‌اند و نه استقبال داخلی مناسبی را از بورس‌هایمان شاهدیم.

● جاده دو طرفه

ارتباط بورس‌های ایران با جهان محدود به این نیست که سرمایه‌ گذاران خارجی در بورس‌های کشور سرمایه‌گذاری کنند، بلکه حضور شرکت‌های ایرانی در بورس‌های منطقه‌ای و جهان از طریق فروش اوراق بهادار در آن بازارها اهمیت بیشتری دارد. شرکت‌های ایرانی می‌توانند با "لیست" و شناور کردن اوراق بهادار خود در بازارهای منطقه‌ای و حتی جهان، بازار ثانویه خود را گسترده کنند که به تأمین مالی آنها در بازارهای اولیه کمک بی‌نظیری خواهد کرد. چنین پدیده‌ای (Cross Listing) به تثبیت قیمت سهام در داخل کشور کمک می‌کند. تجربه نشان می‌دهد اوراق بهاداری که در بیش از یک بورس پذیرفته شده‌اند، عملکرد بهتری دارند.

هزینه‌های معاملاتی بورس‌های جهانی و همچنین سود مورد انتظار سرمایه گذاران خارجی در مقایسه با بورس‌های داخلی – البته اگر در کاهش ریسک‌های داخلی کشور کوشا باشیم - کمتر است که این امر انگیزه خوبی برای مشارکت بین‌المللی شرکت‌های ایرانی خواهد بود. مزیت دیگر، به وجود تحلیل‌گران با دانش در بورس‌های معتبر منطقه و جهان بازمی‌گردد. اگر شرکت‌های ایرانی در بورس‌های بزرگ دنیا پذیرفته شوند، قیمت بازار آنها منعکس ‌کننده تحلیل‌های فراوانی است که روی سهام آنها انجام شده‌اند. بنابراین، برای سرمایه‌ گذاران ایرانی، قیمت بازار مورد اطمینان‌تر است. کاهش هزینه‌های تأمین مالی، نقدینگی بالاتر، امکان بازاریابی و فروش بین‌المللی، گسترش صادرات و سود‌دهی و همچنین امکان بیشتر شراکت با خارجیان از دیگر مزایای بین‌المللی شدن بورس‌های کشورمان است. بورس کالای ایران نیز با بین‌المللی شدن می‌تواند نقش پُررنگی را در افزایش صادرات ایفا کند. البته در کنار تمام این مزایا مشکلی وجود دارد و آن این که شرکت‌های ایرانی با حضور در بورس‌های جهانی، استانداردهای حسابداری سختگیرانه‌تر و شفافیت بیشتری را به ناچار خواهند پذیرفت و همین امر مانع تلاش آنها برای رسیدن به این مهم است.

● راهکارها

بورس‌های کشور ما به دلیل عدم ثبات و احساس امنیت نسبت به مسایل اقتصادی نتوانسته‌اند متناسب با ظرفیت‌های کشور شکوفا شوند. ریسک‌های اقتصادی (مانند نوسانات ارزی موجود) و سیاسی، سرمایه گذاران خارجی را از بورس‌های ایران فراری می‌دهند. بنابراین ایجاد امنیت و ثبات اقتصادی و سیاسی، مهمترین راهکاری است که می‌تواند بورس ایران را در راستای جهانی شدن به تحرک وادارد.

تقویت بخش خصوصی از طریق احترام و تضمین مالکیت فردی و خصوصی، تضمین قراردادها و فعالیت‌های اقتصادی از طریق تصویب قوانین شفاف و کارآمد، عدم اعطای امتیازات و تسهیلات بیهوده به بخش‌های سرمایه گذاری برای جلوگیری از ایجاد رانت و اجرای سختگیرانه‌تر قوانین جهت افزایش شفافیت از دیگر مواردی‌اند که به جهانی شدن بورس‌های ایران کمک می‌کنند.

هم اکنون نیز اقدامات مناسبی را از جمله امضای تفاهم نامه بورس اوراق بهادار تهران و بورس مالزی و نشست بورس‌های کشورهای عضو اکو در تهران در جهت ارتقای هم‌افزایی بورس‌های کشورمان شاهد هستیم.