فاتح پور سیکری؛ شهر پیروزی در هند

بخشی از منطقه شهری آگرا به نام فاتح پور سیکری است که روزگاری پایتخت بزرگ امپراتور مغولی به نام اکبر بوده است. این شهر در سال ۱۵۸۵ به دلیل نزدیکی آن به منطقه راجاپوتانا (Rajputana) و کمیابی آب در آن، متروکه شد. پایتخت دوباره به آگرا انتقال یافت و شهر مانند یک شهر روح زده در طول دوران قدیم به حال خود رها شد. نام فاتح پور سیکری در بسیاری از موارد، فتح‌آباد ذکر شده است و از کلمه فتح به معنای پیروزی ریشه گرفته است.

هدف از ساخت این شهر این بود که اکبر قصد داشت تا از صوفی بزرگی به نام شیخ سلیم چیشتی (Sheikh Salim Chishti) تقدیر کند و به همین دلیل نیز تمامی مجموعه بناهای این شهر به دور مقبره این فرد ساخته شده‌اند. امروزه این شهر به‌عنوان یکی از بهترین نمونه‌های حفظ شده از معماری دوران مغول در هند شناخته می‌شود. در فاتح پور سیکری می‌توان تالار شنوندگان، مکان‌ها، مساجد، حمام‌ها و حرم‌سراها را دست نخورده دید.

 

پرتره اکبر شاه- سومین پادشاه از سلسله گورکانیان

اکبر شاه کیست؟

اکبر یا جلال الدین محمد اکبر سومین پادشاه از سلسله گورکانیان یا امپراتوری مغولی هند است که در هندوستان با نام مغول اعظم یا اکبر کبیر نامیده می‌شود، فرزند همایون و پدر جهانگیر بود که بین سال‌های ۱۵۵۶ و ۱۶۰۵ فرمانروایی کرد. او پادشاهی خیرخواه، شجاع و خردمند بود و از وی در کنار آشوکا یکی از تأثیرگذارترین پادشاهان در تاریخ هند و بزرگترین پادشاه آن سرزمین یاد کرده‌اند.

اکبر شاه اهل تساهل بود و طی فرمانروایی طولانی و با اقتدار خود، سهم عمده‌ای در ایجاد آرامش در شبه قاره هند و شکوفایی امپراتوری گورکانیان به عهده داشت. اکبر سعی در به توافق رساندن ادیان و مذاهب مختلف رایج در هند کرد. او همچنین دین جدیدی به نام دین الهی ابداع کرد که آمیزه‌ای از ادیان هندویسم، اسلام، سیک، مسیحیت، کارواکا و حتی زرتشتی به شمار می‌رفت. دوران فرمانروایی او و فرزندانش، تنها حکومت اسلامی ثبت شده در تاریخ است که بدون فشار خارجی اتباع غیر مسلمان حقوقی برابر با مسلمانان داشتند.

اکبر شاه در طول زندگی خود سه بار با رقیه سلطان بیگم، سلیمه سلطان بیگم و جودا بای (مریم الزمانی) ازدواج می‌کند و حاصل این سه ازدواج ۷ فرزند می‌باشد؛ اما بعد از وی تنها فرزند پسر جودا بای به نام جهانگیر بر تخت سلطنت می‌نشیند.

پرتره جودابای- سومین زن اکبر شاه کبیر

جودابای کیست؟

جودا بای شاه‌دخت از قبیله «راجپوتی» با نام دیگر «مریم الزمانی»، همسر جلال الدین ابو الفتح محمد اکبر سومین پادشاه از سلسله امپراتوری مغولی هند بود. جلال الدین محمد اکبر که پادشاهی مسلمان بود در سال ۱۵۶۲ میلادی با یک شاهزاده خانم راجپوتی به نام جودا بای ازدواج کرد تا پیوند میان دین اسلام و آئین هندو را تحکیم کند. آنان در سال ۱۵۶۹م صاحب پسری شدند و او را سلیم (نورالدین محمد) نامیدند که پس از درگذشت اکبر با نام جهانگیرشاه وارث حکومت او شد.

از داستان زندگی این زوج مجموعه تلویزیونی و فیلم سینمایی ساخته شده است. نام سریال "جودا اکبر" که امروزه روی آنتن بعضی از شبکه‌هاست؛ داستان عاشقانه اکبر و جودا را بیان می‌کند. به علاوه فیلم سینمایی با همین نام از این شاه بزرگ هند ساخته شده است.

نمای داخلی شهر فاتح پور سیکری

جاذبه های دیدنی فاتح پور سیکری

• دیوان خاص: دیوان خاص یا سالن مخاطبان خصوصی یکی از جذاب ‌ترین سالن‌های سخنرانی در شهر فاتح پور سیکری است. نفیس ‌ترین مورد مربوط به این بنا را می‌توان برج مرکزی آن دانست که با نام تخت سلطنت نیلوفر آبی نیز شناخته می‌شود. این ستون مثال بارزی از جزئیات زیبا و مهارت بالا در حکاکی و سنگ ‌تراشی است. ستون یاد شده، بار سقف مسیری که چهارگوشه طبقه اول را به یک سکوی دایره‌ای متصل می‌سازد  را به دوش می‌کشد. این سکوی دایره ‌ای در حقیقت جایگاهی ویژه برای امپراتور اکبر بوده است. این سالن برای شرایطی که امپراتور، افراد خاص  و رهبران مذهبی را احضار می‌کرده است، طراحی شده است.

دیوان خاص در شهر فاتح پور سیکری

• بلند دروازه: این دروازه، یک ورودی برای شهر فاتح پور سیکری در نزدیکی آگرا است که توسط اکبر به مناسبت جشن پیروزی خود درسال ۱۵۷۳ بر پادشاه گجرات ساخته شده .این دروازه  حتی از راه دور قابل مشاهده است و مسافران و گردشگران را شگفت زده میکند.بلند دروازه  در یک دشت مرتفع با ارتفاع حدود ۴۰ متر ساخته شده است. آیات بسیاری از قرآن بر روی نوشته شده است، این چنین است که دکوراسیونی ساده اما زیبا بچشم می خورد. بلند دروازه از سنگ‌آهک قرمز رنگ ساخته شده است و تزئینات آن نیز از جنس مرمر و گرانیت کنده‌ کاری شده هستند. بر روی کتیبه اصلی این دروازه می‌توان متنی فارسی را با این مضمون یافت: «عیسی، فرزند مریم گفت که جهان پلی برای عبور است، خانه‌ای در آن نسازید. کسی که یک روز امیدوار باشد، ممکن است برای ابدیت امیدوار بماند ولی دنیا بیش از یک ساعت ماندگار نیست. آن را به عبادت سپری کنید زیرا باقی آن مشخص نخواهد بود.» این نوشته‌ها نشان‌ دهنده وضعیت مذهبی موجود در دوران امپراتور بزرگ مغول است.

نمایی از جلوی بلند دروازه

• کاخ جودا (مریم الزمانی): این کاخ که با نام کاخ مریم الزمانی نیز شناخته می‌شود، مکانی برای اقامت ملکه مغول‌ها به نام جودا (Jodhabai) در فاتح پور سیکری بوده است. قصر جودا به‌عنوان حرم امپراتور نیز شناخته می‌شد و سایر همسران او در آن زندگی می‌کردند. درهرحال این بنا یکی از مهم ‌ترین بناهای موجود در شهر بوده و دارای معماری‌ حیرت ‌انگیز و زیبایی است. معماری این بنا آمیزه ‌ای از سبک راجا پوتانا (Rajputana) هندی و سبک معماری اسلامی مغول‌ها است. دلیل این امر این است که جدابای از نسل راجپوت‌های هندی (Rajput) و قبیله آمر (Amer) در جای پور بوده است.

کاخ جودا در شهر فاتح پور سیکری

• مقبره شیخ سلیم: اساسا مقبره شیخ سلیم چیشتی، مهم ‌ترین ساختمان موجود در این مجموعه کاخ‌های فاتح پور سیکری  است و در بازه زمانی بین سال‌های ۱۵۸۰ تا ۱۵۸۱ ساخته شده است. ساختمان این بنا از سنگ مرمر حکاکی شده ساخته شده است و یکی از بهترین نمونه‌های کنده‌ کاری هنرمندانه سنگ در دوران قرون ‌وسطای هند به‌حساب می‌آید. معماری این بنا را می‌توان در بین سبک‌های معماری هندی و مغولی پیدا کرد. این بنا از همه جهات با سنگ‌های مرمری که پر از کنده ‌کاری‌های پیچیده هستند و جلیس (Jaalis) نامیده می‌شوند، پوشیده شده است. این مقبره متعلق به یک صوفی به نام سلیم چیشتی است که در کوهپایه‌های نزدیک شهر زندگی می‌کرده است. در طول دورانی که این شهر پر از سکنه بوده است، این مکان به‌عنوان یکی از مراکز اصلی جریان صوفی گری در هندوستان مطرح بوده است.

مقبره مرمری شیخ سلیم در شهر فاتح پور سیکری

• مسجد جامع: مسجد جامع توسط اکبر و تحت نظارت و راهنمایی سلیم چیشتی ساخته شد. این سازه به شکل مستطیل بوده و از ماسه ‌سنگ‌های قرمز رنگ ساخته شده است. داخل این مسجد مزین به محراب‌های کنده‌ کاری شده بسیار زیبایی است که یکی از برترین نشانه‌های معماری دوران مغول در هند هستند و نشان ‌دهنده انتقال معماری اسلامی به این کشور و تلفیق آن با سبک معماری هندوها است.

مسجد جامع فاتح پور سیکری

• پنج محل: پنج محل یک بنای ۵ طبقه است که در یک شکل هرم گونه بنا شده‌اند و ۱۷۶ ستون بار آن‌ها را به دوش می‌کشد. در گذشته این ستون‌ها به ‌واسطه شبکه‌های سنگی کنده‌ کاری شده یا اصطلاحا جالی (Jaali) به یکدیگر متصل شده بودند که هدف از این کار، حفاظت از محیط حضور بانوان (بخش زنانه) در داخل این بنا بوده است. تمامی این ستون‌ها از جنس ماسه ‌سنگ ساخته شده‌اند و به‌صورت پیچیده‌ای کنده ‌کاری شده‌اند. این بنا همچنین با نام بادگیر نیز شناخته می‌شود و استخر مقابل بنا نیز با نام تلالو آنوپ (Anoop Talav) نامیده می‌شده است. اصلی‌ترین کاربری این بنا، تفریح و سرگرمی بوده است و از آن برای اجرای مراسم‌هایی مانند اجرای نمایش، اجرای موسیقی و رقص‌های محلی استفاده می‌شده است.

نمایی از پنج محل در شهر فاتح پور سیکری

نکات جالب در سفر به فاتح پور سیکری

1. پسربچه هایی که در کنار بنا مشغول گدایی یا دست فروشی بودند همگی خود را سلیم معرفی می نمودند تا بتوانند نظر بازدیدکنندگان فاتح پور سیکری را به خود جلب نمایند.
2. در فضای کاخ سه اتاق خواب برای فصول مختلف سال (فصل گرم ، فصل سرد و فصل باران های موسمی) در نظر گرفته شده بود. اتاقی که مخصوص فصل گرم بود طوری طراحی شده بود که پایه های سنگی تخت مرتفع بوده و کف اتاق مقداری گودتر از درهای ورودی بود. به این ترتیب کف اتاق را از آب پر میکردند و نوعی تهویه هوای طبیعی در فضای اتاق ایجاد می نمودند.
3. در معماری شهر فاتح پور سیکری تلفیق نمادهای ادیان مختلف دیده می شود و این نشانه تسامح و تساهل اکبر شاه نسبت به ادیان مختلف دارد که پیش تر به آن اشاره شد. یکی دیگر از جنبه های این تسامح این است که اکبر شاه سه همسر از سه دیدن مختلف اختیار کرده بود : جودای هندو، سلطانه مسلمان ترک تبار و مریم مسیحی.
4. در میانه بنا حیاط بزرگی قرار داشت که مانند صفحه شطرنج کف آن با سنگ های دارای رنگ های مختلف طراحی شده بود. گویا این جا محل نوعی بازی مخصوص امپراطور بوده است و تفاوت آن با شطرنج های رایج این بوده است که مهره های آن دخترکان دربار بوده اند و حرکت آنها در بین خانه های شطرنج همراه با رقص و آواز بوده است.
5. در گوشه ای از بنا فیل بزرگی قرار داشته است که برای مجازات مجرمان از آن استفاده می شده است.

تصویر هوایی از شهر فاتح پور سیکری

کلام آخر

دیدن این مجموعه معمولا نصف روز زمان می‌برد، بهتر است آب کافی داشته باشید و حتما مراقب کیف پول و وسایل خودتان باشید. در آخر دوربین عکاسی خود را برای شکار عکس‌های زیبا به همراه داشته باشید.

گردآوری: مجله اینترنتی وب