چگونه پروست می‌تواند زندگی شما را تغییر دهد

یکبار یک روزنامه فرانسوی از مارسل‌ پروست پرسید اگر بداند که یک فاجعه بزرگ به زودی به زندگی‌اش خاتمه خواهد داد او آخرین ساعات عمرش: بر روی کره‌زمین را چگونه خواهد گذراند، پروست در جواب گفت که خود را به پای ”خانم ایکس“ خواهد انداخت، به موزه لوور خواهد رفت و یک سفر گردشی کوتاه نیز به هند خواهد کرد. البته این کارها برای مردی که ظاهراً خارج شدن از تخت برایش مشکل بوده کمی ماجراجویانه است، ولی در کتاب فوق‌العاده سرگرم‌کننده آلن دو‌باتون با عنوان ”چگونه پروست می‌تواند زندگی شما را تغییر دهد“ این عقیده مطرح می‌شود که ”یادآوری خاطرات گذشته“ ـ یا آنگونه که دو‌باتون به درستی ترجمه می‌کند: ”در جست‌وجوی زمان از دست رفته“ ـ پاسخ کاملی به سؤال آن روزنامه فرانسوی است. کتاب دوباتون می‌توانست چنین عنوانی هم داشته باشد: ”زندگی در لحظه اکنون به شیوه مارسل پروست“ از این منظر کتاب ”در جست‌وجوی زمان از دست رفته“ یک کتاب خود ـ یار self - help بسیار غیرمعمول است. همان‌طور که دوباتون توضیح می‌دهد، خانواده مارسل پروست مدت‌ها پیش از اینکه چیزی به‌نام ”خود ـ یاری“ مطرح شود، عمل خودیاری را انجام می‌دادند. پدر پروست که پزشک بود و برای جلوگیری از گسترش بیماری‌های عفونی به بسیاری جاها سفر می‌کرد، یک مرد خودساخته بود و از اولین مرشدان خود ـ یاری، چیزی مثل دکتر ”اندرو وایل“. او مدال لژیون دونور را دریافت کرد و صاحب جایگاهی بین‌المللی شد، و عاشقانه آموخته‌های خود را صرف بهبود سلامت همنوعان خود کرد. مارسل پروست از مقوله علم متنفر بود؛ با این حال، انگیزه او نیز از همان آغاز انجام کارهای نوع‌دوستانه مثل پدرش بود. هر چند پروست را فقط می‌توانم در حالتی که در تخت است و ملحفه را تا چانه بالا کشیده تصور کنم، ولی در واقع او با استفاده از استعداد ادبی خود به بهبود سلامتی روحی دیگران کمک کرد. چگونه کتاب ”در جست‌وجوی زمان از دست رفته“ می‌تواند از شما آدم بهتری بسازد؟ دوباتون می‌گوید از خیلی جهات. پروست شاید به شما کمک نکند که شکمتان را کوچک و یا ران‌هایتان را لاغر کنید ولی از جهات ظریف‌تر دیگری به شما کمک می‌کند. دوباتون نُه شیوه متفاوت برای بهتر ساختن خود، از کتاب پروست استخراج می‌کند، و به هر شیوه یک فصل اختصاص می‌دهد. بعضی از فصل‌ها واضح‌اند، مثل فصل ۲: ”چگونه دوست خوبی باشیم“. پروست تا ۲۰۰ درصد به گارسن‌ها انعام می‌داد. ولی بعضی فصل‌ها غافلگیرکننده‌اند، مثل فصل ۸: ”چگونه از عشقمان راضی باشیم“. او نامه‌ای به یکی از دوستانش نوشت که شخصیت ”سوان“ واقعاً وجود دارد، و انیکه او می‌تواند به بهبود رابطه عاشقانه‌اش به ”اوده“ کمک کند. فصل مورد علاقه من ”چگونه با موفقیت رنج ببریم“ است. رنج‌هائی که پروست در زندگی تحمل کرد در سطح جهانی است. خواندن جزئیات زندگی او دردآور است: او دچار یک سری بیماری‌های مزمن و دردناک بود ـ آسم، بی‌خوابی، سرفه و سرگیجه ـ چشمش ضعیف بود و پوستی بسیار حساس داشت، و دچار ترس غیرمنطقی از موش بود. او در جوانی مرد در حالی که قدر ندیده بود و دچار سوءتعبیر شده بود. با این حال، لحن در ”جست‌وجوی زمان از دست رفته“ نشانی از رنج طولانی نویسنده‌اش ندارد؛ واژه‌های ”پر از آرامش“ یا ”واضح“ کتاب پروست را بهتر توصیف می‌کنند. برای خوانندگان آمریکائی البته عادی است که یک کتاب خود ـ یار به بهبود وضع بیمار بپردازد. ولی کتاب پروست تهذیب‌کننده است دقیقاً به این علت که او هرگز حالش بهتر نمی‌شود و هرگز هم وسوسه نمی‌شود که به‌خاطر مشکلات خود دیگران را سرزنش کند. در عوض، او از درد و رنج به‌عنوان فرصتی استفاده می‌کند برای دستیابی به ایده‌های نو و روابط پربارتر. برای آمریکائی‌ها که گرفتار فرهنگی هستند که کلمه ”خود ـ یاری“ در آن کلمه‌ای بیش نیست و اغلب موجب استفراغ است، کتاب دوباتون که یک کتاب راهنمای خود ـ یار برای افراد باهوش است، باعث می‌شود گله و شکایت از کتاب‌های خود ـ یار به فراموشی سپرده شود. او می‌نویسد: ”بهترین موقعیت برای رسیدن به رضایت این است که از خردی که به‌طور سرپوشیده از طریق سرفه و آلرژی و گاف‌های اجتماعی و خیانت‌های عاطفی به ما می‌رسد استفاده کنیم و دچار ناسپاسی آنهائی که زمین و زمان را مقصر می‌دانند، نشویم“. و این اخلاقیات قصه پروست است. (و نهایتاً یک برنامه خود ـ یاری مؤثری و کارآ!) ”پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را تغییر دهد، کتابی شوخ و بامزه و نیروبخش است؛ این کتاب از طرفی مؤید کار تمام دانشکده‌هائی است که خواندن آثار پروست در آنها اجباری است. دوباتون با ما یادآوری می‌کند که ”در جست‌وجوی زمان از دست رفته“ مانند تمام آثار سترگ ادبی صرفاً وسیله‌ای برای کسب ابهت دانشگاهی یا دستیابی به اوج زیباشناسی نیست؛ این کتاب یک داوری خوب است: می‌تواند بیماری ما را درمان کند ولی فقط به شرطی که برنامه را به خوبی اجراء کنیم.


اثر آلن دوباتون
نوشتهٔ فرانک گانون
ترجمهٔ فرشید عطائی