اثرهای زیست محیطی مصرف انرژی

نزدیك به ۸۵ درصد از انتشار گازهای گلخانه ای درجهان ناشی از فعالیت بخش انرژی است و در داخل این بخش نیز، تقریباً تمام انتشار از احتراق سوخت های فسیلی ناشی می شود. نفت، گاز و زغال سنگ به ترتیب۴۳ درصد، ۱۹ درصد و۳۸ درصد در انتشار جهانی گاز دی اكسیدكربن سهم دارند.مسئله مهم، میزان تقاضا برای سوخت های فسیلی است. چنانچه با وضعیت كنونی پیش برویم، با رشد تقاضا كه ازسال۱۹۹۰ آغاز شده است و تا سال۲۰۱۰ نیز ادامه خواهد داشت، جهان ممکن است با بحران آلودگی زیست محیطی روبه رو شود. بیشتر آلودگی محیط زیست از مصرف سوخت های فسیلی ناشی می شود؛ از این رو در مطالعه ای مختصر، میزان آلودگی و مصرف این سوخت ها بررسی می شود.
زغال سنگ
ده كشور تولیدكننده بزرگ زغال سنگ حدود۹۰ درصد از ذخایر زغال سنگ را دراختیار دارند. زغال سنگ به طورعمده درتولید برق مصرف می شود؛ به طوری كه بیش از۸۰ درصد این سوخت در تبدیل كه شامل سیكل تركیبی تولید حرارت و برق است، استفاده می شود و بخش صنعت نیز ۱۵ درصد از تولید زغال سنگ را مصرف می كند.انتشارگاز گلخانه ای برحسب واحد دی اكسیدكربن در هر واحد تولید برق با زغال سنگ ۲۵ درصد بیشتر از نفت و۶۰ درصد بیشتر از گاز شدت انتشار دارد. بخش تولید برق به هرگونه افزایش در قیمت دی اكسیدكربن سوخت خود بسیار حساس است؛ به طوری كه در مرحله اول ازطریق جانشین كردن گازطبیعی با زغال سنگ كه دی اكسیدكربن بالایی دارد، سپس حتی از طریق جانشین كردن نفت و منابعی نظیر انرژی هسته ای و منابع انرژی تجدیدپذیر كه حاوی دی اكسیدكربن نیستند، واكنش نشان می دهد. چنین حساسیتی نشان دهنده آن است كه افزایش كم قیمت می تواند به روی گردانی قابل توجهی از زغال سنگ منجر شود. علاوه بر این، باید توجه داشت كه جانشینی سوخت دیگر با زغال سنگ، به سرعت انجام نمی شود و قیمت گذاری و موجود بودن سوخت های جانشین و وضعیت بازار، چگونگی سرعت تغییر و تحولی را كه باید اتفاق بیفتد، مشخص می كند.در ارزیابی تقاضا برای زغال سنگ در درازمدت باید به اثرهای كلی زیست محیطی سوختن زغال سنگ توجه كرد. اگرچه در زمینه انتشار سولفور، پیشرفت های قابل توجهی در نیروگاه هایی كه سوخت زغال سنگ مصرف می كنند، به وجود آمده است، اما هنوز در جهان تولید برق در نیروگاه هایی كه با سوخت زغال سنگ كار می كنند، سهم عمده ای در انتشار كلی گازهای گلخانه ای دارند و این مسئله می تواند به كاهش تولید برق از زغال سنگ منجر شود.
سیاست گذاری ها و مسائل مربوط به قیمت علاوه بر ملاحظات زیست محیطی منجر شده است كه جانشین كردن نیروگاه های زغال سنگ با نیروگاه هایی كه به جای زغال سنگ با سایر سوخت ها كار می كنند مورد بررسی قرار گیرد.
نفت وگاز
حدود۵۰ درصد ازكل تولید جهانی نفت صادر می شود. با توجه به نسبت تولید نفت به ذخایر در۲۰ تا۲۵ سال آینده، تعدادی از مناطق تقریباً تمام ذخایر كنونی خود را به مصرف خواهند رساند. براساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی، تقاضای نفت از۷۲ میلیون بشكه در روز در سال۱۹۹۶ به۹۵ میلیون بشكه در روز درسال۲۰۱۰ افزایش خواهد یافت.كاهش قیمت های نفت و دورانی كه قیمت های نفت با كاهش های عمده روبه رو می شوند، به خوبی نشان داده است كه برخی از مناطق وقتی كه قیمت ها به۱۰ دلار در بشكه یا كمتر كاهش می یابند، قابلیت رقابت خود را از دست می دهند. تحولات مربوط به مقررات و تصمیم های زیست محیطی كه تعهدهای تغییرات آب وهوای آن در پروتكل كیوتو متبلور شده است و در نتیجه محدودیت در انتشار دی اكسیدكربن در جهان به این معنا است كه اكتشاف بیشتر نفت در مناطقی كه هزینه تولید بالایی دارند، نامحتمل است و ذخایر جدید ازمناطق با هزینه پایین تولید، خواهند بود.برخلاف بسیاری از كالاهای دیگر كه تولید و توزیع آنها در یك بازار رقابتی جهانی صورت می پذیرد، قیمت نفت آزادانه در رابطه با تغییرات عرضه وتقاضا تنظیم نمی شود، بلكه یك سیاست انحصار طلبانه كه در عرضه نفت محدودیت ایجاد می كند، موجب شده است تا قیمت های نفت همواره بالاتر از هزینه های تولید آن باشد.اما سؤال این است كه آیا مصوبات و تصمیم های كنوانسیون های زیست محیطی در رفتار سازمانی و انحصاری بازار نفت درآینده تأثیر دارد؟ با توجه به كاهش مورد نیاز در تعداد آتی تولیدكنندگان، انتظار می رود تلاش ها برای محدودكردن عرضه ازسوی باقی مانده تولیدكنندگان در آینده وجود داشته باشد؛ بنابراین هرگونه كاهش در قیمت نفت می تواند با محدودیت هایی كه در خصوص عرضه انجام خواهد شد، جبران شود و نقش اوپك دراین باره حیاتی است. انتظار می رودكه قیمت ها از یك متوسط در نظرگرفته شده پایین تر قرار نگیرند. علاوه بر این، باید توجه داشت كه اكثر مدل هایی كه برای ارزیابی هزینه های مربوط به رعایت و اجرای هدف های پروتكل كیوتو استفاده می شوند، فرض خود را بر بازارهای رقابت كامل می گذارند، اما ادامه رفتار انحصاری و كارتلی در بازارنفت بعد از به اجرا درآمدن سیاست ها و اقدام های زیست محیطی پروتكل كیوتو می تواند زیان های بالقوه ناشی از اجرای تعهدهای كیوتو را به طور عمده كاهش دهد.برای ارزیابی كاهش بالقوه در تقاضا لازم است سیاست ها و اقدام هایی را كه می توان برای كاهش انتشار گازهای گلخانه ای به كار بست، شناسایی كنیم. بیش از۶۰ درصد تولید كنونی نفت دركشورهای صنعتی مصرف می شود. در داخل كشورهای صنعتی، نفت خالص وارداتی۴۶ درصد تقاضا را پوشش می دهد. تقاضای گفته شده میان بخش های مختلف تقسیم می شود؛ به گونه ای كه بخش حمل ونقل۶۰ درصد كل مصرف نفت را به خود اختصاص می دهد.آژانس بین المللی انرژی درتحلیلی،كشش های قیمتی در بخش حمل ونقل را فوق العاده كم ارزیابی كرده است و رفتار مصرف كنندگان در برابر قیمت های كربنی كه اكثر مدل سازان برای كاهش انتشار گازهای گلخانه ای و برای تحقق هدف های پروتكل كیوتو ضروری دانسته اند، تغییر چندانی نمی كند. در عوض، بیشتر اثرهای ناشی از قیمت های كربن در تولید برق، مصارف صنعتی و مسكونی خواهد بود. به همین ترتیب آژانس بین المللی انرژی استدلال كرده است كه فناوری های جدید كه می توانند انتشار گازهای گلخانه ای از بخش حمل ونقل را كاهش دهند، اثرهای قابل توجهی بر انتشار گازهای گلخانه ای در ظرف ده تا پانزده سال آینده نخواهند داشت.این نتایج نشان دهنده آن است كه دركوتاه مدت انتظار كاهش انتشار گازهای گلخانه ای و در نتیجه كاهش تقاضای نفت در بخش حمل ونقل نامحتمل خواهد بود، اما در درازمدت انتظارات مثبتی در این باره وجود دارد. در دراز مدت، هم تحولات تكنولوژیك جدید و هم سهم رو به افزایش انتشار گازهای گلخانه ای از بخش حمل و نقل توجه سیاست گذاران را به این بخش معطوف خواهد كرد.اما عوامل دیگری نیز وجود دارندكه بر اساس آنها نمی توان در آینده مطمئن بودكه آیا كاهش درازمدت قیمت از سیاست های زیست محیطی نشات خواهد گرفت یا به دلیل عوامل دیگر خواهد بود؟ برای مثال،كارآیی موتور اتومبیل ها به طور قابل توجهی در چند سال گذشته بهبود یافته و این بهبودی به هیچ روی به دلیل تغییرات، سیاست ها و اقدام های زیست محیطی نبوده است. در حالی كه بخش عمده بهبود كارآیی جدید به افزایش قدرت اتومبیل اختصاص یافته است، این احتمال وجود دارد كه در آینده بهبود كارآیی به كاهش مصرف سوخت اختصاص داده شود. تا به امروز اقدام هایی كه در جهت بهبود كارآیی ها صورت گرفته است، تنها حمایت سرمایه گذاران را به همراه نداشته است بلكه دولت ها نیز اشتیاق داشته اند تا وابستگی به واردات سوخت فسیلی را تعدیل كنند و آلودگی محلی را نیز كاهش دهند.اگر چنین روندهایی ادامه یابند،كه انتظار هم می رود، حتی بدون هیچ گونه اقدام ها وسیاست های زیست محیطی نیز ادامه داشته باشند، كاهش های عمده ای را در تقاضای نفت درآینده نسبتاً نزدیك شاهد خواهیم بود. البته جداكردن اثرهای سیاست ها و اقدام های مربوط به پروتكل كیوتو از سیاست های آلودگی ملی یا محلی هوا و یا ازكاهش سروصدا و ازدحام ترافیكی تقریباً ناممكن است، اما در كوتاه مدت این برآورد وجود دارد كه فقط بخش بسیاركوچكی ازكاهش درتقاضا در بخش حمل و نقل ناشی از ملاحظات و تعهدهای به عمل آمده در پروتكل كیوتو باشد.
موقعیت ویژه گازطبیعی
بازار گاز در موقعیتی كاملاً متمایز از بازار نفت و زغال سنگ قرار دارد. در دهه گذشته، رشد در مصرف گازطبیعی درمیان سوخت های فسیلی دیگر از همه بیشتر بوده است. در دو دهه آینده نیز پیش بینی می شود مصرف گاز طبیعی سالانه۶/۲ درصد رشد داشته باشد و مصرف آن دو برابر شود. انتظار می رود بیشترین افزایش ها درتقاضای اضافی پیش بینی شده در آسیا و آمریكای لاتین محقق شود، اما در كشورهایOECD نیز تقاضا برای گاز از استحكام برخوردار خواهد بود.جایی كه گاز موجود و رساندن آن به بازار از نظر اقتصادی شدنی باشد، گازسوخت برتر برای تولید برق، گرم كردن آب و اماكن و مصارف صنعتی است. این برتری تا حدی به دلیل كارآیی بالای این سوخت و انتشار كم گازهای گلخانه ای است. چون درمیان سایر سوخت های فسیلی گاز كمترین انتشار دی اكسیدكربن را در هر واحد تولید انرژی دارد، همچنین برای تولید برق هزینه كمتری را در بردارد، بنابراین روی آوردن به گاز و استفاده از آن به جای نفت و زغال سنگ به صورت یك راهبردكوتاه مدت به منظور مبارزه با تغییر آب و هوا دنبال خواهد شد. بیش از۷۲ درصد از ذخایر جهانی گازطبیعی درشوروی سابق و خاورمیانه قرار دارد. كشورهایی كه در این مناطق قرار دارند و از اثرهای كاهش در صادرات نفت كه ناشی از سیاست های تغییر آب و هواست متأثر می شوند، ممكن است در نتیجه افزایش هایی كه در صادرات گاز طبیعی آنان به وجود خواهد آمد، به جبران این اثرها توفیق یابند، اما باید توجه داشت كه افزایش هایی كه در صادرات گاز صورت خواهدگرفت، بیشتر دارای منافع منطقه ای و موردی خواهد بود، اما در صورتی كه تحقق هدف های كیوتو از طریق وضع مالیات بركربن صورت گیرد، اثرهای منفی آن بر رشد تقاضای گاز در سطح جهان بسیار شدید خواهد بودایران به عنوان یک عضو مهم اوپک و در چارچوب این سازمان می تواند در به حداقل رساندن اثرهای منفی سیاست ها و اقدام های زیست محیطی کشورهای صنعتی بر اقتصاد کشور به تشویق اتخاذ برخی سیاست ها ازسوی کشورهای صنعتی ممارست كند. بازنگری درساختار مالیاتی انرژی کشورهای صنعتی به طوری که منعکس کننده هزینه های زیست محیطی باشد، از جمله این سیاست هاست.چنانچه در مالیات های كنونی درکشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (OECD) بازنگری شود و مالیات ها در این کشورها به گونه ای باشد که محتوی کربن سوخت ها را نشان دهد، حدود ده درصد از انتشار کربن در این کشورها کاسته خواهد شد. پرداخت یارانه به تولید زغال سنگ و نیز به ساخت نیروگاه های برق که با زغال سنگ کار می کنند، به مصرف بیشتر زغال سنگ در کشورهای صنعتی منجر می شود که حذف این یارانه ها به مانند سیاست تشویق اعمال بازنگری در ساختار مالیاتی در این کشورها باید همواره از سوی ایران مورد تاکید باشد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا