درباره طاهره صفارزاده

▪ طاهره صفارزاده شاعر، نویسنده ، محقق و مترجم ،متولد ۱۳۱۵ سیرجان
▪ لیسانس ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران
▪ ادامه تحصیل در انگلستان و سپس آمریكا در دانشگاه آیووا
▪ كسب درجه MFA
▪ استخدام در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) در سال ۱۳۴۹
▪ رئیس دانشگاه شهید بهشتی و دانشكده ادبیات
▪ دكترا در رشته نقد تئوری و عملی ادبیات جهان
▪ برگزیده شدن در «فستیوال بین المللی داكا» در سال ۶۷ به عنوان یكی از ۵ عضو بنیانگذار كمیته ترجمه آسیا،
▪ «استاد نمونه» سال ۷۱ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی
▪ «خادم القرآن» پس از انتشار ترجمه «قرآن حكیم »، سال ۸۰
سرپرستی و ویراستاری ۳۶ كتاب زبان تخصصی برای رشته های مختلف دانشگاهی
▪ قصه ، پیوندهای تلخ، ۱۳۴۱
▪ شعر ، رهگذر مهتاب، ۱۳۴۱
Brella the Red um (سروده هایی به زبان انگلیسی)، آیووا ۱۹۶۷م.= ۱۳۴۷ش.
طنین در دلتا [و دفتر دوم]، سد و بازوان، ۱۳۵۰ ، سفر پنجم، ۱۳۵۶ ، حركت و دیروز، ۱۳۵۷ ، بیعت با بیداری، ۱۳۵۸ ، مردان منحنی ، دیدار صبح، ۱۳۶۶ ، در پیشواز صلح، ۱۳۸۵ ، گزیده ادبیات معاصر، ۱۳۷۸ ، هفت سفر، ۱۳۸۴ ، روشنگران راه، ۱۳۸۴ ، اندیشه در هدایت شعر، ۱۳۸۴
● اصول ترجمه، نقد ترجمه، ترجمه
▪ اصول و مبانی ترجمه: تجزیه و تحلیلی از فن ترجمه ضمن نقد عملی آثار مترجمان، از ۱۳۵۸
ترجمه های نامفهوم، ۱۳۸۴
▪ ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید (فارسی و انگلیسی)، ۱۳۷۹
▪ ترجمه قرآن حكیم (سه زبانه - متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ۱۳۸۰
▪ ترجمه قرآن حكیم (دو زبانه متن عربی با ترجمه فارسی)، ۱۳۸۲
▪ ترجمه قرآن حكیم (دو زبانه متن عربی با ترجمه انگلیسی)، ۱۳۸۵
▪ لوح فشرده قرآن حكیم (سه زبانه - متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ۱۳۸۳ (نشر دوم) كامل وجزء ۳۰.
▪ دعای عرفه (دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه (متن عربی با ترجمه فارسی)، ۱۳۸۱
▪ دعای ندبه و دعای كمیل (متن عربی با ترجمه فارسی)، ۱۳۸۳
▪ مفاهیم قرآنی در حدیث نبوی: گزیده ای از نهج الفصاحه با ترجمه فارسی و انگلیسی، ۱۳۸۴
دعای جوشن كبیر، ۱۳۸۵
طاهره صفارزاده را بیشتر به عنوان یك شاعر می شناسیم. مخاطبان شعر در دهه۴۰ او را با شعر «كودك قرن» به خاطر می آورند و در دهه ۵۰ با كتاب «سفر پنجم».شعرهای قدیمی اش یادآور سال های گلوله و فریاد است.علاوه بر شعر، در ترجمه و پژوهش هم استادی بی همتا است.صفارزاده نخستین مترجم قرآن كریم به ۳ زبان زنده دنیا است. صفارزاده شاعر، نویسنده ، محقق و مترجم به سال ۱۳۱۵ در سیرجان در خانواده ای متوسط چشم به جهان گشود.اجدادش از عرفای مقید به مقابله با ظلم و عدالت پروری بوده اند.پدر و خواهرش هم اهل تصوف بودند . در خانواده، برپایی مجالس ذكر و دعا بویژه در اظهار ارادت به حضرت علی علیه السلام متداول بود.خانواده اش پیشینه عرفانی داشتند وهمین امر سبب شد كه او از همان آغاز نگاهی ویژه به پیرامونش داشته باشد.قبل از آنكه به مدرسه برود تجوید و قرائت و حفظ قرآن كریم را در مكتب محل آموخت و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در كرمان گذرانید.
از كودكی ذوق نویسندگی و عشق به مطالعه آثار ادبی داشت ودر دبستان به عنوان شاعر شناخته شده بود.در این زمینه آموزگاران و بعد دبیران او را بسیار تشویق می كردند.
نخستین شعر را در ۱۳ سالگی سرود كه در روزنامه دیواری مدرسه به ثبت رسید و نخستین جایزه شعر را كه یك جلد دیوان جامی بود در سال چهارم دبیرستان به پیشنهاد دكتر باستانی پاریزی كه آن زمان از دبیران دبیرستان بهمنیار بود، از رئیس آموزش و پرورش استان دریافت كرد.
در ششم ادبی شاگرد اول شد و با جرأت در امتحان ورودی دانشگاه در رشته های حقوق و ادبیات فارسی و زبان و ادبیات انگلیسی كه مناسب آن دیپلم بود شركت كرد و در هر سه قبول شدو چون تردید در انتخاب داشت خانواده اش به استخاره رجوع كردند و در نتیجه در زبان و ادبیات انگلیسی لیسانس گرفت . مدتی به عنوان مترجم متون فنی در شركت نفت كار كرد و چون به دنبال یك سخنرانی در اردوی تابستانی فرزندان كارگران مجبور به ترك كار شد، برای ادامه تحصیل به انگلستان و سپس به آمریكا رفت .در دانشگاه آیووا ، هم در گروه نویسندگان بین المللی پذیرفته شد و هم به كسب درجه MFA نایل آمد.MFAدرجه ای مستقل است كه به نویسندگان و هنرمندانی كه داوطلب تدریس در دانشگاه باشند اعطا می شود و نویسندگان به جای محفوظات و تاریخ ادبیات به آموختن نقد به صورت تئوری و عملی و انجام طرح های ادبی متنوع به مطالعات وسیع درباره آثار نویسندگان و شاعران می پردازند.دوره آن یك سال بیش از فوق لیسانس است و استخدام دارنده این مدرك در دانشگاه های آمریكا با پایه دكتری انجام می پذیرد.در زبان عربی استعداد خاصی داشت و چنانكه در مقدمه «ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید»گفته است: «در دوره دبیرستان و به تشویق یك استاد دلسوز و دانشمند، عربی پایه را خوب فرا گرفتم و هرگز رابطه ام با آموختن آن زبان قطع نشد چه كلاس های عادی و چه درس خصوصی را در محضر استادانی تلمذ می كردم كه قرآن شناس بودند .خودم بر این عقیده هستم كه بروز و شكوفایی استعداد من در زبان عربی به دلیل این بود كه تجوید و قرائت قرآن كریم را در كودكی در سن ۶ سالگی آموخته بودم .»
طاهره صفارزاده برای دروس اصلی «شعر امروز جهان »، «نقد ادبی» و «نقد عملی ترجمه » را انتخاب كرد و در بازگشت به ایران اگرچه به دلیل فعالیت های سیاسی در خارج، مشكلاتی برای استخدام داشت اما چون در كارنامه اش از ۴۸ واحد درسی ۱۸ واحد ترجمه ثبت شده بود و كمبود و نبود استاد ترجمه برای رشته های زبان خارجی موجب گله مندی گروه های زبان بود، در سال ۱۳۴۹ با استخدام او در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) موافقت شد. دكتر طاهره صفارزاده پایه گذار آموزش ترجمه به عنوان یك علم و برگزاركننده نخستین «نقد عملی ترجمه » در دانشگاه های ایران محسوب می شود.دانشگاه آیووا بنا به درخواست شاعران و نویسندگان «كارگاه نویسندگی »، نخستین مركزی بود كه به گنجاندن این درس در برنامه آموزشی رشته های زبان و ادبیات اقدام كرد. صفارزاده حدود ۳ سال بعد در كنار نویسندگان دانشجو به بهره مندی هایی از این آموزش جدید دست یافت .صفارزاده از ابتدای تدریس خود در ایران متدی مبنی بر شناخت و تطابق مفهومی ، دستوری و ساختاری دو زبان مبدأ و مقصد ابداع كرد و این شیوه پیشنهادی در درسی كه سابقه تدریس قانونمند نداشت نزد بسیاری از همكاران وی الگو قرار گرفت .پس از انقلاب اسلامی تعیین كتاب «اصول و مبانی ترجمه »اثر وی به عنوان كتاب درسی در زمینه شناخت نظریه ها و نقد عملی ترجمه به ویژه برای دانشجویان رشته «ترجمه » مفید افتاد.
دكتر طاهره صفارزاده به عنوان كارشناس ترجمه معتقداست: «در ترجمه دانستن موضوع یا مطلب مورد ترجمه مقدم بر دانستن زبان مبدأ و مقصد است .این خطر بزرگی است كه متخصص رشته علوم انسانی ، حتی رشته مهندسی متن پزشكی را و بالعكس یك پزشك متن جامعه شناسی را ترجمه كند ، چون كه اصطلاحات خاص مجموعاً زبان علمی یك رشته را تشكیل می دهند. » بر اساس این فكر دو تمرین «ترجمه تخصصی »و «معادل یابی برای واژگان تخصصی» در كتابهای زبان برای رشته های دانشگاهی به پیشنهاد اوگنجانده شد.
طاهره صفارزاده در زمینه شعر و شاعری نیز به دلیل مطالعات و تحقیقات ادبی به معرفی زبان و سبك جدیدی از شعر با عنوان شعر «طنین» توفیق یافت كه در آغاز بسیار بحث برانگیز شد زیرا شعر مقاومت و طنز سیاسی ، حكومت پسند نبود.سرانجام در سال ۵۵ به اتهام نوشتن شعر مقاومت دینی از دانشگاه اخراج و برای دومین بار به خانه نشینی و فراغت اجباری رفت.و در ایام تنهایی و مشاهده پاره ای خیانت های سیاسی و اجتماعی، درون مذهبی او بیش از پیش متوجه حمایت خداوند گردید و تحولی شدید در وی ایجاد شد آن گونه كه در زمان خانه نشینی، تمام وقت خود را وقف خواندن تفاسیر و مطالعات قرآنی كرد.
كتاب «سفر پنجم» او كه دربرگیرنده اشعار مقاومت با مضامین دینی است در سال ۵۶ در دو ماه به سه چاپ با شمارگان سی هزار رسید. از مجموعه شعرهای او می توان به : رهگذر مهتاب، ۱۳۴۱ brelld the Red um (سروده هایی به زبان انگلیسی)، آیووا ۱۹۶۷م. ۱۳۴۷ش.
طنین در دلتا [و دفتر دوم]، سد و بازوان،سفر پنجم، حركت و دیروز، بیعت با بیداری، مردان منحنی، دیدار صبح، در پیشواز صلح،گزیده ادبیات معاصر، هفت سفر، روشنگران راه و اندیشه در هدایت شعر، اشاره كرد.
اشعار صفارزاده با نظر به مسائل سیاسی و اشاره به وقایع مهم جهان دارای خط فكری خاصی است.در همه آثارش به جریان های سیاسی ایران و جهان نظر دارد.صفارزاده با استفاده از زبان محاوره، اصطلاحات عامیانه، حتی مطرح كردن شعارها، تلاش می كند به شعر و زبان مردمی نزدیك تر شود.شاید به همین دلیل، از آوردن واژه ها و اسامی، از زبان های بیگانه خودداری می كند.
شعر صفارزاده دارای اندیشه های شكل یافته است كه در قالب كلمات عرضه می شود.در شعر صفارزاده، فرصت ها گرانبهاترند و خواننده با شاعری مواجه می شود كه اسلوب را در زبانی فشرده و با بار بیشتر از لحاظ اندیشه و تفكر می بیند.او با استفاده از تعابیر مذهبی و قصص و آیات قرآن كریم به صورت تلمیح و جهان مداری و سیاست محوری، رنگ و بوی خاص به اشعارش بخشیده است.خودش می گوید: شعر مقاومت و طنز سیاسی هیچ وقت حكومت پسند نبوده است.در آغاز نهضت اسلامی ، به كمك نویسندگان سرشناس و متعهد مسلمان به تأسیس مركزی به نام «كانون فرهنگی نهضت اسلامی» اقدام كرد.در مدت مسئولیت او حدود ۳۰۰ هنرجو در رشته های سینما، عكاسی ، تئاتر، نقاشی ، گرافیك ، شعر و داستان ، در آن مركز پرورش یافتند كه بعداً از دست اندركاران و مسئولان فرهنگی و هنری انقلاب شدند. طاهره صفارزاده پس از انقلاب از سوی همكاران خود در دانشگاه شهید بهشتی به عنوان رئیس دانشگاه و نیز رئیس دانشكده ادبیات انتخاب شد.همزمان با سرپرستی دانشكده ادبیات «طرح بازآموزی دبیران» را به اجرا درآورد.در سال ۵۹ به دنبال نشر مقالات انتقادی او درباره آموزش زبان های خارجی در ایران از سوی ستاد انقلاب فرهنگی برای مسئولیت برنامه ریزی زبان های خارجی از او دعوت به عمل آمد.در این مسئولیت با همكاری استادان باتجربه تغییرات مفیدی در برنامه ها پدید آورد و پیرو طرحی كه از سوی او تقدیم ستاد انقلاب فرهنگی شد و به تصویب رسید برای نخستین بار برای كلیه رشته های علمی دانشگاه ها كتاب به زبان های انگلیسی ، فرانسه ، آلمانی و روسی تألیف شد كه این امر در آموزش علوم و پژوهش های علمی در سال های بعد از انقلاب بسیار مؤثر بوده است .وی حدود ۱۶ سال سرپرست اجرایی طرح بود و ۱۲ سال از آن مدت را علاوه بر سرپرستی به ویراستاری متون علمی برای كتابهای زبان تخصصی مشهور به كتابهای «سمت» فعالیت مؤثر داشت .
۳۶ عنوان از آن كتابها برخوردار از ویراستاری دكتر طاهره صفارزاده است . خانه نشینی سوم در پایان این خدمت، به پرداختن تمام وقت به ترجمه قرآن حكیم به زبان های فارسی و انگلیسی انجامید.او از این خانه نشینی ها و فراغت های ناخواسته همواره به عنوان الطاف بزرگ الهی یاد كرده و خداوند را سپاس گفته است. صفارزاده تئوری ها و فكرهای ارزنده ای در زمینه نقد ادبی ، نقد ترجمه و «ترجمه تخصصی » به جامعه ادبی و علمی عرضه كرده است .تئوری «ترجمه تخصصی» كه تأثیر آن توفیق در آموختن رشته های مختلف علمی به سبب تمركز ذهن بر روی واژگان تخصصی است ، به تأیید متخصصان مغز و اعصاب رسیده است .تمرین های «معادل یابی واژگان تخصصی» به منظور تأمین هدف آموزشی ذكر شده كه از سوی مؤلفان در تمامی كتابهای زبان تخصصی گنجانده شده است .در «فستیوال بین المللی داكا»در سال ۶۷ وی به عنوان یكی از ۵ عضو بنیانگذار كمیته ترجمه آسیا برگزیده شد .رئیس فستیوال درباره این انتخاب می گوید : «ما معتقدیم كه یك نفر در این سر دنیا از علم ترجمه حرف زده و اصولی عرضه كرده و آن یك نفر خانم طاهره صفارزاده است .».نظر او درباره ترجمه های قرآن كریم این است كه: باید رسم ترجمه تحت اللفظی به كلی منسوخ شود.دریغ است كه بیش از ۹۰ درصد مردم ما صرفاً به واسطه نبود رغبت به ترجمه های لفظ به لفظ و نامفهوم از شناخت كتاب و كلام الهی محروم باشند.ترجمه كلمه در برابر كلمه شیوه ای قرون وسطایی و متأثر از عقیده حفظ قداست لفظ بر معنا در ترجمه های آغازین تورات و انجیل است .بعد از رنسانس وضع به تدریج رو به تعدیل رفته است .دكتر صفارزاده در سال ۷۱ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی «استاد نمونه» اعلام گردید و در سال ۸۰ پس از انتشار ترجمه «قرآن حكیم» به افتخار عنوان «خادم القرآن » نایل شد.در زمان همكاری با فرهنگستان زبان و ادب فارسی طرح تهیه «فرهنگ های تخصصی » وی كه با ضوابط علمی و پیشنهادهای جدید تدوین شده، به تصویب رسید و مورد بهره برداری اهل علم قرار گرفت .
«سیمین دانشور» می گوید: «من با خواندن ترجمه صفارزاده معنای قرآن مجید را آن طور كه باید، فهمیدم.»خانم ماسترز- استاد علوم قرآنی از انگلستان- هم می گفت: «۲۰ سال است به دنبال چنین ترجمه ای به انگلیسی می گردم.» از ویژگی های ترجمه قرآن كریم یكی این است كه تحت اللفظی نیست، حتی جایی فعل ماضی در آیه به كار رفته اما موضوع در زبان فارسی دارای مفهوم مداومت و قاعده كلی است ، در چنین موردی مضارع ترجمه شده است ودر زیرنویس هم توضیح آمده است.ویژگی دیگر این كه برای نخستین بار نام های خداوند (اسمأالحسنی ) در ارتباط با مضامین آیات ترجمه شده اند، همانگونه كه در كتاب «ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید» شرح داده شده است این پیوند مقصد آیاتی كه مزین با نام های خداوند هستند با نتیجه گیری شاخصی كه در آیه اراده فرموده شده نائل می شوند.ویژگی دیگر این كه در هر دو زبان فارسی و انگلیسی ارتباط آیات با علامات نقطه گذاری حفظ شده زیرا گاهی چند آیه دنبال هم یك موضوع را كامل می كنند و در زبان انگلیسی خواننده تصور می كند با نقطه در پایان آیه معنی تمام شده است .همچنین با استفاده از دانستنی های تفسیری هر جا كه به درك مطلب برای خواننده كمك می شده به تعمیم معنی و توضیح پرداخته است .وی در كتاب «ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید» به كشف یكی از كاستی های مهم ترجمه های فارسی و انگلیسی - یعنی مرتبط نبودن نام های خداوند (اسماءُ الحسنی ) با آیات قرآن - دست یافته است.این برخورد علمی او را برانگیخت كه به خدمت ترجمه قرآن به دو زبان انگلیسی و فارسی همّت گمارد.قرآن حكیم حاصل ۲۷ سال مطالعه قرآن مجید، آموختن زبان عربی و تحقیق و یادداشت برداری از تفاسیر و منابع قرآنی است كه از رجوع به كلام الهی برای كاربرد در شعر شروع شد و با ترجمه آن به دو زبان پایان گرفت .شرح این توفیق در مقدمه كتاب «ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید»و نیز دو مقدمه فارسی و انگلیسی «قرآن حكیم» آمده است. طاهره صفارزاده در ماه مارس ۲۰۰۶ همزمان با برپایی جشن روز جهانی زن ، از سوی سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا (Asian - Afro Writersش Organization) به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزیده شد.
در بخشی از نامه این سازمان آمده است: «از آنجا كه دكتر طاهره صفارزاده ـ شاعر و نویسنده برجسته ایرانی ـ مبارزی بزرگ و نمونه والای یك زن دانشمند و افتخارآفرین مسلمان است، این سازمان ایشان را به پاس سابقه طولانی مبارزه و كوشش های علمی گسترده به عنوان شخصیت برگزیده سال جاری انتخاب كرده است.تاكنون علاوه بر مقالات و مصاحبه های علمی و اجتماعی از طاهره صفارزاده بیش از ۱۴ مجموعه شعر و ۱۰ كتاب ترجمه یا درباره نقد ترجمه در زمینه های ادبیات ، علوم، علوم قرآنی و حدیث منتشر شده وگزیده سروده های او به زبان های گوناگون جهان ترجمه شده اند. وی هم اكنون فقط كار تحقیقی و پژوهشی انجام می دهد البته چندین مجموعه شعر را هم برای تجدید چاپ آماده كرده است.سال ها است كه به كار شعر مشغول است و آنچه می خوانید از شعرهای قدیمی تر او است. شعرهایی كه از آتش زیر خاكستر وروزهای مقاومت خبر می دهند:
از درد همجواری از كتاب «دیوار صبح »:
وقتی كه صاعقه می بارد
از هر سو
چگونه اغتشاش الفبا را
به نظم درآرم
حروف ذهن
پراكنده است
ما زیر این همه آوار مانده ایم
آوار همجواری نادانان
آوار همجواری بی باوران
آوار همجواری بدخواهان
ما ساكنان واقعه بغضیم
ای نبض های ساكت
و ای شقیقه های شكسته
ما دل شكسته ایم
ما بازماندگان
این استخوان كوفته
این درد استخوان
از جبر همجواری بی باوران
ما را كنار خاك نشانده
شما بلندتر از پروازید
شما خود پروازید
و ما در زیر این همه آوار
فلج شدیم و زمینگیر
وقتی كه صاعقه می بارد
در اغتشاش الفبای درد
حروف ذهن پراكنده است
چگونه بنویسم
چگونه بنویسم
مرداد ۶۱

زهرا طهماسبی

منبع : روزنامه ایران