لبنان، از نگاهی متفاوت

لبنان کشوری کوهستانی در غرب آسیا است که از زمان اشغال فلسطین در متن مناقشه فلسطین قرار دارد. در سال ۱۹۴۳ این کشور بالاخره توانست از قیمومت استعمارگران فرانسوی خارج گردد و استقلال خود را اعلام کند. جمعیت این کشور در سال ۲۰۰۶ حدود ۴ میلیون نفر بود که دین اصلی آنها اسلام و مسیحیت است.
لبنانیها اعتقاد دارند مزارع شبعا در بلندی‌های جولان بنابر ادله تاریخی و جغرافیایی متعلق به آنها است و بر سر همین مسئله درگیری فراوانی را با دولت اسرائیل داشته اند. این کشور در واقع عضوی از امپراتوری بی انتهای عثمانی بوده که بعد از فروپاشی به عنوان بخشی از سوریه درآمد که در سال ۴۳ بر اساس میثاق ملی به استقلال رسید. مقام ریاست جمهوری در این کشور به مسیحیان اعطا شده است. در کنار آن نخست وزیری و ریاست مجلس لبنان بر عهده مسلمانان می باشد. همین نکته کمی باعث خشم مسلمانان لبنانی شده است زیرا آنها در حدود ۶۰ % جمعیت لبنان را تشکیل می دهند و حاضر نیستند تا خود را تحت فرماندهی و کنترل مسیحیان ببینند. تعداد نمایندگان مسلمان و مسیحی در پارلمان این کشور مساوی است یعنی هر گروه ۶۴ نماینده در مجلس شورای لبنان دارا می باشند. ترتیب تقسیم نمایندگان هر گروه نیز به شکل زیر است:
▪ مسلمانان:
ـ ۲۷ شیعه ،
ـ ۲۷ سنی ،
ـ ۸ دروزی ،
ـ ۲ علوی
▪ مسیحی:
ـ ۳۴ مارونی ،
ـ ۱۴ ارتدوکس یونانی‌،
ـ ۸ کاتولیک یونانی ،
ـ ۵ ارتدوکس ارمنی ،
ـ ۱ کاتولیک ارمنی ،
ـ ۱ پروتستان ارمنی
شایان ذکر است هر مذهبی هم در احوال شخصیه تابع اصول و مبانی دین خود می باشد.
شهرهای لبنان نیز مجموعه ای ناهمگن از اقوام و مذاهب مختلف را تشکیل می دهد. به طور مثال شیعیان در شهر صور و بعلبک مجتمع شده اند. طرابلس نیز دارای اکثریت سنی می باشد. شهر صیدا و بیروت نیز دارای اکثریت مسیحی می باشد. البته جمعیت مسلمان نیز در این شهرها ساکن هستند.
● نگاهی به جریانات و حرکت های سیاسی در لبنان
به طور کلی اختلاف طبقاتی از جمله مسائلی بوده که جامعه لبنان را مورد آزار و اذیت قرار داده است. در همین راستا شیعیان جزءگروههایی هستند که از امکاناتی مهم محرومند. امام موسی صدر از جمله کسانی بود که در همین جهت و مقصد فعالیتهای فرهنگی حرکه المحرومین را ایجاد کرد که با پیوستن شهید چمران جنبش امل به عنوان شاخه نظامی این جریان از حرکه المحرومین جدا شد. جنگ فلسطین و اسرائیل از جمله اتفاقاتی بود که بر بحرانهای داخلی لبنان در طول سالهای گذشته اثر عمیق و جدی گذاشته است. یکی از تبعات اصلی این موضوع مفاد رسمی بین روسا و هیئت حاکمهلبنان در دهه گذشته بوده است. نکته حائز اهمیت این است که پیروزی انقلاب ایران در ۱۹۷۹ آرایش مجددی به نیروها و جریانات حاکم در لبنان داد. زیرا عراق مقابل ایران و سوریه ایستاد. با توجه به اینکه زمینه ها و پتانسیل درگیری در لبنان هم وجود داشت جنبش اسلامی حول این موضوع شکل گرفت. به طور کلی مهمترین جنبشهای اسلامی معاصر لبنان ( چه از شیعه و چه از سنی ) به ترتیب زیر می باشند:
الف) جماعت الاسلامیه
یکی از ۳ نماینده اصلی اسلام سنی در لبنان است. ریشه اصلی این حرکت به جمعیت عبادالرحمت بر می گردد که در سال ۱۹۴۸ در بیروت نهاده شد و هدف اصلی آن احیای معنوی جامعه اسلامی در پاسخ به شکست اعراب در جنگ با اسرائیل بود. در واقع در پاسخ به ناسیونالیسم عربی جمال عبدالناصر جماعت الاسلامیه در ۱۹۶۴ در لبنان تاسیس گردید. بعد از جنگ ۱۹۶۷ و شکست ناصر این جریان نیرومند شد و با مارونی ها جنگید. ایدئولوگ اصلی آنها فردی به نام « فتحی یکن‌» بود و از مخالفان جدی تفکیک دین از سیاست در عرصه عمل سیاسی بود. او در راستای احیاگری اسلامی با کمونیسم مخالفت جدی و دیرینه ای داشت و همه را به جهاد علیه صلیبیون یعنی مارونی ها و اسرائیلی ها فرا می خواند. او با تقسیم لبنان مخالفت جدی داشت و با اخوان المسلمین سوریه و مصر هم ارتباط نزدیک داشت.
ب) جنبش التوحید الاسلامی
تفاوت اصلی این جریان سیاسی اسلامی با جماعت اسلامی این است که با توجه به اینکه هر ۲ دارای رهبری کاریزماتیک هستند اما جماعت اسلامیه به صورت رهبری جنعی روحانی اداره می شود. علی رغم اختلافاتی که با شیعه دارد، همراه حزب الله علیه شکست اسرائیل شرکت داشت و از ایران حمایت می کرد. این حرکت در ۱۹۸۲ توسط شیخ سعید شعبان در طرابلس پایه گذاری شد. شیخ سعید شعبان هر چند سنی مذهب بود لکن در تفکرات و ایدئولوژی خود تمایلات شیعه گرایانه داشت و چند بار به ایران نیز سفر کرده بود. او فارغ التحصیل الازهر بود که در سال ۸۳ و ۸۴ با بعضی ها و سوسیالیست ها و ... درگیر شد و علیه آنان به پیروزی رسید. او در صیدا فعالیت جدی داشت و در نبرد با اسرائیل در ۱۹۸۸ نیز به طور فعالانه شرکت داشت. ایدئولوژی وی آمیزه ای از چند اصل مهم بود:
۱) مبارزه
۲) مخالف جدایی دین از سیاست
۳) ناسیونالیسم عربی
۴) کثرت گرایی.
وی دشمن جدی با مسیحیان داشت. روابط متفاوت وی با حزب الله و دولت ایران قدری کار را مشکل کرده بود. وی از طرفی طرفدار حزب الله بود اما از طرفداری یک رژیمی مانند ایران در لبنان ممانعت می کرد. وی مذاکره با اسرائیل را نیز به طور جدی رد می کرد. او در سال ۱۹۹۷ فوت کرد و ماهر حمود دبیر کلی جنبش را به عهده گرفت.
ج) انجمن اسلامی طرحهای خیریه
در سال ۱۹۳۰ تاسیس و در ۱۹۸۲ مجمد حبشی را به رهبری خود برگزید. طرفداران حبشی به خاطر اینکه جزء سلفیون و اشعریون بود دائم با هواداران فتحی یکن که یک معتزله بود نزاع داشته اند. آنها با استقرار جامعه اسلامی مخالف اند چون آنها راعامل تفرقه بین مسلمانان می دانند. به سوریه تمایل زیادی دارند و استدلالات سلفی جدی نیز پیدا کرده اند.
د) حزب الله و امل
شیعیان در لبنان همیشه در معرض خطر جنگ با اسرائیل بودند و دولت هم توجهی به آنها نمی نمود، لذا دنبال استقلال و رهبری در بین خودبوده‌اند. امام موسی صدر در سال ۱۹۷۰ وارد لبنان شد. او در سال ۱۹۶۹ به عنوان اولین رئیس عالی شیعه حرکه المحرومین را ایجاد کرد. شاخه نظامی این حرکت نیز به عنوان جنبش امل توسط شهید چمران سالهای بعد شکل گرفت. وی به طور ناگهانی در سال ۱۳۵۷ بعد از سفر به لیبی ناپدید شد. پیرو این حرکت جنبش رادیکالی در شیعه ایجاد شد. غیر از وی، حزب دعوه عراق، به وسیله شیخ فضل الله و محمد مهدی شمس الدین شکل گرفت. جنبش فضل الله ایدئولوژیک بود و سعی داشت رهبری معنوی را در دست داشته باشد. اگر چه وی از پشتیبانی توده برخوردار نبود. شمس الدین رقیب وی نایب شورای عالی شیعه شد. امل بعد از ناپدیدی رهبرش، نبیه بری را به مقام دبیر کلی گرفت.
در مورد حزب الله هم باید تصریح کنیم که در ۱۹۸۲ توسط شیخ عباس موسوی، شیخ محمد یزیک و الطفیلی پایه گذاری شد. رهبری بیروت به دست اسماعیل خلیل و حسن نصراله بود. راغب حرب در جنوب لبنان فعالیت می کرد. حزب الله با اسرائیل همواره درگیر بود. ایدئولوژی اصلی آنها برگرفته از نظام اسلامی ایران بود. آنها توانستند با سرمایه گذاری و حرکتهای چریکی برنامه ریزی شده به گونه ای حرکت کنند که بتواننداسرائیل را در رسیدن به اهدافش در جنوب لبنان ناکام سازند. نمونه بارز آن جنگ ۳۳ روزه بود که در اثر آن توانستند رژیم مزدور اسرائیل را با سلاح ها و امکانات نظامی پیشرفته اش زمینگیر کنند و کیان رژیم صهیونیستی و مسائل دفاعی و نظامی آن را دچار مشکل جدی نمایند.

سید مرتضی مفیدنژاد

منبع : روزنامه رسالت