مرگ آتاتورک

در سال ۲۰۰۲ که دولت عدالت و توسعه به عنوان میراث دار احزاب اسلامگرای این کشور نظیر فضیلت و رفاه به پیروزی رسید و توانست جایگاه اول را در پارلمان به خود اختصاص دهد، ‌کمتر کسی برای این دولت عمری طولانی متصور بود. در آن مقطع حزب عدالت و توسعه (AK) طی ‌ انتخـابـاتی‌ زودهنگـام‌ و در حـالـی‌ کـه‌ دولت‌ بولنت‌ اجویت‌ بـه‌ دلیل‌ مشکلـات‌ شدید اقتصــادی سقوط کرده بود‌، موفق شد نقش اول را در عرصه سیاسی ترکیه به خود اختصاص دهد.
به دنبال پیروزی این حزب رجب‌ طیب‌ اردوغان‌، رهبر عدالت و توسعه هم به سمت نخست وزیری برگزیده شد. اردوغان پیش از رسیدن به سمت نخست وزیری شـهردار استـانبول‌ بود‌ کـه ‌مقام‌ خود را پس‌ از خواندن‌ شعری مذهبی‌ در انظار عمومی‌ از دست‌ داد.
حزب عدالت و توسعه به رغم آنکه حزبی کاملا اسلامگرا بود، همواره خود را در ظاهر حامی مرام لائیک معرفی می کرد تا از گزند کمالیست های ترک که از قدرت بسیار بالایی هم برخوردار بودند، در امان بماند. اما با گذشت چندین سال از پیروزی عدالت و توسعه و موفقیت های چشمگیر دولت اردوغان در حوزه سیاست و اقتصاد که تثبیت کابینه و رضایت مردم را به همراه داشت، اصلاحات دولت که رنگی کاملا اسلامی داشت، آغاز شد.
اکنون کار به جایی رسیده است که سنت های آتاتورک در معرض نابودی قرار گرفته است. ۸۵ سال پیش که کمال مصطفی پاشا لائیسیته را در ترکیه بنا نهاد، بی گمان نمی اندیشید که در کمتر از یک سده اصول وی زیر و زبر شود و برخی از مبانی اصلی آن حذف و نابود گردد. پس از آنکه لائیسم طی این مدت بر ترکیه حکومت کرد و بسیاری از احزاب اسلامگرا مانند رفاه و فضیلت و... را از عرصه رقابت سیاسی حذف کرد، اکنون خود فاصله چندانی تا پیوستن به گورستان تاریخ ندارد. پروسه حذف تدریجی کمالیسم از ترکیه به نوعی با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه آغاز شد. در حالی که تا قبل از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، دستآورد حکومت های لائیک برای مردم ترکیه فقر و نرخ تورم بسیار بالا بود. اما حزب عدالت و توسعه پس از آنکه به قدرت رسید، توانست وضعیت اقتصادی مردم را دگرگون کند و حتی ترکیه را تا دروازه اروپا پیش برد.
در این میان به ریاست جمهوری رسیدن عبدالله گل، وزیر خارجه سابق دولت عدالت و توسعه، راه را برای پیش برد اصلاحات در این کشور هموار کرد. حضور گل به عنوان مسلمانی معتقد به همراه همسر محجبه اش در کاخ ریاست جمهوری ترکیه موسوم به چانکایا،‌ خود ضربه ای سنگین بر پیکره لائیسم محسوب می شد. چرا که تا پیش از این رئیس جمهور یکی از مهمترین نگهبانان و حافظان نظام لائیک تلقی می شد و اکنون این جایگاه در اختیار اسلامگرایان قرار گرفته بود.
به واقع اکنون تمامی ارکان قدرت ترکیه در دستان اسلامگرایان جای دارد. اکثریت پارلمان را اسلامگرایان شکل داده اند و دولت هم در دست حزب عدالت و توسعه (AK) است و سمت ریاست جمهوری هم به عبدالله گل که خود از رهبران (AK) محسوب می شود، رسیده است.
اکنون هم طرحی که اسلامگرایان مدتهاست به دنبال اجرایی کردن آن بوده اند، محقق شده و ممنوعیت حجاب در دانشگاه های ترکیه لغو شده است. پارلمان ترکیه سرانجام پس از هفته ‌ها بحث و تبادل‌ نظر در میان اعتراض گسترده مخالفان، قانون لغو ممنوعیت حجاب در این کشور را به تصویب رساند. بدین ترتیب زنان مسلمان محجبه از این پس می ‌توانند با همان پوشش اسلا‌می در مراکز آموزشی و دانشگاه ‌ها حاضر شوند. این اقدام بی شک می تواند زمینه را برای اصلاحات بعدی حزب عدالت و توسعه مهیا سازد. یقینا اعتراضات کسانی که به درستی معتقدند کمالیسم‌، به خطر افتاده و در آستانه نابودی است، برای مدتی نه چندان طولانی ادامه خواهد داشت. در این میان برخی از تحلیلگران که با رویکردی کاملا بدبینانه تحولات ترکیه را دنبال می کنند،‌ بر این باورند که احتمال کودتا، از جانب ارتش ترکیه هم وجود دارد. ارتش ترکیه که خود را پاسدار لائیسم و میراث دار ارزش های آتاتورک می داند، بارها برای حفاظت از این ارزش ها دست به کودتا زده است و بعید نیست که هم اکنون نیز این راهکار را در پیش گیرد.
شاید دخالت در امور پارلمان توسط نظامیان مساله عجیبی به نظر برسد اما این پدیده در کشور ترکیه جزئ لاینفک سیاست به شمار می‌رود. نظامیان به عنوان وارثان کمالیسم بر خود واجب می‌دانند که از این میراث حفاظت کنند و ارتش به طور رسمی در قانون اساسی به عنوان نگهبان نظام لائیک معرفی شده است.
تاریخ ترکیه همواره شاهد اقدامات فراقانونی ارتش در جهت حفظ اصول علمانیت بوده است هرچند که ارتش امروز ترکیه شکل تکامل‌ یافته‌ای از ینی‌چری (پیاده ‌نظام مواجب ‌بگیر) دوران عثمانی است. ارتش همیشه با کاهش قدرت دولت توان و نیرو و نفوذ خود را افزوده هرچند که دوران طلایی ارتش پس از درگذشت کمال‌پاشا افول کرد اما ارتش به خاطر اینکه در این مدت توانسته بود نفوذ خود را در نهادی سیاسی و اجتماعی قوت ببخشد، پس از فوت آتاتورک نیز توانست قدرت خود را تثبیت کند.
اما اکنون نقش ارتش هم در این کشور به واسطه سیاست های دولت کمرنگ شده است و هیچ بعید نیست با انتصاب های احتمالی عبدالله گل ارتش هم از وفاداران به کمالیسم خالی شود و جای فرماندهان کنونی آن را افسرانی اسلامگرا بگیرند.
در این میان بعد دیگر مسأله لغو حجاب در ترکیه تقویت دموکراسی در این کشور است. اکنون حزب عدالت و توسعه با لغو ممنوعیت حجاب، دموکراسی نیم بند ترکیه را بهبود بخشیده است و زنان محجبه می توانند مطابق خواست خود به دانشگاه ها رفت و آمد کنند. لغو ممنوعیت حجاب عاملی بود که به رغم مقاومت شدید کمالیست های و لائیک های این کشور رخ داد. در حال حاضر لائیک های این کشور به درستی معتقدند که مرگ آتاتورک نه در ۷۰ سال پیش (۱۹۳۸) که اکنون و پس از نابودی اصول لائیسیته، رخ داده است.

حسین میزان

منبع : فردا